Του Γεώργιου Καπουρνιώτη
Η Αγία Σοφία, σύμβολο της χριστιανικής πίστεως αποτελούσε τα τελευταία χρόνια μουσείο, δίνοντας τη δυνατότητα σε εκατομμύρια επισκέπτες από κάθε πλευρά του πλανήτη, να θαυμάσει τη μοναδικότητά της. Αποτελεί ένα εμβληματικό μνημείο που βρίσκεται στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης. Οικοδομήθηκε επί αυτοκράτορα Ιουστινιανού στη διάρκεια έξι ετών και για περισσότερα από 1.000 χρόνια ήταν ο μεγαλύτερος καθεδρικός ναός του κόσμου. Σχεδιάστηκε από δύο Έλληνες αρχιτέκτονες, τον Αρτέμιο τον Τραλλιανό και τον Ισίδωρο τον Μιλήσιο. Από το 537 μέχρι το 1453 λειτουργούσε ως βυζαντινός χριστιανικός καθεδρικός ναός της πόλης, με εξαίρεση την περίοδο 1204–1261, κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης μετετράπη σε ισλαμικό τέμενος, ενώ από το 1934 έως τις πρώτες μέρες του Ιουλίου 2020 σε Μουσείο. Πιο συγκεκριμένα, στις 10 Ιουλίου 2020, το Συμβούλιο της Επικρατείας της Τουρκίας αποφάσισε υπέρ της δυνατότητας μετατροπής σε Τέμενος. Μετά από ανακοίνωση του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν η δικιά μας Αγία Σοφία μετατράπηκε αμέσως σε τζαμί. Πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά, όπως, η πορεία της αυτοκρατορίας των δέκα περίπου αιώνων, το μεγαλείο του Βυζαντίου, ο εσωτερικός και εξωτερικός πλούτος της μοναδικής αισθητικής και αρχιτεκτονικής αλλά και οι αγιογραφίες και τα ιδιαίτερα ψηφιδωτά, η ιστορία της θρησκείας μας, ξαφνικά χάνουν την ουσία τους καθώς ο Ναός μετατρέπεται σε Ισλαμικό Τέμενος. Οι πρώτες συλλογικές μουσουλμανικές προσευχές πραγματοποιήθηκαν στις 24 Ιουλίου, γεγονός που προκάλεσε θλίψη, αγανάκτηση θυμό και μίσος σε όλους τους Χριστιανούς. Πήραν με τη θέλησή τους ένα σύμβολο της χριστιανοσύνης προσβάλοντας την ιστορία της θρησκείας μας αλλά και την πολιτική, εκκλησιαστική και πνευματική ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Πώς μπορούμε να εκφράσουμε την αγανάκτηση που έχουμε μέσα μας; Πώς μπορούμε να εκφράσουμε τη θλίψη που νιώθουμε; Όσο κι αν μας έχει πληγώσει η κατάσταση αυτή, δεν μπορούμε να αντιδράσουμε. Τίποτα πλέον δεν αντιστρέφεται. Σφίγγουμε τα δόντια και δεχόμαστε κάτι που προσβάλλει την ιστορία και τον πολιτισμό μας, το παρελθόν μας. Αυτό συμβαίνει γιατί, η Αγία Σοφία δεν βρίσκεται σε ένα κράτος με δημοκρατικό καθεστώς, όπως αντίστοιχα συμβαίνει με άλλες χριστιανικές εκκλησίες που βρίσκονται σε άλλες χώρες – κράτη που σέβονται την ιστορία, τη θρησκεία και τον πολιτισμό μας. Με την απόφαση του προέδρου της Τουρκίας να μετατραπεί η Αγία Σοφία σε τζαμί, η χώρα δεν έρχεται σε αντίθεση μόνο με τη Δύση ή με τον χριστιανισμό αλλά επιχειρεί να ξεριζώσει τις βαθιές ρίζες της ιστορίας. Φέρεται άδικα και δε σέβεται τη θρησκεία άλλων πολιτισμών.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έπρεπε να σεβαστεί το γεγονός ότι από το 1935 η Αγία Σοφία είχε καθιερωθεί ως μουσείο. Όπως κάθε άλλη χώρα προσπαθεί να προστατέψει τα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, έτσι έπρεπε να πράξει και ο Τούρκος πρόεδρος. Αλλά, όπως προαναφέραμε, η Τουρκία δεν επρόκειτο για ένα δημοκρατικό κράτος. Επιπροσθέτως, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δε σκέφτηκε τις αρνητικές επιπτώσεις που δημιούργησε και θα δημιουργεί παγκοσμίως με τη λαθεμένη απόφασή του. Στράφηκε ενάντια στον δυτικό πολιτισμό αλλά και πολλών άλλων χωρών με αυτή την πράξη του. Θα έπρεπε, αν ενδιαφερόταν πραγματικά για τη χώρα του, να σεβαστεί την ιστορία και τον πολιτισμό της Κωνσταντινούπολης καθώς και του Ναού και να επιδιώκει μία πολυπολιτισμική Κωνσταντινούπολη χωρίς να μην προσπαθεί να κάνει δικό της κάτι που ιστορικά δεν της ανήκει.
Τώρα που αυτός ο μεγαλοπρεπής Ναός έγινε τζαμί … τι θα απογίνουν οι Αγιογραφίες; Τι θα απογίνουν τα απαράμιλλης αισθητικής ψηφιδωτά; Θα δεχθεί ο μουσουλμανικός λαός να προσεύχεται χωρίς να τα καταστρέψει; Θα μπορέσει όποιον δεν την έχει επισκεφτεί μέχρι σήμερα, να θαυμάσει τα έργα που τη διακοσμούν εσωτερικά στο μέλλον; Αποτελούν ερωτήματα που μας απασχολούν ιδιαίτερα διότι πίσω από αυτά κρύβεται η ιστορία μας. Η Αρχή Θρησκευτικών Υποθέσεων στην Τουρκία έδωσε συγκεκριμένες οδηγίες που αφορούν στον τρόπο λειτουργίας της Αγίας Σοφίας. Ο Ναός θα παραμείνει ανοιχτός και θα μπορεί όποιος επιθυμεί να τον επισκέπτεται αρκεί να μην είναι σε ώρες που οι μουσουλμάνοι προσεύχονται. Τις ώρες αυτές, οι χριστιανικές εικόνες θα πρέπει με κάποιο τρόπο να καλύπτονται. Αυτό θα συμβαίνει μόνο κατά τη διάρκεια της προσευχής χρησιμοποιώντας, όπως τόνισαν «τα κατάλληλα μέσα» και διαβεβαίωσαν ότι «δεν υπάρχει κάποιο θρησκευτικό εμπόδιο» να παραμείνει ανοιχτό το «τζαμί» σε ώρες εκτός προσευχής. Ωστόσο, δεν θα χρειαστεί να καταστραφούν τα έργα που διακοσμούν τον Ναό και είναι έργα πολιτιστικής κληρονομιάς καθώς διασαφήνισαν ότι «η ύπαρξη των αγιογραφιών δεν αποτελεί εμπόδιο για τη διεξαγωγή των προσευχών που θα πραγματοποιούνται στην Αγία Σοφία». Ακόμη, επισημάνθηκε ότι «θα πρέπει να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα ώστε να διασφαλίζεται ότι οι επισκέπτες θα σέβονται τους κανόνες λειτουργίας».
Με αποφάσεις μίας στιγμής, η ιστορία δεν διαγράφεται. Το παρελθόν μας, ο πολιτισμός μας, δεν διαγράφονται και δεν αλλάζουν γιατί κάποιοι το επέλεξαν με μη δημοκρατικό τρόπο. Η Αγία Σοφία θα είναι πάντα δικιά μας, θα είναι ο χριστιανικός μεγαλοπρεπής Ναός και θα αποτελεί σύμβολο της ιστορίας που κανένας δεν μπορεί να αγνοεί και να ξεχάσει. Είναι μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και οφείλουμε να το Σεβαστούμε, πράγμα το οποίο δεν έκαναν οι γείτονές μας…