Του Γεωργίου Καπουρνιώτη
Η 25η Μαρτίου είναι ημέρα που γιορτάζουμε την απελευθέρωσή μας και τιμάμε τους ήρωες – αγωνιστές του 1821. Ο απανταχού ελληνισμός κάθε χρόνο θυμάται τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν πριν από 200 έτη και αισθάνεται υπερηφάνεια για τους προγόνους του, γιορτάζοντας την έναρξη της επανάστασης του 1821 ενάντια στον τουρκικό ζυγό.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο αναφέρει σε δημοσίευμά του ο κ. Δημήτρης Τζιόβας, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Birminghamτης Αγγλίας, είναι ότι πριν από χρόνια ένας Άγγλος βυζαντινολόγος έθετε συχνά το ερώτημα σε φοιτητές: «Ποιος κέρδισε τον αγώνα ανεξαρτησίας;». Όλοι πίστευαν ότι η απάντηση ήταν προφανής και εύκολη, στην πραγματικότητα, όμως, ήταν διαφορετική από αυτή που περίμεναν να ακούσουν. Η αρχαιότητα κέρδισε τον πόλεμο για τους Έλληνες. Η απάντηση αυτή ενισχύθηκε εκφράζοντας την άποψή του. Μπορεί να μιλάμε για την καθοριστική επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και τον ρόλο της διεθνούς διπλωματίας, όμως ο μοχλός κινητοποίησης του ευρωπαϊκού κόσμου, ήταν η αρχαιότητα. Η αρχαιότητα καθολίκευσε τον αγώνα και επέτρεψε στους Δυτικούς να ταυτιστούν πολιτισμικά με τους εξεγερμένους. Δίχως την ελληνική αρχαιότητα, η λαϊκή πίεση προς τις ηγεσίες των Μεγάλων Δυνάμεων υπέρ των Ελλήνων θα ήταν ισχνή και το φιλελληνικό κίνημα ανίσχυρο. Ο αρχαιολατρικός ιδεαλισμός πρόσφερε το πολιτισμικό άλλοθι στους Ευρωπαίους να ταυτιστούν με τον ελληνικό αγώνα και να τον ιδεολογικοποιήσουν ως πολιτισμική μάχη του φωτός εναντίον του σκότους, Ανατολής και Δύσης.
Ας μην ξεχνάμε ότι στην Επανάσταση του 1821 συμμετείχαν σημαντικές προσωπικότητες Ελλήνων. Πολύ γρήγορα, όμως, δημιούργησε μια δική της δυναμική. Αναδύθηκαν νέοι στρατιωτικοί και πολιτικοί πρωταγωνιστές παράλληλα με τους παραδοσιακούς φορείς της κοινοτικής εξουσίας. Εθνική ταυτότητα των Ελλήνων αποτέλεσε η αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματική, καθώς και η φιλοσοφία. Αυτό προέκυψε ως αποτέλεσμα της καταμέτρησης των άρθρων από τους πίνακες περιεχομένων του περιοδικού Λόγιος Ερμής όπου διαπιστώθηκε ότι από τα 944 συνολικά άρθρα, τα 229 αφορούσαν θέματα σχετικά με τον αρχαίο πολιτισμό, την αρχαία γλώσσα, γραμματεία και φιλοσοφία, την ιστορία, τις εκδόσεις αρχαίων συγγραφέων (Δημητρίου, 2020). Η εκπαίδευση ήταν δύσκολο να λάβει χώρα εκείνα τα χρόνια, καθώς δεν υπήρχαν πολλά σχολεία. Η αγάπη των Ελλήνων για την απόκτηση γνώσεων δεν μπορούσε να μείνει κρυφή. Σύμφωνα με την Τάτσιου Ελένη (2020), «η διασφάλιση μιας θέσης στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα του Διαφωτισμού και κυρίως στη διάδοση του φιλελληνικού κινήματος μπορούσε να συμβεί μόνο μέσω της παιδείας του Γένους, αξίωση που έγινε αντιληπτή από λόγιους της προεπαναστατικής περιόδου. Μέλημά τους ήταν ο συντονισμός της παιδείας των Ελλήνων με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή. Χάρη στην ευεργετική επίδραση κορυφαίων εκπροσώπων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, όπως είναι ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Δημήτριος Καταρτζής και κυρίως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο οποίος αναδεικνύει την εκπαίδευση σε εθνική υπόθεση, ένας νεωτερικός αέρας πνέει στην εκπαίδευση, καθώς γίνονται προσπάθειες ριζικών αλλαγών που στόχο είχαν τον εξοβελισμό του σχολαστικισμού και την εισαγωγή της διδασκαλίας των επιστημών υπό το πρίσμα σύγχρονων παιδαγωγικών μεθόδων».
Σύμφωνα με την Ελένη Δημητρίου και το περιοδικό Λόγιος Ερμής, η ελληνική αυτοσυνείδηση, μορφοποιήθηκε σε στενή συνάρτηση με αντίστοιχες τάσεις διαμόρφωσης της ευρωπαϊκής αυτοσυνείδησης, οι οποίες προέβαλαν την Αρχαία Ελλάδα ως κοιτίδα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και αναδείκνυαν την Ελλάδα ως αυτοτελή οντότητα διαφοροποιημένη από τους υποτελείς στους Οθωμανούς λαούς, αλλά και τους ίδιους τους Οθωμανούς. Παράλληλα είχε ήδη αρχίσει η αναζήτηση της ιδέας του νεωτερικού έθνους με ιστοριογραφικές προοπτικές και πολιτικούς προβληματισμούς που εισήγαγαν στον ελληνικό στοχασμό την ιδέα της σχέσης με την αρχαιότητα ως προσδιοριστικό στοιχείο της συλλογικής ταυτότητας των νεότερων Ελλήνων και ανέδειξαν ως καθοριστικά στοιχεία τη γλώσσα, τον πολιτισμό και τις κοινές ηθικές αξίες.
Επιπροσθέτως, αξίζει να τονισθεί πως εκείνη την εποχή από όλα τα είδη του Διαφωτισμού, εκείνο που επηρέασε καθοριστικά, ήταν εκείνο της «φωτισμένης απολυταρχίας». Οι αυλές του Βουκουρεστίου και του Ιασίου ζούσαν κάτω από τη σκιά της Ρωσίας της Μεγάλης Αικατερίνης, γεγονός το οποίο επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις. Παράλληλα, η βασιλοκτονία στη Γαλλία χώρισε εκδοχές και αντιλήψεις.
Κλείνοντας, οφείλουμε να διασαφηνίσουμε ότι η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα γεγονός, το οποίο επηρέασε την ιστορία, αλλά και το μέλλον μας. Η αγάπη και η υπεράσπιση των αγωνιστών του 1821 για την πατρίδα μας αποτελεί πρότυπο για τους σύγχρονους Έλληνες. Μας διδάσκει πως πρέπει να παλεύουμε για τα ιδανικά και τις αξίες μας. Ολοένα και περισσότερες αξιόλογες πληροφορίες γίνονται γνωστές, μελετώντας αξιόπιστες βιβλιογραφικές πηγές. Συμπληρώθηκαν 200 ολόκληρα χρόνια από τότε, όμως ποτέ δεν θα πάψουμε να γράφουμε για την Επανάσταση, να μιλάμε για αυτή, να θυμόμαστε… διότι είμαστε υπερήφανοι για τους προγόνους μας και για τις θυσίες που κάναν για τη χώρα μας. Αυτοί οι άνθρωποι αξίζουν να αποτελούν τα πρότυπα της νεολαίας …
Βιβλιογραφικές αναφορές
Δημητρίου, Γ. (2020). Η διαμόρφωση της εικόνας του παρελθόντος μέσα από το περιοδικό Λόγιος Ερμής (1811-1821). PeriIstorias, 8, 83-122. doi:https://doi.org/10.12681/p.i..25044
Τάτσιου, Ε. (2020). Εκπαίδευση και Εκπαιδευτική πολιτική κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1827). Μεταπτυχιακή Διατριβή.