Του Ευθύμιου Ζιγγιρίδη*
Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους» στις 7 Δεκεμβρίου 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει ουσιαστικά, την παγκόσμια κοινή γνώμη για τις επιπτώσεις από τη χρήση των ναρκωτικών ουσιών και την παράνομη διακίνησή τους, σημειώνει στην ανακοίνωσή του το Σωματείο των εργαζομένων στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικής Υγείας.
Στοιχεία για τις ναρκωτικές ουσίες που διακινούνται και χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη, αλλά και στην Ελλάδα ειδικότερα, παρουσιάζονται στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης Ναρκωτικών και Τοξικομανίας (EMCDDA).
Ειδικότερα, σύμφωνα με την έκθεση, η επικράτηση της επικίνδυνης χρήσης οπιοειδών στους ενήλικες (15-64 ετών) εκτιμάται σε 0,4% του πληθυσμού της ΕΕ, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 1,3 εκατομμύρια προβληματικούς χρήστες οπιοειδών το 2017. Σε εθνικό επίπεδο, οι εκτιμήσεις για την επικράτηση της επικίνδυνης χρήσης οπιοειδών κυμαίνονται από λιγότερους από έναν έως περισσότερους από οκτώ προβληματικούς χρήστες ανά 1.000 κατοίκους ηλικίας 15-64 ετών. Στις πέντε μεγαλύτερες σε πληθυσμό χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αντιπροσωπεύουν το 62% του συνολικού πληθυσμού της, εκτιμάται ότι ζουν τα 3/4 (ποσοστό 77%) των προβληματικών χρηστών οπιοειδών (Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Από τις 12 χώρες που διαθέτουν τακτικές εκτιμήσεις της επικίνδυνης χρήσης οπιοειδών από το 2008 έως το 2017, σε Ελλάδα, Μάλτα, Σλοβενία και Ισπανία καταγράφεται στατιστικά σημαντική μείωση, ενώ στην Τσεχία και την Ιρλανδία (έως το 2014) καταγράφεται στατιστικά σημαντική αύξηση. Να σημειωθεί ότι στη μείωση η οποία παρατηρείται στη χώρα μας σημαντική συμβολή έχουν τα 75 Κέντρα Προληψης των Εξαρτήσεων.
Ειδικότερα, για την Ελλάδα, τα στοιχεία δείχνουν ότι χρήση οπιοειδών το 2017 έκαναν 1,8-2,5 άτομα ανά 1.000 κατοίκους, ενώ σε θεραπεία υποκατάστασης βρίσκονται 9.388. Σε ό,τι αφορά στην κοκαΐνη – με στοιχεία του 2015 – το 1,3% των χρηστών (15-64 ετών) έχουν κάνει χρήση έστω μία φορά σε όλη τη ζωή τους, το 0,6% των νεαρών (15-34) έστω μία φορά τον τελευταίο χρόνο και το 1% των μαθητών (15-16 ετών) μία φορά σε όλη τη διάρκεια ζωής τους. Σε θεραπεία υποβλήθηκαν 345 άτομα.
Το πιο δημοφιλές ναρκωτικό στην Ελλάδα είναι η κάνναβη, καθώς (με στοιχεία του 2015) το 11% των ενηλίκων (15-64 ετών) έχουν κάνει χρήση έστω μία φορά σε όλη τη ζωή τους, το 4,5% των νεαρών (15-34 ετών) έστω μία φορά τον τελευταίο χρόνο και το 9% των μαθητών (15-16 ετών) μία φορά στη ζωή τους.
Το πρόβλημα της χρήσης ναρκωτικών συνδέεται με ένα πλήθος αιτιολογικών παραγόντων – κοινωνικών, οικονομικών, βιολογικών, ψυχολογικών, οικογενειακών. Η διαπλοκή και ο βαθμός συμμετοχής αυτών των παραγόντων διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα με το στάδιο χρήση-έναρξη, συνέχιση της χρήσης και εξάρτηση. Για όλους αυτούς τους λόγους η πρόληψη είναι ιδιαίτερα σημαντική αλλά συνάμα και δύσκολη. Κλινικοί ψυχολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι η πρόληψη είναι μια πάρα πολύ σημαντική κοινωνική διαδικασία παρέμβασης, η οποία δεν αφορά μόνο το πρόβλημα της χρήσης, αλλά αφορά γενικότερα διάφορες μορφές ψυχοπαθολογίας και της κοινωνικής παθολογίας ενός συνόλου.
Τη δεκαετία του 1970 άρχισαν να αναπτύσσονται διάφορα θεωρητικά μοντέλα γύρω από τον τομέα της πρόληψης. Η πρόληψη χωρίζεται σε τρεις γενικές κατηγορίες:
Η πρωτογενής πρόληψη αφορά ενέργειες που γίνονται για να αποφύγουμε την παρουσίαση ενός προβλήματος.
Η δευτερογενής πρόληψη, αφορά ενέργειες και παρεμβάσεις που γίνονται όταν αρχίσει να εκδηλώνεται ένα πρόβλημα.
Η τριτογενής πρόληψη αφορά κινήσεις και παρεμβάσεις που γίνονται για να μειωθεί ένα πρόβλημα που έχει ήδη εκδηλωθεί είτε για να αποφευχθεί η επανεμφάνισή του στο μέλλον.
Σε ό,τι αφορά στα ναρκωτικά, αυτό που μας ενδιαφέρει κυρίως είναι η πρωτογενής πρόληψη.
Σημαντικός είναι ο ρόλος των Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της ψυχικής Υγείας του ΟΚΑΝΑ στην αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας. Τα Κέντρα προσφέρουν δωρεάν τις υπηρεσίες τους σε 300 χιλιάδες πολίτες ετησίως από όλα τα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα της κοινωνίας. Το Κέντρο Πρόληψης στον Νομό Μαγνησίας εξυπηρετεί ετησίως κατά μέσο όρο 3.000 πολίτες. Το πρώτο Κέντρο Πρόληψης ιδρύθηκε το 1996 και μέχρι το 2000 δημιουργήθηκε η πλειοψηφία των σημερινών ενεργών Κέντρων Πρόληψης. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι η μικρότερη διάδοση της χρήσης ναρκωτικών στη χώρα μας οφείλεται στο ότι οι Έλληνες νέοι θεωρούν «επικίνδυνη» την ηρωίνη ή την κάνναβη, στο μεγαλύτερο ποσοστό από ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Και είναι και πάλι οι περισσότεροι από τους συνομηλίκους τους, που δηλώνουν πως ενημερώνονται σε θέματα ναρκωτικών από τα «Κέντρα Πρόληψης» και τους «επαγγελματίες της Υγείας».
Η πρόληψη πρέπει να είναι αποτελεί προτεραιότητα κάθε κυβέρνησης που αντιλαμβάνεται τη σπουδαιότητα της συγκεκριμένης διαδικασίας, για την αποφυγή μελλοντικών κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων και με τις αποφάσεις της να θωρακίσει την καλή λειτουργία των Κέντρων Πρόληψης, διαμορφώνοντας το θεσμικό τους πλαίσιο και διασφαλίζοντας το αυτοδιοίκητο.
* Ο κ. Ευθύμιος Ζιγγιρίδης BEng MSc AMIEE MILT είναι πρόεδρος Κέντρου Πρόληψης Μαγνησίας «Πρόταση Ζωής», μέλος Δ.Σ. Πανελληνίου Δικτύου Κέντρων Πρόληψης