Πολιτισμός

Η άμωμη μάνα του κόσμου – Οι «Παναγίες του Πηλίου» από τον Κώστα Λιάπη

Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά

Από χρόνια, τούτη τη Μεγάλη Μέρα του Δεκαπενταύγουστου, που σε όλον τον ορθόδοξο κόσμο και ειδικότερα στον ελλαδικό χώρο (ηπειρωτική και νησιώτικη Ελλάδα), οι πιστοί μέσα σε περικαλλείς ναούς ή ταπεινά ξωκλήσια, αποδίδουν τιμές στην «ουράνια μάνα τους», την «Παναγία τους», περίμενα να διαβάσω στις τοπικές εφημερίδες του Βόλου το καθιερωμένο άρθρο του αείμνηστου φίλου μας Κώστα Λιάπη, αφιερωμένου στη Χάρη της. Τώρα όμως, από τις 20 Δεκεμβρίου 2019, βρίσκεται στην Άνω Ιερουσαλήμ, εν χώρα ζώντων, αλλά, αφήνοντας σε μας «παρακαταθήκη» του (ρήση Δημήτρη Σιάτρα) το σπουδαίο βιβλίο του «Παναγίες του Πηλίου». Το παίρνω στα χέρια μου να διαβάσω το κεφάλαιο «Η άμωμη μάνα του κόσμου» (σελίδα 476) – και για τους αναγνώστες της «Θεσσαλίας» κάνω αντιγραφή – για να αισθανθούμε ευφροσύνη και ιλαρότητα (φαιδρότητα) ψυχής για την Παναγία «μας», που είναι τόσο κοντά μας με αναρίθμητα προσωνύμια και σε εκατοντάδες τόπους, όπως τα έχει αποτυπώσει ο μακαριστός φίλος μας. Αντιγράφω: […].
«Την είπαν μονολεκτικά Αγγελόκτιστο, Αιματούσα, Αμόλυντη, Αντιφωνήτρια, Ασπροφορούσα, Βλέπουσα, Βρεφοκρατούσα, Γαλανή, Γιάτρισσα, Γλυκιά, Γρηγορούσα, Δακρυρροούσα, Δεομένη, Διακονούσα, Εγγυήτρια, Ελεούσα, Ελευθερώτρια, Επακούουσα, Εσφαγμένη, Ζωοδότρια, Ηλιόκαλη, Θαλασσομάχισσα, Θεοσκοπούσα, Θυμιανή, Κεχαριτωμένη, Κιβωτό, Κοσμοσώτειρα, Λαμπιδώνα, Λαμπρινή, Μεγαλομάτα, Μεγαλόχαρη, Ξεσκλαβώτρα, Οικονόμισσα, Παλιανή, Παμμακάριστο, Πανάχραντο, Παντάνασσα, Παρηγορήτρια, Περίβλεπτο, Ρευματοκράτειρα, Τρυφερούσα, Φανερωμένη, Φωτολαμπούσα, Χρυσαυγή, Χρυσαφίτισσα, Χρυσοβουνιώτισσα, Χρυσογιαλιώτισσα, Χρυσοδαφνιώτισσα, Χρυσοπηγή, Χρυσοσκαλίτισσα, Χρυσοσπηλιώτισσα, Ψυχοσώστρα.

Της έδωσαν ακόμα και πολυσύνθετα και πολυσήμαντα περιφραστικά ονόματα. Όπως: Άνθος το Αμάραντο, Άξιον Εστί, Βασίλισσα Ουρανού και Γης, Ζωοδόχο Πηγή, Καθαρότατη Καρδία, Κυρά των Αγγέλων, Πλατυτέρα των Ουρανών, Ρόδο το Αμάραντο, Υπέρμαχο Στρατηγό.
Κι όλες τούτες οι Παναγίες, ιστορημένες από χέρια ταπεινών αγιογράφων του παρελθόντος, έχουν τους ναούς τους ή τα εικονοστάσιά τους, αγλαά τεκμήρια αγάπης, ευλάβειας και αφοσίωσης των πιστών τους. Με πρώτη την ξακουστή και θαυματουργή Παναγία της Τήνου, την Ευαγγελίστρια, που κατέχει την κορυφαία θέση σαν πανελλήνιο προσκύνημα του Δεκαπενταύγουστου. Κι από κοντά την Παραπορτιανή και την Τουρλιανή της Μυκόνου, την Εκατονταπυλιανή της Πάρου, την Απειραθίτισσα και Φιλότισσα της Νάξου, τη Θεοσκέπαστη της Άνδρου, την Τσάμπικα της Ρόδου, τη Χαζοβιώτισσα της Αμοργού, την Κανάλα της Κύνθου, τη Θαλασσίστρα της Μήλου, την Παντάνασσα στη Σίκινο, αλλά και στο Μυστρά, τη Μυρτιδιώτισσα των Κυθήρων, την Αρχοντοπαναγιά, την Ελεημονήτρα και τη Φουρτούνα της Σκύρου, την Κόκκινη στη Σαντορίνη, την Καστριανή στην Άνδρο και στην Κέα, την Παναγία του Χάρου στους Λειψούς, τη Φιδού στην Κεφαλονιά, την Παναγία την Κουνίστρα της Σκιάθου, την Πολεμίστρα στη Σκόπελο, την Αγιασιώτισσα, Γλυκοφιλούσα και τη Γοργόνα στη Λέσβο, την Αγιογαλούσαινα της Χίου, τη Γαλατιανή της Καλύμνου, την Τουρλομάτα της Λέρου, την Ακρωτηριανή των Χανίων της Κρήτης, την Κερά ή Καρδιώτισσα του Ηρακλείου, την Κεριώτισσα και την Αναφωνήτρια της Ζακύνθου, τη Βλαχέρνα της Κέρκυρας, την ποντιακή Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο, την Προυσιώτισσα στον Προυσό Ευρυτανίας, την Εικοσιφοίνισσα του Παγγαίου, τη Μεγαλοσπηλιώτισσα του Μεγάλου Σπηλαίου Καλαβρύτων, την Τρυπητή στο Αίγιο, τη Φανερωμένη στη Λευκάδα, την Κρασοπαναγιά στα Κύθηρα, την Πόρτα Παναγιά στην Πύλη Τρικάλων, την Ξενιά κοντά στον Αλμυρό, την Αθηνιώτισσα, τη Γρηγορούσα και τη Χρυσοσπηλιώτισσα στην Αθήνα, τη Δέξια και την Παναγία των Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη, την Κυκκιώτισσα, την Τροοδίτισσα, του Μαχαιρά και τη Χρυσογιάτρισσα στην Κύπρο.

Το βιβλίο του Κώστα Λιάπη «Παναγίες του Πηλίου»

Αλλά και τις πασίγνωστες αγιορείτισσες Παναγίες: Το Άξιον Εστί και την Ελεούσα στο Πρωτάτο των Καρυών, τη Φοβερά Προστασία στο Κουτλουμούσι, την Αντιφωνήτρια στο Βατοπέδι, την Πορταΐτισσα στο Ιβηρίτικο μοναστήρι, την Τριχερούσα στο Χιλανδάρι, τη Γερόντισσα στη Μονή Παντοκράτορα, τη Γοργοεπήκοο στο Δοχειάριο, τη Γλυκοφιλούσα στη Μονή Φιλοθέου, τη Μυροβλήτισσα στη Μονή Αγίου Παύλου, την οδηγήτρια στη Μονή Ξενοφώντος, τη Γαλακτοτροφούσα στη Μονή Γρηγορίου.
Και βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις δικές μας Παναγίες του Πηλιορείτικου χώρου. Ενός χώρου που στα στερνά χρόνια του ύστερου μεσαίωνα υπήρξε ένα δεύτερο Άγιο Όρος στη χώρα μας, χάρη στα πολυάριθμα τότε μοναστήρια του. Μοναστήρια κάποια από τα οποία, αφιερωμένα στην Παναγία έδωσαν το όνομά τους σε ομώνυμα χωριά μας. Όπως: Η Παναγία η Μακρινίτισσα, η Παναγία η Πορταρέα και η Παναγία η Λαμπηδόνα, απ’ τις οποίες προέκυψαν αντίστοιχα στο Πήλιο τα σημερινά χωριά Μακρινίτσα, Πορταριά και Λαμπινού. Κοντά σ’ αυτές όμως έχουμε και τις άλλες Πηλιορείτισσες Παναγίες: Την Παναγία Γορίτσα, αλλά και την Παναγία Τρύπα στη Γορίτσα, την Παναγία Μεγαλογένη κοντά στο Κατηχώρι, την Παναγία στ’ Αμπέλια της Δράκιας, την Παναγία Δουρκιά ή Δισερκιά κοντά στην Κάτω Κερασιά και τη νεότερη Γοργοεπήκοο στο Φυτόκο, την Παναγία Οδηγήτρια στην Πορταριά, την Παναγία Σουραυλού στον Άγιο Λαυρέντιο, την Παναγία Ράσοβα, ανάμεσα στη Ζαγορά και στο Πουρί, την Παναγία της Φαίδρας στη Ζαγορά, την Παναγία Τουρκογιάννη ή Καλογιάννη στο Νεοχώρι, την Παναγία Μεγαλομάτα και την Παναγία Κωτίκια στην Τσαγκαράδα, την Παναγία Φανερωμένη κοντά στο Ανήλιο, την Παναγία Χιώταινα στην Παλιά Μιτζέλα, την Παναγία Αποσπερίτισσα, την Παναγία Κορώνη και την Κυρά Παναγιά στην Αργαλαστή, την Παναγία Γιαννή στο Μετόχι, την Παναγία Προμυριώτισσα στο Προμύρι, την Παναγία την Τρικεριώτισσα τη δεξιοκρατούσα στο νησί του Τρίκερι και την Ελεούσα στις Κότες, αλλά και τις «Παναΐτσες» της Δράκιας, του Αγίου Βλασίου, της Πορταριάς, του Αγίου Δημητρίου, της Ζαγοράς και τη Μακρυρράχης. […]».

Ο καθένας μας, που διάβασε όλα αυτά τα ονόματα και προσωνύμια της «Παναγίας μας», θα έφερε στη μνήμη του το ευλαβικό προσκύνημα που έκανε, συνήθως με την οικογένειά του, σε πολλές από αυτές είτε στον τόπο του, είτε στα νησιά, είτε σε άλλους τόπους της πατρίδας μας. Μαζί με τον μακαριστό Κώστα Λιάπη ας πάμε και πάλι σήμερα είτε νοερά, είτε με την παρουσία μας, να προσκυνήσουμε την Εικόνα της και να ζητήσουμε την προστασία Της από όλα τα δεινά που μας έχουν περικυκλώσει πρόσφατα.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το