Επιμέλεια: Αντώνης Παπαγεωργίου
Α’ Προϊστορική Εποχή
Η πεδινή Θεσσαλία κατά την προϊστορική εποχή (νεολιθική) φαίνεται ότι κατοικείται πυκνά από πληθυσμούς προηγμένους σε πολιτισμό, οι οποίοι όμως ελαττώνονταν κατά τη νεοτέρα περίοδο (τη λίθινη και χάλκινη).
Όταν διερράγη η ορεινή συνέχεια Όσσης – Ολύμπου και δημιουργήθηκαν τα στενά των Τεμπών, τα νερά που κάλυπταν τη Θεσσαλία και σχημάτιζαν λίμνες διέρρευσαν στη θάλασσα. Τις γόνιμες πεδιάδες που αποκαλύφθηκαν κατέλαβαν οι περιοικούντες Αιολείς, Αίμονες, Μινύαι, Βοιωτοί, Αχαιοί, Έλληνες, Μυρμιδόνες, των οποίων ο σημαντικός πολιτισμός κατά τις περιόδους χαλκού και μυκηναϊκή (300 – 1.000 π.Χ.) αντιπροσωπεύεται από τον Ιάσονα των Αργοναυτών και τον Αχιλλέα του Τρωικού πολέμου.
Β’ Αρχαία ιστορική εποχή (750 – 343 π.Χ.)
Αργότερα οι Πετθαλοί (λαός Θεσπρωτικός) κατόπιν αγώνων επέδραμαν στη Θεσσαλία και την κατέκτησαν. Ο βασιλιάς των Πετθαλών Αλεύας διαίρεσε την πεδινή Θεσσαλία στην Πελασγιώτιδα, την Εστιαιώτιδα, τη Θεσσαλιώτιδα και τη Φθιώτιδα. Οι «περίοικοι» ορίστηκαν ως υπήκοοι των Θεσσαλών των ανωτέρω τεσσάρων τμημάτων. Περίοικοι ήταν οι Οιταίοι, οι Μαλιείς, οι Αινιάνες, οι Αχαιοί Φθιώτες, οι Δόλοπες, οι Περραιβοί και οι Μάγνητες. Οι παλιοί κάτοικοι που απέμειναν και δεν μετακινήθηκαν νοτιότερα προς Βοιωτία και Μεσσηνία αποτέλεσαν τους «Πενέστας», δουλοπάροικους των επιδρομέων κατακτητών. Τοπικοί ηγέτες διοικούσαν τα τέσσερα τμήματα. Την ηγεσία της Πελασγιώτιδας είχαν οι Αλενάδες, που διοίκησαν άριστα τη χώρα τόσο κατά την αρχαϊκή, όσο και κατά τη λαμπρή περίοδο της Ελλάδας (750 – 500 π.Χ.). Κατά το πολιτικό αυτό σύστημα επικράτησε στη Θεσσαλία το ολιγαρχικό πολίτευμα, το οποίο τον ωφέλησε σημαντικά.
Α) Την Εστιαιώτιδα, η οποία κατείχε τις επαρχίες Τρικκάλων, Καλαμπόκας, Ελασσόνας και από την επαρχία Καρδίτσας, το τμήμα της Ιθώμης. Β) Την Πελασγιώτιδα, η οποία εκτεινόταν δυτικά της Μαγνησίας και περιελάμβανε περίπου τις επαρχίες Λαρίσης και Βόλου. Γ) Τη Θεσσαλιώτιδα, η οποία κατείχε τις επαρχίες Δομοκού, Φαρσάλου και Καρδίτσας. Ε) Την Φθιώτιδα, η οποία περιλάμβανε την επαρχία Αλμυρού, την Όθρυ και τη σημερινή Φθιώτιδα.
Αλλά εκτός από τα τέσσερα τμήματα υπήρχαν και κάποια άλλα, όπως η Μαγνησία, η οποία περιλάμβανε την Όσσα, το Μαυροβούνι και το Πήλιο. Η Περραιβία, που περιλάμβανε το υψίπεδο της Κονιοπόλεως (Καρυές) επί του Ολύμπου και τμήμα της επαρχίας Ελασσόνας. Η Δολοπία που εκτεινόταν επί της Πίνδου (των σημερινών Αγράφων) και του διαμερίσματος του Ασπροποτάμου.
Κατά την περίοδο 380 – 390 π.Χ. έγιναν πολλές πολιτικές διαταραχές στη Θεσσαλία με την εμφάνιση των Φερραίων τυράννων (Λυκόφρονος, Ιάσονας και Αλεξάνδρου), οι οποίοι ανέλαβαν την ηγεμονία της Θεσσαλίας, την οποία πάλι διαίρεσαν σε τέσσερα τμήματα. Αλλά αυτό το 343 π.Χ. η Θεσσαλία με την επέμβαση του βασιλιά Φιλίππου ταύτισε την τύχη της με τη Μακεδονία.
Γ. Η Θεσσαλία κατά τη Μακεδονική εποχή (343 – 146 π.Χ.)
Οι Θεσσαλοί, οι οποίοι διέβλεπαν καλύτερα από τους Αθηναίους και τους άλλους Έλληνες τη σωστή πολιτική, που έπρεπε να ακολουθήσουν, παρέμειναν θερμοί φίλοι των Μακεδόνων, οι οποίοι επιζητούσαν την ενότητα του Ελληνισμού. Πολέμησαν υπό τον Μέγα Αλέξανδρο σε όλες τις εκστρατείες του και αποδείχθηκαν οι θεσσαλοί άριστοι ιππείς. Από τότε η Θεσσαλία ακολούθησε τις τύχες της Μακεδονίας. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής έκτισε τη Δημητριάδα, την κατέστησε σημαντικό κέντρο και την προόριζε για πρωτεύουσα. Έτσι η Δημητριάδα έγινε επί του Φιλίππου Ε’ και του Περσέως πολεμικός σταθμός και μεγάλο κέντρο ανεφοδιασμού. Οι Θεσσαλοί με τους Μακεδόνες υπό τον Φίλιππον Ε’ αντιστάθηκαν επί μακρόν κατά των Ρωμαίων υπό τον Φλαμίνιον, τον οποίον ενίκησαν στις Κυνές Κεφαλές το 192 π.Χ., έπειτα δε υπό τον Περσέα κατά των Ρωμαίων πάλι υπό τον Αιμίλιο Παύλο, ο οποίος όμως ενίκησε τον Περσέα το 168 π.Χ. στην Πύδνα και κατέστρεψε τα τείχη της Δημητριάδας. Τέλος, κατά την επανάσταση του ψευδο-Φιλίππου και τελευταίου Φιλίππου (148 – 146 π.Χ.) η Θεσσαλία υπήρξε το θέρετρο επιχειρήσεων των Μακεδόνων και των Θεσσαλών κατά των Ρωμαίων του Μετέλλου και του Μομμίου, ο οποίος και υπέταξε τους Έλληνες (146 π.Χ.). Έτσι οι Θεσσαλοί με τους Μακεδόνες υπήρξαν όχι μόνο οι πρώτοι που κατανόησαν την ανάγκη ενότητας του Ελληνισμού, αλλά και οι τελευταίοι προασπιστές της ελληνικής ελευθερίας αγωνισθέντες κατά των Ρωμαίων από το 198 μέχρι το 146 π.Χ. κατά περιόδους.
Σε επόμενα δημοσιεύματα θα ακολουθήσουν 1) Δ’ η Θεσσαλία κατά τη ρωμαϊκή εποχή (146 π.Χ. – 527 π.Χ.), 2) Ε’ η Θεσσαλία κατά τη βυζαντινή εποχή (527 – 1420 μ.Χ.), 3) Στ’ Η Θεσσαλία επί τουρκοκρατίας (1420 – 1881) και 4) Ζ’ Η Θεσσαλία μετά την προσάρτηση στην Ελλάδα.
Βιβλιογραφία Θεσσαλικά χρονικά