Του Απόστολου Τ. Σδρόλια
Η Μικρασιατική εκστρατεία άρχισε με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη στις 2 Μαΐου 1919 και έληξε με την κατάρρευση του μετώπου στα μέσα Αυγούστου 1922. Τα υπολείμματα του εκστρατευτικού σώματος, υποχωρώντας ατάκτως πλην εξαιρέσεων, εγκατέλειψαν την πατρώα γη και αποχώρησαν για την ηπειρωτική Ελλάδα, όπου και διαπιστώθηκε, ότι πέραν των γνωστών απωλειών στα πεδία των μαχών, παρουσίαζε επιπλέον έλλειμμα περίπου 54.000 ανδρών, αξιωματικών και οπλιτών, μεταξύ των οποίων και των αιχμαλωτισθέντων ανωτάτων αξιωματικών, Τρικούπη, Διγενή, Δημαρά και Κλαδά, των πρώτων Ελλήνων στρατηγών στα χρονικά, που παραδόθηκαν στον εχθρό. Η τουρκική πλευρά εντούτοις, έκανε λόγο μόνο για 32.000 αιχμαλώτους. Ο αντίστοιχος αριθμός Τούρκων στρατιωτών που βρίσκονταν αιχμάλωτοι στην Ελλάδα, δεν ξεπερνούσε τις 15-18.000 άνδρες. Κατόπιν αυτών, συγκλήθηκε στη Λωζάνη διάσκεψη, για να ρυθμιστεί το ζήτημα της ανταλλαγής των αιχμαλώτων μεταξύ των δυο πλευρών. Η ανταλλαγή άρχισε τον Μάρτιο του 1923, και ολοκληρώθηκε τυπικά τον Αύγουστο του ιδίου έτους, όταν το σύνολο των Τούρκων αιχμαλώτων απελευθερώθηκε, μαζί με αντίστοιχο αριθμό Ελλήνων, όπως όριζε η συμφωνία. Για τους υπόλοιπους Έλληνες αιχμαλώτους, συμφωνήθηκε να επιστραφούν μετά την οριστική υπογραφή της συνθήκης ειρήνης. Ωστόσο, η τουρκική πλευρά, επειδή εσκεμμένα απέκρυπτε τον πραγματικό αριθμό τους, με πρωτοβουλία του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, συστήθηκε 5μελής διεθνής επιτροπή για τη διερεύνηση του θέματος. Η επιτροπή ύστερα από έρευνα που πραγματοποίησε, υπέβαλε έκθεση σύμφωνα με την οποία, από τους 2.250 Έλληνες αξιωματικούς, βρίσκονταν στην ζωή μόλις 750, ενώ από τους 52.000 οπλίτες είχαν επιζήσει μόλις 14.000! Οι υπόλοιποι, είχαν εκτελεστεί είτε μετά την αιχμαλωσία τους είτε κατά τη διάρκεια της κράτησής τους ή παρέμεναν ακόμη κρατούμενοι, δίχως να τους δοθεί ποτέ η ευκαιρία να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Το 1923, επέστρεψαν οι τρεις Έλληνες στρατηγοί Τρικούπης, Διγενής και Δημαράς, μαζί με 200 αξιωματικούς. Ο Τούρκος αιχμάλωτος στρατηγός Τζαφέρ Ταγιάρ είχε προηγουμένως ανταλλαχθεί με τον ομόβαθμό του Κλαδά.
Τι, όμως, συνέβη στην πραγματικότητα; Σύμφωνα με αδιάψευστες μαρτυρίες, Ελλήνων αιχμαλώτων, Τούρκων υπηκόων, αλλά και υπηκόων άλλων εθνοτήτων, αιχμάλωτοι Έλληνες αξιωματικοί και στρατιώτες, παρέμεναν φυλακισμένοι σε στρατιωτικές φυλακές και στρατόπεδα της Άγκυρας, των Αδάνων, της Αμάσειας κ.ά. μέχρι και το 1949-1950! Η Τουρκία, ουδέποτε παραδέχτηκε την ύπαρξη αυτών των δυστυχισμένων ανθρώπων και δεν τους απελευθέρωσε ποτέ. Οι Έλληνες στρατιωτικοί, οδηγούνταν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως σε φάλαγγες μετά από μαρτυρική πεζοπορία πολλών ημερών ακόμη και μηνών. Όποιος δεν τους είδε, δεν μπορεί να φανταστεί τι θα πει ατίμωση αιχμαλώτου. Γυμνοί και πεινασμένοι, θα φτάσουν όσοι μπόρεσαν στα στρατόπεδα της αιχμαλωσίας τους. Άγκυρα, Άδανα, Εσκί Σεχίρ, Αφιόν Καραχισάρ, Ουσάκ, Καισάρεια, Προύσα, Αμάσεια είναι μερικά από τα κολαστήρια τα οποία αποδείχθηκαν πολύ χειρότερα και από την ίδια την κόλαση. Μετάνιωσαν την ώρα και την στιγμή που παραδόθηκαν στο έλεος των Τούρκων. Καλύτερα να είχαν πέσει ηρωικά στα πεδία των μαχών, στον Σαγγάριο, στο Κάλε Γκρότο, στο Αλή Βεράν. Και τι δεν πέρασαν αυτοί οι άμοιροι αιχμάλωτοι! «ομαδικές εκτελέσεις, μαζικές κατακρημνίσεις σε χαράδρες και βάραθρα, θάψιμο ζωντανοί σε ομαδικούς τάφους, απαγχονισμοί, κατακρεούργηση με φαλτσέτες και χασαπομάχαιρα – συνέβη στην κρεαταγορά της Μαγνησίας (της Τουρκίας) τον Νοέμβριο 1922- λιθοβολισμό από συμπατριώτες μας, υπό την απειλή όπλου, κάψιμο στη πυρά, δεμένοι με ατσαλόσυρμα σε ομάδες των 30-40 αιχμαλώτων, ακρωτηριασμοί, πετάλωμα των κάτω άκρων» κ.λπ. Για παράδειγμα, από τους 8.000 αιχμαλώτους που οδηγήθηκαν στη Μαγνησία, έφτασαν τελικά μόλις 3-4.000. Οι υπόλοιποι εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες κατά την διάρκεια της διαδρομής και πετάχτηκαν ημιθανείς στις χαράδρες της περιοχής. Έλληνες αιχμάλωτοι, εσφάγησαν στο Εσκί Σεχίρ και στο Ουσάκ από το μαινόμενο μουσουλμανικό όχλο, μετά από προηγηθέντα «πατριωτικό» λόγο του Κεμάλ. Αιχμάλωτοι Έλληνες αξιωματικοί, κατά τη διέλευσή τους από την Άγκυρα, διαπομπεύθηκαν από το αφιονισμένο πλήθος και υποχρεώθηκαν να ζητωκραυγάσουν υπέρ του Κεμάλ, μπροστά στο κτήριο της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Το πλέον εξοργιστικό ήταν, ότι όσοι είχαν την τύχη να επαναπατριστούν στην Ελλάδα, οι Τούρκοι τους εφοδίαζαν με σχετικό έγγραφο που έλεγε στα Ελληνικά: «Απόδειξις επιστροφής εις την πατρίδα του αιχμαλώτου στρατιώτου – Στρατιώτη, Κατόπιν εξαμήνου σχεδόν αιχμαλωσίας οι Τούρκοι σε επιστρέφουν σώον εις την Πατρίδα σου. Δέον να σκεφθείς ότι ο ελληνικός στρατός κατά το διάστημα της τριετούς κατοχής εις την Ανατολήν εξετέλεσε φρικαλεότητας και καταπιέσεις. Πατριωτικόν ημών καθήκον ήτο να υποστείτε τα αντίποινα. Αλλά η γενναιόψυχος καρδία των Τούρκων δεν εδέχθη τοιαύτα αντίποινα. Οι Τούρκοι σας χαρίζονται από αίσθημα μεγαλοψυχίας και ανθρωπισμού!!! Μη ρίπτεσθε πλέον εις περιπετείας, μη φονεύετε, διότι η εκδίκησης του δικαίου τυγχάνει αυστηρά και βαρεία!».
Ποια, όμως, ήταν η συμπεριφορά των Ελλήνων, απέναντι στους Τούρκους αιχμαλώτους; Ο συνολικός αριθμός αυτών, ανέρχονταν σε 15-18.000 περίπου, συμπεριλαμβανομένων ενός στρατηγού και 500 περίπου αξιωματικών. Είχαν συγκεντρωθεί σε διάφορα στρατόπεδα αιχμαλώτων της χώρας, στην Αθήνα, στον Βόλο, στη Λάρισα κ.ά. Η συμπεριφορά των Ελλήνων κατά γενική παραδοχή, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως φιλάνθρωπη, γεγονός που αναγνωρίσθηκε από πολλούς Τούρκους, όταν επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Το αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ αποδόθηκαν στην Τουρκία όλοι οι αιχμάλωτοι πολέμου, δεν συνέβη το ίδιο και από την άλλη πλευρά. Οι Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες, που εξοντώθηκαν από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας τους, είναι περισσότεροι από το σύνολο των νεκρών Ελλήνων στρατιωτών σε όλους τους πολέμους της Ελλάδος από το 1897 μέχρι και το 1941 ! Αποτελεί δε τη χειρότερη απώλεια σε έμψυχο δυναμικό του Ελληνικού στρατού καθ’ όλη τη μακραίωνη ιστορία του και μόνο η μακρινή ανάμνηση της εκστρατείας των Αθηναίων στην Σικελία το 415-413 π.Χ. καθώς και η τραγική κατάληξη που είχε για τους Έλληνες η μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ. υπό τον Περσέα κατά των Ρωμαίων, δύναται να προσεγγίσουν στο ελάχιστο την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ουδέποτε, καμία ελληνική κυβέρνηση δεν ενδιαφέρθηκε, πίεσε ή κατήγγειλε την Τουρκία, προκειμένου να ερευνηθούν σε βάθος τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε το Κεμαλικό καθεστώς σε βάρος των Ελλήνων αιχμαλώτων το 1922. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο «εθνάρχης» Ε. Βενιζέλος, κατά πολλούς ηθικός αυτουργός και άμεσα υπεύθυνος της Μικρασιατικής Καταστροφής, είχε την ιδέα, να προτείνει το 1934 για το Νόμπελ Ειρήνης τον αρχισφαγέα Κεμάλ! Αντιθέτως, η κατεστραμμένη από τον Β’ Π.Π Γερμανία, κίνησε «θεούς και δαίμονες» προκειμένου να μη μείνει στη Σοβιετική Ένωση κανένας Γερμανός στρατιώτης αιχμάλωτος, ενώ μετρούσε ήδη πάνω από 1.500.000! αγνοούμενους στο Ανατολικό Μέτωπο. Η επιστροφή 5.500 επιζώντων αιχμαλώτων της 6ης Στρατιάς του Στάλιγκραντ, το 1952-1955, αποτέλεσε προσωπική επιτυχία του προέδρου της Αντενάουερ. Αντίστοιχες ήταν και οι ενέργειες των ΗΠΑ για τους αγνοούμενους στρατιώτες της στο Βιετνάμ, όπως αποτυπώνεται και από την πληθώρα των ταινιών που έχουν γυριστεί στο Χόλιγουντ. Το 2001, η τουρκική εφημερίδα «Ζαμάν», αποκάλυψε ότι στο Ουσάκ ανακαλύφθηκαν τα λείψανα 400 αγνοουμένων, χωρίς, όμως, να έχουν ταυτοποιηθεί ή να έχουν γίνει οι σχετικές έρευνες, αναγνωρίσεις, ενημερώσεις αρχείων κλπ.
Το ελληνικό κράτος είτε από αδιαφορία είτε σκόπιμα, αποσιώπησε το παραπάνω γεγονός και δεν υπάρχει καμία επίσημη ενημέρωση για το αν τα παραπάνω λείψανα ανήκουν σε Έλληνες αγνοούμενους της περιόδου του 1922, ή του 1974! Για την ιστορία, το 1974 είχαμε επανάληψη του ίδιου φαινομένου, με τους Έλληνες να επιστρέφουν όλους τους Τούρκους και Τουρκοκύπριους αιχμαλώτους, ενώ εκατοντάδες Ελληνοκύπριοι και Ελλαδίτες να παραμένουν αγνοούμενοι στα βάθη της Ανατολής. Είναι κοινό μυστικό ότι μέχρι και το 1990-1993 αρκετοί από τους αγνοούμενους της Κύπρου, ήταν ακόμα ζωντανοί στο Ντενιζλί, στο Μπαλίκεσιρ, στα Άδανα κ.ά. και μάλιστα εις γνώση των ελληνικών κυβερνήσεων! Το θέμα των Ελλήνων αγνοουμένων στρατιωτικών του 1922, μπορεί να έκλεισε για την επίσημη πολιτεία. Δεν έκλεισε, όμως, για τις καρδιές των απλών Ελλήνων, που ήξεραν ότι μια ολόκληρη γενιά νέων ηλικίας 18-40 ετών, δεν γύρισε ποτέ πίσω, αλλά βρήκε μια μοίρα πιο τραγική και από τον χειρότερο εφιάλτη. Δυστυχώς για τη σημερινή νεολαία, κανένας μαθητής υπό τις παρούσες εκπαιδευτικές συνθήκες, δεν πρόκειται να διδαχθεί ιστορικά γεγονότα όπως αυτό που αφορά στην τύχη των αγνοουμένων στρατιωτών μας το 1922 ή το 1974. Για τους ηρωικώς αγωνισθέντες και μαρτυρικώς πεσόντες αγνοουμένους αδελφούς μας κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, σαν σήμερα πριν 100 χρόνια, γράφονται οι γραμμές αυτές, αντί μνημοσύνου. «Αιωνία σας η μνήμη αδέλφια».