Του Θανάση Κουντουρά*
Ελευθερία. Μια λέξει «κλειδί» για την πολύ δύσκολη εποχή που περάσαμε (δηλαδή για τα 10 χρόνια των επιβληθέντων, απ’ «έξω» μνημονιακών υποχρεώσεων προς την πατρίδα μας), καθώς και για τη νέα σημερινή υγειονομική κρίση (λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού) με τα πολύπλοκα υγειονομικά πρωτόκολλα, που πρέπει να εφαρμόζουμε. Μια λέξη, γενικά, η οποία αναφέρεται σε όλες τις «κινήσεις» της προσωπικής ζωής μας.
Ως συνήθως, όταν αναφερόμαστε στην ελευθερία του ανθρώπου, την προσδιορίζουμε ως πολύτιμο αγαθό και ως αναφαίρετο δικαίωμα. Όμως, κατά την άποψή μου, αλλά και κατά την άποψη πολλών συνανθρώπων μου, αυτά που προσδιορίζουν τη μεγάλη αξία της, ελευθερία είναι η ίδια η ζωή. Γιατί χωρίς αυτήν (δηλαδή την ελευθερία), δεν υπάρχει ζωή, δεν υπάρχει πραγματική / ουσιαστική ζωή.
Με την ορολογία ελευθερία, λοιπόν, χαρακτηρίζουμε γενικά την ανεμπόδιστη δράση και δραστηριοποίηση του ανθρώπου και η οποία οριοθετείται από την ανεξαρτησία κάθε βίας και επίδρασης, από τον σεβασμό του άλλου συνανθρώπου μας και την απαλλαγή από τα διάφορα πάθη.
Έτσι, ανάλογα με τους περιορισμούς και τους προορισμούς που έχει η ελευθερία του ανθρώπου, μπορούμε να διακρίνουμε και τις μορφές / κατηγορίες της ελευθερίας, οι οποίες επιγραμματικά είναι οι εξής:
α) Η πνευματική: Η δυνατότητα, αλλά και το δικαίωμα του ανθρώπου να σκέφτεται ανεπηρέαστα, αδέσμευτα και αβίαστα.
β) Η ψυχική: Η απαλλαγή του ανθρώπου από εσωτερικές εξαρτήσεις, πάθη, ένστικτα και παρορμήσεις.
γ) Η ηθική: Η αποδέσμευση του ανθρώπου από αδυναμίες, μικροπρέπειες και κακίες και η ενσυνείδητη αποδοχή ορισμένων βασικών κανόνων ηθικής που πρέπει να υπάρχουν στις ανθρώπινες σχέσεις (π.χ. η αίσθηση της ευθύνης και ο σεβασμός προς τον συνάνθρωπο).
δ) Η κοινωνική: Περιλαμβάνει τα δικαιώματα της ισονομίας και ισοπολιτείας, αλλά και τη χωρίς διακρίσεις και περιορισμούς συμμετοχή όλων των ανθρώπων στις κοινωνικές διαδικασίες, την αξιοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
ε) Η θρησκευτική: Η δυνατότητα ατόμων και ομάδων να πιστεύουν σ’ όποιο δόγμα θέλουν, να εκφράζουν την πίστη τους και να τελούν ανεμπόδιστα τις λατρευτικές εκδηλώσεις τους.
στ) Η οικονομική: Η ευχέρεια να ικανοποιεί ο άνθρωπος τις βιοτικές του ανάγκες με την ανάπτυξη, μέσα στα έννομα πλαίσια οικονομικών δραστηριοτήτων και τη συμμετοχή του στην παραγωγική διαδικασία.
Ας δούμε τώρα ποια είναι τα βασικά, τα κύρια χαρακτηριστικά (αντικειμενικά και υποκειμενικά) ενός ελεύθερου ανθρώπου. Έτσι, κατά τη γνώμη μου, αλλά πιστεύω και κατά τη γνώμη πολλών συνανθρώπων μου, είναι τα παρακάτω:
– Είναι άτομο δημοκρατικό και αναγνωρίζει το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης των άλλων.
– Σέβεται τον συνάνθρωπό του και συμπεριφέρεται πάντοτε, ή επί το πλείστον, άψογα τις περισσότερες φορές.
– Λέει πάντοτε την αλήθεια, επειδή γνωρίζει ότι πάνω σ’ αυτή στηρίζεται η πραγματική ευτυχία και η κοινωνική αρμονία.
– Δεν επιδιώκει τον προσωπικό ωφελισμό, αλλά προσπαθεί να πράττει αυτό που είναι σωστό και χρήσιμο στο κοινωνικό σύνολο.
– Χαλιναγωγεί τα πάθη του (κυρίως πολιτικά), έναντι των άλλων, διότι κατευθύνεται και οδηγείται από πνεύμα αλληλοσεβασμού προς τους άλλους συνανθρώπους του.
– Ελέγχει τις πράξεις του και διαθέτει αυτοσυγκράτηση και αυτοκυριαρχία, γι’ αυτό δεν ενεργεί αυθαίρετα, αλλά αντίθετα σέβεται τον συνάνθρωπό του και ενδιαφέρεται γι’ αυτόν.
– Επιθυμεί την ισότητα και την ισονομία, καθώς επίσης προσπαθεί να καταργήσει (στο μέτρο του δυνατού) τις εξαρτήσεις και την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο.
– Αναγνωρίζει το δικαίωμα του άλλου για ελευθερία έκφρασης, γι’ αυτό και δεν προσπαθεί να επιβληθεί δυναμικά, αλλά με την πειθώ των επιχειρημάτων και παραδειγμάτων του.
– Εναντιώνεται σε κάθε μορφή βίας, καταναγκασμού και οποιασδήποτε καταπίεσης.
– Έχει, στην καθημερινότητα της ζωής του, πολλές ανθρώπινες ηθικές αξίες, όπως: Αγάπη προς τον πλησίον, αλληλεγγύη, τιμιότητα, ανιδιοτέλεια, σωφροσύνη, συναίνεση, ρεαλισμό, αυτοκριτική κ.ά., οι οποίες τον οδηγούν σε μεγάλες και αξιόλογες ανθρώπινες ενέργειες / πράξεις ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, πολιτικές.
– Διακατέχεται από αμεροληψία και αντικειμενικότητα σε κάθε του σκέψη, ενέργεια, κίνηση.
– Αποτελεί συνήθως τον ακρογωνιαίο λίθο στη δημιουργία και διατήρηση των διαπροσωπικών σχέσεων και τον χαρακτηρίζει η ορθή σκέψη, ο προβληματισμός, η κατανόηση και η δύναμη της ανοχής και της συγχώρησης.
Όμως, εκτός των θετικών χαρακτηριστικών του ελεύθερου ανθρώπου, υπάρχουν και τα φαινόμενα παραβίασης της ελευθερίας, τα οποία πολύ περιληπτικά είναι τα εξής: Η έλλειψη ηθικών αξιών και συμπόνοιας, η έξαψη παθών και ενστίκτων, η ροπή / τάση προς καταχρήσεις, οι δεσμεύσεις από ετερόκλητα και ξενόφερτα κυρίως πρότυπα, η καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα τυραννικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι δεσμεύσεις ή η κατάργηση της ελευθεροτυπίας και του λόγου, η επικράτηση ιδεών αναρχίας, τρομοκρατίας, βίας, εγκληματικότητας, επιθετικότητας κ.λπ.
Και το διά ταύτα:
Ο Βίκτωρ Ουγκώ, τονίζοντας το νόημα της ελευθερίας, της αληθινής ελευθερίας, είπε: «Η αληθινή ελευθερία δεν είναι να κάνει κανείς ό,τι θέλει, αλλά ό,τι έχει δικαίωμα να κάνει».
Ο, δε, Ανδρέας Κάλβος, έγραψε: «Θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία».
Αναφορές και γραπτά με όλη τη σημασία των λέξεων ελευθερία και ελεύθερου ανθρώπου!
* Ο Θανάσης Κουντουράς είναι συνταξιούχος γεωπόνος, πρ. πρόεδρος του Γεωπονικού Συλλόγου Μαγνησίας, πρ. μέλος του Δ.Σ. του Επιμελητηρίου Μαγνησίας, πρ. δημοτικός σύμβουλος Βόλου