Της Αγγελικής Θάνου,
συνταξιούχου PhD
εκπαιδευτικού και συγγραφέως
Στην ελληνική μυθολογία συναντάμε έναν ιδιαίτερα συγκινητικό μύθο για την αμυγδαλιά. «Μετά τη λήξη του τρωικού πολέμου ο βασιλεύς της πόλεως των Αθηνών Μενεσθέας σκοτώθηκε στην Τροία και τον διαδέχθηκε ο Δημοφώντας, γιος του Θησέα και της Φαίδρας. Ταξιδεύοντας στο Αιγαίο με σκοπό να επιστρέψει στην Αθήνα, κάποτε έφθασε στις ακτές της Θράκης ίσως για να γλιτώσει από κάποια θαλασσοταραχή. Στην ακρογιαλιά έπαιζε μια παρέα κοριτσιών. Ανάμεσά τους ήταν και η Φυλλίδα η κόρη του βασιλιά Σίθωνα. Ο Δημοφώντας επικεφαλής των ναυτών ζήτησε από τα κορίτσια να μη φοβούνται. Οι άνδρες έψαχναν απλά μια πηγή για να γεμίσουν με νερό τα άδεια τους δοχεία. Η βασιλοπούλα γοητευμένη από τους ευγενικούς τρόπους του νεαρού Δημοφώντα και εμπιστευόμενη το ένστικτό της κάλεσε τους στρατιώτες στο παλάτι όπου τους φιλοξένησαν με τιμές. Η πριγκιποπούλα γοητεύτηκε από τη στάση και το παράστημα του Δημοφώντα. Μα και κείνος δεν έμεινε αδιάφορος από τη χάρη και την ομορφιά της κόρης. Ο Έρωτας δεν άργησε να έλθει. Ήταν φλογερός και αμοιβαίος. Τον γάμο των δυο νέων ευλόγησε ο βασιλιάς Σίθωνας εκτιμώντας το ήθος και την ευγενική καταγωγή του γαμπρού του. Τίμησε δε την ένωση αυτή με πλούτη και γη από το βασίλειό του φροντίζοντας να μη λείψει τίποτα από τους νεόνυμφους. Όμως τη χαρά και την ευτυχία του έγγαμου βίου τους, σκίαζε για το νεαρό βασιλόπουλο η νοσταλγία της πατρίδας του. Έτσι ζήτησε από τη νεαρή σύντροφό του να του επιτρέψει να ταξιδέψει για λίγο μέχρι την Αθήνα. Η κοπέλα διστακτικά δέχτηκε και μετά από λίγο τον αποχαιρετούσε φιλώντας τον τρυφερά και κουνώντας του το μαντίλι του αποχαιρετισμού. Τον παρακάλεσε να μην καθυστερήσει διόλου την επιστροφή του μα να βρεθεί σύντομα πάλι κοντά της. Το ταξίδι, όμως, ήταν μακρύ και χρονοβόρο και στην Αθήνα φίλοι και συγγενείς καθυστερούσαν την αναχώρηση του νέου.
Οι μήνες περνούσαν και η γλυκιά προσμονή της κόρης μετατράπηκε σε αβάσταχτο μαρτύριο. Φοβόταν πως κάτι άσχημο είχε συμβεί στον καλό της και ανυπόφορος πόνος σκέπαζε την ψυχή της. Όμως ο ατελείωτος χρόνος της προσμονής και οι μαύρες σκέψεις δεν έσβηναν μέσα της την ελπίδα της επιστροφής του. Ήξερε πως τα αισθήματα και των δύο ήταν τόσο δυνατά που τίποτε στον κόσμο δεν θα μπορούσε να τα σβήσει.
Γιατί όμως αργούσε τόσο πολύ; Πόθος και αγωνία κατέτρωγε την όμορφη πριγκιποπούλα. Κάθε ξημέρωμα πήγαινε στο σημείο του αποχαιρετισμού και περίμενε. Στεκόταν εκεί ακίνητη με το χέρι να σκιάζει τα μάτια της και το βλέμμα καρφωμένο στο βάθος του ορίζοντα εκεί ακριβώς που χάθηκε ο αγαπημένος της.
Ήξερε πως δεν την είχε ξεχάσει. Όμως η κόρη έσβηνε μέρα με την μέρα. Είχε γίνει πια τόσο χλωμή και αδύνατη που οι θεοί την λυπήθηκαν και για να μην υποφέρει άλλο την μεταμόρφωσαν σε όμορφο λυγερόκορμο δέντρο, την αμυγδαλιά.
Κι ο Δημοφώντας όμως δεν μπορούσε μακριά από την αγαπημένη του. Αγνοώντας τις νουθεσίες φίλων και συγγενών να παραμείνει μέχρι να ανοίξει ο καιρός, εκείνος ξεκίνησε μες στην καρδιά του χειμώνα το ταξίδι της επιστροφής. Για μέρες περπατούσε μες στον βοριά, το κρύο και το χιόνι ώσπου έφτασε στη Θράκη.
Αναζητώντας την αγαπημένη του έφτασε στο σημείο του αποχαιρετισμού. Εκεί ακριβώς είδε να στέκεται ένα ψηλό ξεραμένο δέντρο χωρίς καρπούς και φύλλα. Ο νέος κατάλαβε τι είχε συμβεί και βγάζοντας μια κραυγή πόνου με δάκρυα στα μάτια αγκάλιασε σφιχτά τον ξερό κορμό σαν να αγκάλιαζε το σώμα της αγαπημένης του.
Και τότε σαν από θαύμα, ζωή πλημμύρισε το άψυχο ξύλο και τα γυμνά κλαδιά του δέντρου στολίστηκαν με πανέμορφα μικρά λευκά άνθη που ανέδυαν μια υπέροχη, ντελικάτη ευωδία».
Η αμυγδαλιά έγινε σύμβολο ελπίδας, δείχνοντας ότι η αγάπη δεν μπορεί να νικηθεί από τον θάνατο. Αυτή η ελπίδα και η ντελικάτη ευωδιά της έχει κατακτήσει τους κατοίκους των Καναλίων της Μαγνησίας, μα και των άλλων παρακάρλιων χωριών και την καλλιεργούν συστηματικά από το βαθύ παρελθόν έως σήμερα. Κάθε χρόνο, μετά το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, ξεκινάει ένα άλλο πανηγύρι, αυτό της συγκομιδής των αμυγδάλων. Το ηχοτοπίο αλλάζει άρδην. Ραβδίσματα ή δονήσεις κλαδιών, δονήσεις κορμών, καθαριστήρια καρπών, τρακτέρ, φτυαρίσματα, φωνές άλλοτε χαρούμενες, άλλοτε κουρασμένες. Νέο λεξιλόγιο αναδεικνύεται μεταξύ των κατοίκων, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, φύλου, ηλικίας ή κοινωνικής τάξης: Γκοζάδια (κλειστά αμύγδαλα), λούρος, νάιλον, τσουβάλια, δονητής, λινάτσες, τσουβάλια, τελάρα, κουβάδες, τρακτέρ, δονητές, ψύχα, φλούδες, τσόφλια, σούμπρα (αμυγδαλόψυχα), τίγρης (σκουρόχρωμο ημίπτερο έντομο). Άλλες μυρωδιές αναδύονται: Υγρή φλούδα, σκόνη, φύλλα, βενζίνη, πετρέλαιο, ανθρώπινος ιδρώτας.
Η συγκομιδή των αμυγδάλων στα Κανάλια αποτελεί υπόθεση ολόκληρης της οικογένειας. Συμμετέχει ο καθένας με τον τρόπο του, όταν υπάρχει παραγωγή. Η φετινή χρονιά είναι νεκρή χρονιά για τους αμυγδαλοπαραγωγούς. Ελάχιστοι καρποί επέμειναν στα δέντρα μετά το πέρασμα της «Μήδειας», του καύσωνα και τις επιδρομές των αγριογούρουνων. Αν απλώσεις το βλέμμα σου στους αμυγδαλεώνες είναι φανερό ότι τα δέντρα έχουν σοκαριστεί, μοιάζει σαν να περνούν κατάθλιψη, συμπάσχουν ίσως με την ελληνική κοινωνία.
Οι Καναλιώτες ήταν ανέκαθεν δεκτικοί σε νέες ποικιλίες αμυγδαλιάς προκειμένου να επιτύχουν την άριστη απόδοση του καρπού. Αυτό σημαίνει ότι καλλιεργούνται ποικίλα δέντρα με ιδιαίτερη ονοματολογία όπως: Οι Γαλλίδες, Άι, Φυρανιά, Φεραντουέλ, οι Ιταλίδες Τρουίτου, Τουόνο, και Ιταλική, η Αμερικάνα Τέξας, η τυχαιόφυτη Ρέτσου, οι ντόπιες Μπέλλου, Κατσαγεωργίου και Θύμιος, αλλά και οι γενικόλογες μαλακές και σκληρές.
Ο παραδοσιακός τρόπος «τινάγματος» ή ραβδίσματος της αμυγδαλιάς γίνεται με τους λούρους. Ο λούρος είναι ένα μακρύ, σκληρό, ευλύγιστο και ίσιο ξύλο, συνήθως από μέλιγο ή κυπαρίσσι. Η συγκομιδή των αμυγδάλων ξεκινάει ανάλογα µε την ποικιλία μετά τις 15 Αυγούστου και ολοκληρώνεται 15-20 Σεπτεμβρίου. Στις μικρές γεωργικές μονάδες, γίνεται µε το χέρι. Στρώνονται λινάτσες κάτω από κάθε δέντρο και γίνεται ράβδισμα – τίναγμα των κλαδιών με τον λούρο, ώστε να αποκολληθούν οι καρποί. Αυτό βέβαια είναι χρονοβόρο και δαπανηρό λόγω των πολλών εργατικών χεριών που απαιτούνται. Ως εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες χρησιμοποιείται ο δονητής πλάτης, ο οποίος τινάζει τα κλαδιά ταχύτερα και πιο εύκολα.
Μετά τη συλλογή, οι καρποί περνάνε από μια ειδική αποφλοιωτική μηχανή που διαχωρίζει τους καρπούς από τα φύλλα και τα ξύλα που έπεσαν κατά τη συγκομιδή και απομακρύνει το σαρκώδες περικάρπιο, δηλαδή την πράσινη εξωτερική φλούδα του αμυγδάλου. Κατά τη συγκομιδή, η αμυγδαλόψιχα περιέχει περίπου 15% νερό γι’ αυτό και είναι απαραίτητη η αποξήρανση κατευθείαν στον ήλιο ή κάτω από στέγαστρα. Η διαδικασία αυτή διαρκεί το λιγότερο 4-5 μέρες και στο διάστημα αυτό γίνεται συχνό ανακάτεμα και σκέπασμα σε περίπτωση βροχής ή υγρασίας. Πόση ενασχόληση! Πόσος χρόνος!
Τα τελευταία χρόνια η εκμηχάνιση της συγκομιδής έχει βελτιωθεί. Χρησιμοποιούνται δονητές με ειδικά διαμορφωμένες πλατφόρμες. Ο συγκεκριμένος δονητής αυτός εφαρμόζει στον κορμό του δένδρου και το «τινάζει» για μερικά δευτερόλεπτα ρίχνοντας τους καρπούς πάνω στην πλατφόρμα. Διαθέτει κοχλία και ομπρέλα προσαρμόζεται μπροστά στο τρακτέρ με κουβά για τέλεια ορατότητα, καθώς και κοχλία αποφλοίωσης του αμυγδάλου στο χωράφι ενσωματωμένο σε δεξαμενή αποθήκευσης προϊόντος από αλουμίνιο για μειωμένο βάρος, αλλά και χρόνο συλλογής.
Επόμενο και τελικό στάδιο είναι η μεταφορά του καρπού στον σπαστήρα των αμυγδάλων. Πολλές οικογένειες Καναλιωτών επιχείρησαν να ασχοληθούν με αυτό το στάδιο επαγγελματικά, διαμορφώνοντας μικρές μονάδες σπαστήρων ξηρών καρπών. Αναφέρουμε τον κ. Αντώνιο Μπέλλο, τους αδερφούς Κώστα, τον αείμνηστο Στέφανο Ντάτσιο με τον κ. Τριαντάφυλλο Πατριανταφύλλου, τον κ. Δημήτρη Αντωνάκη. Μετά από αυτή τη φάση η αμυγδαλόψιχα είναι έτοιμη πλέον να διεκδικήσει τη θέση της στον εμπορικό στίβο, στην ελληνική και διεθνή γαστρονομία και στο απλό οικογενειακό τραπέζι.
Οι παλιότεροι θυμούνται και ενίοτε νοσταλγούν τη γιορτή της ανθισμένης αμυγδαλιάς που οργανωνόταν στα Κανάλια από το 1956 και για πολλές δεκαετίες την εποχή της πλήρους ανθοφορίας με μεγάλη επιτυχία. Πρώτοι συνδιοργανωτές υπήρξαν ο κ. Κώστας Αθανάσιος ως πρόεδρος της τότε Κοινότητας Καναλίων και ο κ. Δημήτριος Πλατανιώτης ως πρόεδρος του Γεωργικού Συνεταιρισμού. Ο Δήμος Βόλου χορηγούσε τη Φιλαρμονική Ορχήστρα, η Περιηγητική Λέσχη Βόλου υποστήριζε ενεργά τη γιορτή, η Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων διέθετε ένα μικρό κονδύλιο για τη διοργάνωση, το Δημοτικό Σχολείο συμμετείχε με διάφορα δρώμενα. Με δελτία τύπου και προσκλήσεις πλήθος κόσμου συνέρρεε στα Κανάλια. Η γιορτή της ανθισμένης αμυγδαλιάς ήταν γνωστή σε πανελλαδική εμβέλεια. Πολλά δημοσιεύματα στον τοπικό Τύπο της εποχής το βεβαιώνουν. Η γιορτή περιελάμβανε υποδοχή των προσκεκλημένων στην περιοχή Άγιος Τρύφωνας, θεία λειτουργία στο ομώνυμο εξωκλήσι απ’ όπου ήταν ορατοί όλοι οι ανθισμένοι αμυγδαλεώνες, πεζοπορία με τους ήχους της Φιλαρμονικής προς το χωριό, κεράσματα, δώρα, μουσικές, χοροί, τραγούδια, δρώμενα, επίσημοι και μη, κάτω απ’ τα μεθυστικά αρώματα και χρώματα των ανθισμένων δέντρων. Όμως μετά από αλλεπάλληλες ζημιές στη σοδειά λόγω συνεχών παγετών, η γιορτή ενοχοποιήθηκε αδίκως, ατόνησε και σιγά – σιγά καταργήθηκε. Ποτέ δεν είναι αργά για την αναβίωσή της. Άλλωστε δεν φταίει καμιά γιορτινή εκδήλωση αν η αμυγδαλιά βιάζεται να ανθίσει αψηφώντας τον χιονιά. […Βρίσκεται εκεί παρούσα κι ανθισμένη με φόντο το κουρασμένο χιόνι, είναι εκεί περιποιημένη, με τα κλωναράκια της να σκύβουν καταδεχτικά πρώτη αυτή με λουλούδια να περιμένει, να αντέχει το θαύμα. Η δύναμή της – έτσι έλκονται οι φτερωτοί – είναι που σ’ έρωτα ξέρει να μεταφράζει τα παγωμένα δευτερόλεπτα]. απόσπασμα από το ποίημα της ποιήτριας Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ «Η ανθισμένη μυγδαλιά».
Με τις θερμές ευχαριστίες μου στην Αρετή Κατσαγεωργίου και στον Αχιλλέα Παρσά για τις τόσο χρήσιμες φωτογραφίες.