Η Άρτεμις Τσίτσικα στη “Θ” για προβλήματα των εφήβων: «Οι γονείς να γίνουν ενεργοί ακροατές των παιδιών»

Η κ. Άρτεμις Τσίτσικα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Παιδιατρικής – Εφηβικής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών μιλά στη «Θ» για τα ζητήματα των εφήβων, τα οποία απασχολούν, όχι μόνο γονείς, αλλά ευρύτερα την κοινωνία, καθώς εκτείνονται από τις διατροφικές διαταραχές και την πρόωρη ανάπτυξη έως τις εξαρτήσεις από το διαδίκτυο.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΛΛΗΣ

Από τα αποτελέσματα των ερευνών σας ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι έφηβοι και ποιες είναι οι μεγαλύτερες ανησυχίες παιδιών, αλλά και των γονιών;

Σίγουρα απασχολούν πάρα πολύ, ειδικά μετά τις επαναλαμβανόμενες κρίσεις και την εξουθένωση και των ενηλίκων, της οικογένειας, των εκπαιδευτικών, του σχολείου ζητήματα όπως αυτά για την εξάρτηση από τις οθόνες, τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα, την υπερβαρότητα, την παχυσαρκία, το κομμάτι της έκφρασης της βίας που μας απασχολεί πάρα πολύ, η εξοικείωση με ακατάλληλα ερεθίσματα μέσω του influencing. Υπάρχει και το καλό influencing, αλλά υπάρχουν και ερεθίσματα τα οποία είναι εντελώς ακατάλληλα για τα παιδιά και τους εφήβους. Όπως ανέφερα οι ενήλικες είναι πολλές φορές εξουθενωμένοι, ασχολούνται καθημερινά με τα πολύ βασικά, τους λογαριασμούς, το φαγητό στο τραπέζι και δεν υπάρχει αυτή η διάδραση, η επικοινωνία, το κέφι που χρειάζονται τα παιδιά και το θετικό κλίμα, ώστε να εμπνέονται. Υπάρχει μια πολύ σαφής κρίση στο αξιακό τους σύστημα, σε αυτά που επιδιώκουν, στη στοχοθεσία, άρα έχει να κάνει πολύ και με τις αξίες που εμπνέουμε στα νέα παιδιά.

Ποιο πρόβλημα έχει ενταθεί και πρέπει να στρέψουμε την προσοχή όλοι μας και επιστήμονες, αλλά και γονείς και η κοινωνία;

Πιστεύω ότι υπάρχει μια δυσλειτουργία στις οικογένειες, πολλές φορές οι γονείς δεν μπορούν να διαχειριστούν την καθημερινότητα των εφήβων τους και αυτό έχει επίπτωση στη λειτουργικότητα των παιδιών. Αν δεν αφυπνιστούμε και σε ατομικό – προσωπικό επίπεδο μπορεί να πρόκειται για την πρώτη γενιά στην ιστορία της ανθρωπότητας με χαμηλότερη ποιότητα ζωής από τους προγόνους της.

Τα παιδιά είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθούμε ότι δεν μαθαίνουν τόσο με τη θεωρία, αλλά με το μοντέλο που τους δίνουμε, με το παράδειγμα δηλαδή. Αν θέλουμε τις συμπεριφορές μας να τις αντιγράψουν, πρέπει να δώσουμε την καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας σε όλες τις πτυχές της δραστηριότητας. Δύσκολο βέβαια αυτό, αλλά οι γονείς και οι άλλοι σημαντικοί ενήλικες όχι μόνο να αντιληφθούν την ευθύνη τους, αλλά και να εμβαθύνουν στα κομμάτια και τον τρόπο που βιώνουν τη σύγχρονη καθημερινότητα τα παιδιά. Είναι σημαντικό να γίνουμε και ενεργητικοί ακροατές, να ακούσουμε αυτό που μας λένε, όχι μόνο με την προφορική τους έκφραση, αλλά και με τη γλώσσα του σώματος, με τις συμπεριφορές τους, δηλαδή να μπορέσουμε να αντιληφθούμε τα μηνύματα αυτά, γιατί πολλές φορές υιοθετούμε μια στάση αυθεντίας, βάζουμε κανόνες. Λέμε πολλά πρέπει, ωστόσο χρειάζεται να έχουμε ενσυναίσθηση, να μπαίνουμε στη θέση τους, να θυμόμαστε πώς ήμαστε εμείς στην ηλικία τους, όταν είχαμε πρωτόγνωρες εμπειρίες. Δεν ξέραμε πώς να ανταποκριθούμε σε πάρα πολλά πράγματα, πόσο μάλλον στις προκλήσεις μιας σύγχρονης εποχής που στο 50% είναι ψηφιακή και άρα δέχονται ερεθίσματα από όλο τον κόσμο. Έχουν και μια λανθασμένη πεποίθηση πολλές φορές κάποιοι γονείς ότι εάν δεν κινδυνεύουν από τους κλασσικούς κινδύνους εκεί έξω στη γειτονιά ή στον δρόμο και είναι μπροστά σε μια οθόνη στο δωμάτιό τους ότι είναι ασφαλή τα παιδιά. Αυτό δεν ισχύει, γιατί δέχονται πραγματικά πάρα πολλά ερεθίσματα λόγω της παγκοσμιοποίησης από όλο τον κόσμο από διάφορες ομάδες, ακόμα και ερεθίσματα μίσους, ακραίας βίας, σεξουαλικών παρεκτροπών, υπάρχει πάρα πολύ ακατάλληλο υλικό εκεί μέσα.

Έχετε ασχοληθεί με το κομμάτι της διατροφής και των διαταραχών της από την παιδική ηλικία. Πόσο μπορεί να επηρεάσει την υγεία ενός νέου και στην ενήλικη ζωή, πώς μπορεί να προληφθεί η παχυσαρκία κατά την εφηβική ηλικία, ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν για χρόνιες παθήσεις και πόσο η συμμετοχή σε αθλητικές και άλλες δραστηριότητες μπορεί να δώσει λύσεις;

Αυτό ακριβώς που θίγετε έχει υποτιμηθεί αρκετά, γιατί η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία από πολλούς θεωρείται πιο πολύ ένα πρόβλημα ή κάτι το οποίο δεν χρήζει άμεσης αντιμετώπισης. Αυτή η σημασία δεν δίνεται και από τους ίδιους τους λειτουργούς υγείας, δηλαδή όταν έρχεται ένα παιδί στα εξωτερικά ιατρεία για κάποιο άλλο ζήτημα δεν καταγράφεται στον φάκελο του ότι μπορεί να έχει υπερβαρότητα ή παχυσαρκία, δεν το εξετάζουν παράλληλα αυτό. Χρειάζεται όμως να δώσουμε την έμφαση, γιατί είναι η βάση για τα νοσήματα φθοράς των ενηλίκων δηλαδή αν δεν δοθεί η έμφαση που χρειάζεται θα νοσηλεύονται σε πολύ μικρότερη ηλικία με πολύ μεγάλο προσωπικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος γενικά της πολιτείας άνθρωποι νεότεροι, με νοσήματα φθοράς που έχουν να κάνουν με το μεταβολικό σύνδρομο. Η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία στην εφηβική ηλικία συνδυάζεται με αυξημένη αρτηριακή πίεση που βλάπτει τα αγγεία, αυξημένα λιπίδια, χοληστερόλη με άλλες επιβαρύνσεις. Υπάρχει και κληρονομικότητα στην υπερβαρότητα και την παχυσαρκία και είναι σημαντικό να μη στιγματίσουμε το παιδί. Άρα να δώσουμε έμφαση στην ποιότητα της διατροφής και στη φυσική δραστηριότητα που μπορούν από μόνα τους αυτά τα δύο να προστατεύσουν τα παιδιά και τους εφήβους, γιατί εκεί μπαίνει και η βάση αυξάνονται τα λιποκύτταρα σε αριθμό άρα αποκτούν την προίκα τους για την υπόλοιπη ζωή και εάν δεν δώσουμε την έμφαση που χρειάζεται μπορεί να είναι πολύ δύσκολο αργότερα να το ρυθμίσουμε αυτό ή να το ελέγξουμε στην ενήλική ζωή, αρά χρειάζεται όπως είπατε πολύ μεγάλη προσοχή στην ποιότητα της διατροφής και στη φυσική δραστηριότητα. Η ποιότητα της διατροφής έχει να κάνει πάρα πολύ με το να αποφεύγουν τα κορεσμένα λιπαρά, δηλαδή να πάρουν μια διατροφή η οποία να είναι εφικτή στην καθημερινότητά τους γιατί έχουν και αυξημένες δραστηριότητες κάποιο πρόγραμμα στο όποιο πρέπει να ανταποκριθούν.

Υπάρχει διαφοροποίηση στη συχνότητα ή τη σοβαρότητα των διατροφικών διαταραχών μεταξύ αγοριών και κοριτσιών και ποιος ο ρόλο της ενημέρωσης από τα σχολεία;

Ναι, πάρα πολύ σημαντικό αυτό που θίγετε, όντως σε όλες τις οργανικές, αλλά και στις ψυχοκοινωνικές εκφράσεις των παιδιών και των εφήβων και γενικά στην ιατρική υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων και βλέπουμε ότι οι διαταραχές πρόσληψης τροφής του τύπου της ανορεξίας, της βουλιμίας έχουν να κάνουν πιο πολύ με τα κορίτσια, η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία και με τα δύο φύλα (στην παχυσαρκία υπερτερούν λίγο περισσότερα τα αγόρια), άρα ουσιαστικά υπάρχουν κάποιες διαφορές. Επίσης το θέμα του σχολείου είναι πάρα πολύ σημαντικό, γιατί το σχολείο δεν έχει ως αποστολή μόνο να καλύπτει την εξεταστέα ύλη και τα μαθηματικά και τα αρχαία και όλα αυτά τα πολύ υπέροχα πράγματα που μαθαίνουν. Είναι σημαντικό να δίνει και δεξιότητες ζωής, να μαθαίνουν τα παιδιά την ίδια τη ζωή μέσα από το σχολείο. Αυτό γίνεται και με την κοινωνικοποίησή τους, αλλά και μέσα από πάρα πολλά ερεθίσματα που μπορεί να δώσει το σχολείο σχετικά με τον τρόπο ζωής. Αυτό ενισχύεται πάρα πολύ και στην ιατρική, υπάρχει η ιατρική του τρόπου ζωής αυτό που λέμε lifestyle medicine, lifestyle pediatrics.

Αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε άμεσα είναι τον τρόπο ζωής των παιδιών και των εφήβων και στα σχολικά προγράμματα που σίγουρα μπορούν να επηρεάσουν πάρα πολύ την καθημερινότητα των παιδιών. Στα παιδιά που υπάρχουν σε δυσλειτουργικές ή δύσκολες οικογένειές ή ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες στο σχολείο είναι ένα παράθυρο ισότητας από μπορούν να πάρουν τα παιδιά πάρα πολύ σημαντικές πληροφορίες και επιμόρφωση και ενδυνάμωση σχετικά με τον τρόπο ζωής.

Στα κορίτσια έχει εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια η νευρική ανορεξία. Πόσο συχνά εμφανίζεται αυτό, πόσο επηρεάζουν τα social media στο να δημιουργούνται μη ρεαλιστικά πρότυπα για τους εφήβους, που πέφτουν σε αυτή την παγίδα; Ποιες στρατηγικές προτείνετε σε παιδιά και γονείς ώστε να αντιμετωπίσουν αυτό το φαινόμενο και να μην παρασυρθούν;

Αυτό που έχουμε παρατηρήσει είναι ότι όντως υπάρχει μια αυξητική τάση ειδικά μετά την πανδημία και οι διαταραχές πρόληψης τροφής έχουν πολύ μεγάλο εύρος και η υπερβαρότητα και η παχυσαρκία ανήκει στις διαταραχές πρόληψης τροφής, ωστόσο υπάρχει η αυξημένη συχνότητα στα κορίτσια κυρίως στην ορθονεξία που είναι μια έμφαση μια πολύ μεγάλη επιμονή και προσκόλληση στον υγιεινό τρόπο ζωής σε επίπεδο υπερβολής ή εξάρτηση από τη γυμναστική, που το βλέπουμε πιο συχνά στα κορίτσια. Επίσης, η ψυχογενής ανορεξία που αναφέρατε με περιορισμό της τροφής, η βουλιμία που υπάρχει με εμέτους με κατάχρηση βιοτικών και καθαρκτικών φαρμάκων όλα αυτά έχουν υψηλότερη επίπτωση στα κορίτσια και σίγουρα είναι μια πολυπαραγοντική έκφραση, δηλαδή είναι σαν κορυφή παγόβουνου όπου υπάρχουν πάρα πολλές αιτίες από κάτω. Έχουν να κάνουν με την κληρονομικότητα, υπάρχει πολλαπλάσια πιθανότητα ανάπτυξης διαταραχής πρόληψης της τροφής, εάν υπάρχει κάποιος συγγενής πρώτου βαθμού με ανάλογη έκφραση, υπάρχει το κομμάτι του περιβάλλοντος, της οικογένειας (τώρα δεν προλαβαίνουμε να τα αναλύσουμε όλα αυτά) και του γενικότερου πολιτισμικού περιβάλλοντος της χώρας και επίσης υπάρχει και το κομμάτι της ψηφιακής όπως αναφέρατε επίδρασης. Είναι πολύ ισχυρό και αυτό το κομμάτι, βλέπουμε πραγματικά ότι προβάλλονται πρότυπα και τρόποι που προτείνονται στα νεαρά κορίτσια να ακολουθήσουν με αποτέλεσμα πολλές φορές να χάνουν την ισορροπία τους. Οι διαταραχές πρόληψης τροφής με όλα τα κριτήρια της διάγνωσης σύμφωνα με το εγχειρίδιο ψυχικών νοσημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών δεν έχουν πολύ μεγάλη επίπτωση, έχουν αύξηση, αλλά όχι πολύ μεγάλη επίπτωση, αλλά οι διατροφικές παρεκτροπές που είναι ένα προστάδιο, ένας προθάλαμος, που πάλι έχουν επίπτωση στην υγεία ας πούμε ποσοστό γύρω στο 20% στον εφηβικό πληθυσμό. Μετά την πανδημία έχει αυτό διπλασιαστεί δηλαδή φτάνει το 30 με 40%. Χρειάζεται πραγματικά να έχουμε αντίπαλους πόλους, δηλαδή υπάρχει το influencing, η επίδραση των ψηφιακών μέσων, αλλά για να υπάρχει αντίβαρο χρειάζεται να υπάρχουν αντίπαλοι πόλοι, η οικογένεια, το σχολείο, η καθημερινή συζήτηση με τα παιδιά με οποιοδήποτε ερέθισμα ώστε να μπορούμε μέσα από επιχειρηματολογία και καλό κλίμα, γιατί μέσα από ένα κακό κλίμα με αποσπασματικές ενέργειες τα παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν θέλουν χρόνο…

Έχετε ασχοληθεί και με την πρώιμη ανάπτυξη. Τι γίνεται όταν η εφηβεία έρχεται νωρίς; Είναι χρήσιμο ή είναι επιζήμιο να συζητιούνται νωρίς και θέματα σεξουαλικής αγωγής με τα παιδιά;

Ναι, όντως υπάρχει μια αυξητική τάση των χαρακτηριστικών της ήβης που μπορούν να εμφανιστούν πιο νωρίς και αυτό σχετίζεται πιο πολύ και με την υπερβαρότητα και την παχυσαρκία που αναφέραμε δηλαδή υπάρχει μια τέτοια συσχέτιση. Εάν σε αυτό υπάρχουν κάποια όρια ηλικιακά που χρειάζεται να παρέμβουμε και ιατρικά δηλαδή να γίνει σίγουρα έλεγχος, μήπως υπάρχει κάποιο οργανικό αίτιο που δημιουργεί αυτή την πρώιμη ανάπτυξη και αν δεν βρεθεί κάτι τέτοιο και αποκλειστεί μπορεί να χρειαστεί ακόμη και να παρέμβουμε, αν κρίνουμε ότι πρέπει να γίνει, ότι είναι σκόπιμο για την ανάπτυξη του παιδιού, γιατί επηρεάζεται και το τελικό ύψος και υπάρχουν όπως είπατε και ψυχοκοινωνικά ζητήματα. Το θέμα της συζήτησης για τη σεξουαλική υγεία και για τη σεξουαλικότητα ξεκινά από πολύ νωρίς, δηλαδή από προσχολική ηλικία εκεί που έρχονται οι πρώτες ερωτήσεις από τα παιδιά που χρειάζεται να είμαστε έτοιμοι να γνωρίζουμε. Υπάρχουν πάρα πολλά βοηθήματα. Ας πούμε ρωτούν πώς έρχονται τα παιδιά στον κόσμο, τι κάνουν οι γονείς, το θέμα των κακών και καλών αγγιγμάτων, πώς με αγγίζει κάποιος, ποιος επιτρέπεται να με αγγίξει, τι θα κάνω αν με αγγίξει κάποιος και δεν αισθάνομαι άνετα, όλα αυτά τα θέματα συζητούνται από προσχολική ηλικία και σιγά σιγά χτίζεται. Δεν είναι θέμα μιας φοράς που θα καθίσει ο άλλος απέναντι και ενώ δεν έχεις χτίσει επικοινωνία θα αρχίσεις να του λες όλα αυτά που απασχολούνε. Σιγά σιγά φτάνοντας στο γυμνάσιο εκεί αρχίζει η πρώτη συζήτηση επί του προσωπικού δηλαδή ότι χρειάζεται να μιλήσουμε συγκεκριμένα για το παιδί για τις εμπειρίες του για τα φλερτ του, όλα αυτά που μπορεί να έχει απορίες. 

Είναι ένα συνολικό κομμάτι που αφορά και ανατομία, φυσιογνωμία και πως λειτουργεί το σύστημα αλλά και οι σχέσεις.