Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
Η προκείμενη εργασία είναι μια ατελής μα πρόσφορη απόπειρα να καταγραφούν – και διασωθούν συμπυκνωμένα – πρόσωπα, πράγματα και ιδέες (συλλήψεις, εμπνεύσεις και εφαρμογές) του Παπαδιαμαντικού corpus που αναφέρεται στη Σκιάθο.
Όλη αυτή η απόπειρα χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια – μέρη:
Στο πρώτο μέρος ξετυλίγεται το τοπολογικό θέατρο του νησιού – τοπωνύμια της πλούσιας Σκιαθίτικης μεσο-εξω-χώρας.
Στο δεύτερο καταγράφεται το ανθρώπινο δυναμικό (ανθρωπωνύμια) που διασχίζει το έργο του Παπαδιαμάντη (λεκτικά σύμβολα και πραγματικές υπάρξεις με αληθινή υπόσταση).
Στο τρίτο μέρος επιχειρείται μια αλφαβητική διείσδυση στον λεκτικό του πλούτο – ένα απάνθισμα των ωραίων και άγνωστων λέξεων που ανασύρει ή αντιγράφει ο Παπαδιαμάντης – ένα λογάρι αποκλειστικά Παπαδιαμαντικό.
Kαι στο τέταρτο και τελευταίο μέρος ανθολογείται αφενός ο τοπογραφικός εκφραστικός του κόσμος, αλλά και ο υφέρπων περιγραφικός ερωτισμός του Παπαδιαμάντη στον χώρο της ηθογραφικής αφήγησης.
Όλα φυσικά τα κεφάλαια της αναλυτικής διατομής που ακολουθούν υπόκεινται, ως ατελή συνθέματα, στον έλεγχο της συμπληρωματικής (και προσθετικής) έρευνας και συνέχειας…
Οι καταγραφές, παραπομπές, αναπαραγωγές και επιθέματα της προκείμενης εργασίας στηρίζονται στην έκδοση του τρίτομου έργου των ΑΠΑΝΤΩΝ του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, της Εταιρείας Ελληνικών Εκδόσεων, σε επιμέλεια του Μιχαήλ Περάνθη.
«Τo επ’ εμοί.
ενόσω ζω και αναπνέω
και σωφρονώ
δεν θα παύσω πάντοτε
ιδίως δε
κατά τας πανεκλάμπρους ταύτας ημέρας
να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου
να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν
και να ζωγραφώ μετά στοργής
τα γνήσια ελληνικά ήθη».
Λαμπριάτικος Ψάλτης, Β τόμος, σελ. 196
Α. Nησίδες-Βραχόνησα-Ύφαλοι-Σκόπελοι:
1. Mαραγκό (ακατοίκητο νησάκι), 2. Άρκος (ακατοίκητο νησάκι), 3. Τρυπητή (νησίδιον ή Τρυπτή), 4. Ασπρόνησο (ακατοίκητο νησάκι), 5. Καστρονήσια, 6. Δασκαλειό, 7. Μεγάλος Τσουγκριάς, 8. Μικρός Τσουγκριάς, 9. Αραπάκια (ύφαλοι), 10. Ύφαλος Λευτέρη = Μύρμηξ Ηροδότου, 11. Μυρμήγκια = σκόπελοι, 12. Βεργούλα = μικρός βράχος πάνω από τη θάλασσα), 13. Μικρός Κάππαρις = μικρός βράχος πάνω από το Κατεργάκι), 14. Κατεργάκι = βράχος 3 οργιές από τις Πλάκες), 15. Πλάκες = λευκοί βράχοι, στην άκρη της πόλης), 16. Ύφαλος Καλαφάτης, 17. το Γριπονήσι (μάλλον η Εύβοια) = Ευριπονήσι, 18. Μύτικας = βράχος από όπου έριχναν βουτιές, 19. Μαυρομαντηλού = σκόπελος, 30 οργιές από την παραλία, 20. Άγιος Σώστης.
Β. Όρμοι-Παραλίες-Αρσανάδες:
1. Αρσανάς Μαθιναίων (ταρσανάς κάτω από Νεκροταφείο), 2. Λαλάρια (βοτσαλωτή παραλία κάτω από Κουρούπη), 3. Ανάγυρος, 4. Κουκ’ναριές, 5. Ασέληνος, 6. Μικρός Ασέληνος, 7. Μεγάλη Άμμος, 8. Καναπίτσα, 9. Λεχούνι (Στενός όρμος στα βόρεια), 10. Ακτή Νικοτσάρα (μικρή απρόσιτη βορεινή παραλία), 11. Ξάνεμο (Παραλία βορειοανατολική), 12. Κεφάλα (απόκρημνη ακτή ΒΑ), 13. Μέγας Γιαλός, 14. Πλατάνα (η δεύτερη θαλασσόπληκτη ακτή του Ξάνεμου), 15. Ποτόκι, 16. Άμμος του Κουρούπη, 17. Γλίστρα (κάτω από το Κάστρο), 18. Κοχύλι (η παραλία κάτω από τα Μνημούρια), 19. το Μανδράκι, μικρός θαλασσινός ορμίσκος.
Γ. Σπηλιές-Άντρα:
1. Το Κοχύλι, 2. το Καμίνι (μεγάλο θαλασσινό άντρο πίσω από την Πούντα), 3. η Σκοτεινή σπηλιά (απρόσιτη σπηλίτσα δίπλα από Λαλάρια), 4. η Αλτανού (μυθώδης σπηλιά στα βορειοανατολικά), 5. Του Δράκου το ρέμα, 6. το Kακόρεμα, 7. τα Πέντ’ αδέλφια, 8. η Καμμένη Πέτρα.
Δ. Κάβοι-Ακρωτήρια:
1. Λαλαριάς = το Ακρωτήρι Τσουγκριά κι ο ένας κάβος, 2. Κάβος Πούντας = Κάβος ανατολικά της πόλης, απέναντι του Άρκου, 3. Άγιος Φλώρος = ο άλλος κάβος του Τσουγκριά, 4. Ακρωτήρι Αγίας Ελένης, 5. Ακρωτήρι Καλαμάκι.
Ε. Ρέματα:
1. Της Κεχριάς το ρέμα – Παναγία Κεχριά, 2. της Μαμμούς το ρέμα, 3. της Παναγίας Δομάν το ρέμα – ρεματιά πριν το ξωκλήσι, 4 . του Χαιρημονά το ρέμα, 5. τ’ Αχειλά το ρέμα (Μεταξύ Κουνίστρες-Αραδιά), 6. της Αγαλλιανούς το ρέμα (Η ρεματιά της Ευαγγελίστριας), 7. του Βαραντά το ρέμα, 8. το ρέμα της Ζωοδόχου Πηγής, 9. το Κακόρεμα, 10. του Δράκου το ρέμα (εκεί που αρχίζει ο κάθετος ανήφορος του Βαραντά, 11. το ρέμα του Λεχουνιού, 12. Το Βαθύ ρέμα του Γιαλού, 13. Το Κρύο Πηγάδι (Βαθύ ρέμα αναμέσο δυο κορυφών).
Στ. Μονές-Εκκλησίες-Εξωκλήσια:
1. Μονή Ευαγγελίστριας, 2. Μονή Κεχριάς «με τας ελαιοφύτους κλιτύς», 3. Μονή Παναγίας Εικονίστριας, 4. ο Επάνω Αϊ-Γιαννάκης, 5. Παναγιά η Γλυκοφιλούσα = εκκλησάκι πάνω από γκρεμό, 6. ο Αη-Σώστης = εκκλησάκι πάνω σε ξερόβραχο, 7. ο Αϊ-Γιάννης ο Κρυφός, 8. Προφήτης Ηλίας (σε ειδυλλιακή τοποθεσία στον Πλάτανο), 9. ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, 10. η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια, 11. η Παναγία Καρδάση, 12. η Παναγία Δομάν, 13. ο Άγιος Φλώρος = εκκλησάκι στον Τσουγκριά, 14. η Παναγία η Λημνιά, 15. το παρεκκλήσι Αγίου Γεωργίου (στη Λίμνη), 16. το μετόχι του Αγίου Σπυρίδωνος, 17. ο Αη Γιάννης στον Ασέληνο, 18. ο Αγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος 3 ώρες πορεία, 19. το ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου, 20. η Ζωοδόχος Πηγή, 21. το εξωκλήσι της Παναγιάς της Κατευοδώτρας, 22. η Παναγία η Μεγαλομάτα, 23. το ναΰδριο των Ταξιαρχών, 24. η Παναγιά η Πρέκλα, 25. ο Αη-Νικόλας, 26. ο ναΐσκος του Αγίου Παντελεήμονος, 27. ο Αη-Λευθέρης, 28. ο Ναός των Τριών Ιεραρχών, 29. η Αγία Κυριακή (Στο Κάστρο), 30. το μονύδριο του Αγίου Αθανασίου, 31. ο ναΐσκος του Αη-Γιώργη της Χριστοδουλίτσας, 32. ο Αη-Θανάσης, 33. η Παναγίτσα ή Αγία Άννα.
Ζ. Μαγαζιά και καπηλεία:
1. Η ταβέρνα του Πατσοπούλου, 2. το μαγαζί του Καψοσπύρου, 3. το καπηλείον του Γιαννιού της Στέργαινας, 4. το μαγαζί του κυρ-Αργυρού του Συρματένιου, 5. το καπηλείο του Θανάση του Μωρεγυιού, 6. το καπηλείον του Δημήτρη του Τσιτσάνη, 7. το καφενείο του γερο-Ακούκατου, 8. το καφενείο του μπαρμπ’ Αναγνώστη, 9. το καφενείο του γερο-Γατζίνου, 10. ο καφενές του γερο-Τζανιάνου, 11. το καπηλειό του Γιάννη του Μπούμπουνα, 12. το υποδηματοποιείο του Γερασίμου, 13. ο φούρνος της θεια-Μάρκαινας, 14. το καφενεδάκι του Γιάννη του Κουφαντώνη, 15. το μαγαζί του Σαραφιανού, 16. το καφενείο του Μιτζέλου, 17. το μαγαζί του Φιλαρέτου, 18. το μαγαζί του Γιώργη του Λαυκιώτη, 19. το καπηλείον του Γιάννη Βλάχου, 20. το μπακάλικο του Ζαγοριανού, 21. ο φούρνος του μπαρμπα-Μάρκου του Βούλγαρη, 22. το μαγαζί του Κισσιώτη, 23. η ταβέρνα του Δημήτρη του Σμυρνιού, 24. το καφενεδάκι του Αλέξη του Μπαρμπαδήμου, 25. το μαγαζί του Δημήτρη του Μπέρδε.
H. Μέρη της πολίχνης:
1. Η Κολώνα, (της Πιάτσας), απέναντι από Τρεις Ιεράρχες, 2. το ναυπηγείον της πόλεως (πριν από τη λίμνη), 3. ο ανεμόμυλος του Αργύρη του μπαρμπα-Παναγιώτη, 4. ο Πανωμαχαλάς, 5. το Μουράγιο της πιάτσας, 6. ο Πέρα Μαχαλάς, τα Κοτρώνια = πετρώδης τριπλός λόφος, στην εσχατιά της πολίχνης, στον βράχον τον ανατολικό, 8. η Κεφάλα = απότομη υψηλή ακτή, πλησίον επισφαλούς βορεινού όρμου, 9. Σχιναδέικα = γιαλός του Επάνω Μαχαλά, 10. το Καστέλλι = το Μπούρτζι.
Θ. Βουνά, Κορφές και Λόφοι:
1. Τα Καμπιά (ορεινή κοιλάδα, η μια από τις 4 κορυφές), 2. η Καραφιλτζανάκα (η κορυφή του Σκιαθίτικου βουνού), 3. το Στοιβωτό (κακοτράχαλο βουνό πάνω από το Κάστρο), 4. το Κουρούπι (τα κατσάβραχα του Στοιβωτού), 5. το βουνό του Βαραντά, 6. το ύψωμα του Αγίου Αθανασίου – ο Αη-Θανάσης, 7. το ύψωμα (κορυφή) του Αγίου Κωνσταντίνου, 8. ο Αη Θανάσης (τρίτη από τις 4 κορυφές του νησιού), 9. η Μυγδαλιά (η τέταρτη από τις 4 κορυφές), 10. ο λόφος της Δραγασιάς, 11. Aνάγυρος, 12. Μύτικας (κορφή με ύψος 430 μ.), 13. η Πευκόρραχη (το βουνό απέναντι από τη Χώρα).
I. Ειδυλλιακές και δασωμένες τοποθεσίες:
1. Το Κατάμερο Τριών Σταυρών, 2. ο Στρουφλιάς (το πευκόδασο των Κουκουναριών), 3. οι Κουκ’ναριές, 4. ο Αραδιάς (ωραίο δάσος βελανιδιάς στο Βορρά), 5. το Συνοδάρι (ωραία τοποθεσία πάνω στο ζυγό με νερόμυλο), 6. οι Βίγλες, 7. το Κοτρωνάκι, 8. το Μεροβίλι, 9. η Λίμνη, 10. ο Σταυρός, 11. Της Αναγκιάς το κανόνι (Βόρεια στην άκρη του Κάστρου), 12. το Μπαρμπεράκι (ύψωμα), 13. η Μπιώτα, 14. ο Προφήτ’ Ηλίας (Πλάτανος), 15. το Μεγάλο Ορμάνι, 16. Η Τουρκόβιγλα (κοντά στην Αγία Ελένη), 17. τα Ρόγγια.
IA. Αγροτικές τοποθεσίες:
1. Τα Καλύβια, 2. ο Αχλαδιάς, 3. ο Φτελιάς, 4. το Κοτρώνι, 5. τα Αλώνια, 6. η Μυγδαλιά, 7. τα Μποστάνια, 8. τα Βουρλίδια (βαθιά κοιλάδα με αμπέλια), 9. οι Πευκοράχες, 10. το Μποστάνι, 11. του Ματαρώνα ο Πεύκος, 12. το Πετράλωνο, 13. η Κλινιά, 14. το Μέγα Μανδρί, 15. ο κάμπος του Αγίου Γεωργίου, 16. το Κλήμα, 17. κοιλάδα Αρβανίτη, 18. τα Γελαδάδικα, 19. το Κατώμερον όπου κατοικούσαν οικογένειαι αγροδιαίτων, 20. τα Ρόγγια, 21. το Μέγα Μαντρί.
IB. Βρύσες-Πηγάδια-Μύλοι:
1. Ο μύλος της Γανωτίνας,
2. ο μύλος της Καμινίτσας,
3. η βρύση Σταμέλου (στον δρόμο για Ευαγγελίστρια),
4. το Κρύο Πηγάδι,
5. του Πουλιού η Βρύση (πηγή πάνω στο Στοιβωτό),
6. η Βρωμόβρυση,
7. η βρύση της Αβρακής (λίγο ψηλότερα από το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου),
8. του Κανάκη η βρύση,
9. η βρύση του Προφήτη Ηλία,
10. ο ανεμόμυλος του Μαμογιάννη,
11. το Γλυφρονέρι (πηγούλα κάτω από Μνημούρια),
12. η βρύση της Παναγίας της Ζωοδόχου Τα δαιμόνια στο ρέμα.
IΓ. Διάφορα άλλα:
1. Μνημούρια (το παλιό Νεκροταφείο της Σκιάθου), 2. Φλανδρώ (ξέρα βόρεια από το Κάστρο), 3. Κ’βούλι (η περιοχή δίπλα απ’ το αεροδρόμιο) – Kαβούλι, 4. Ο ανήφορος του Βαραντά, 5. Σιδερόκαστρο στο Κουρούπη, 6. Mεγάλη Σάρρα επίσης στο Κουρούπη, 7. ο Νερόμυλος του Δήμου του Βλάχου, 8. το Πρυί ή Πρωί από το αρχαίο Πυργί, 9. τα Σχιναδέικα, 10. το Μέγα Μανδρί.
Tην άλλη Κυριακή ακολουθεί το δεύτερο μέρος με τα ανθρωπωνύμια.