της Μαρίας Σπανού
«Έφυγε» προ ημερών ο καθηγητής Κοινωνιολογίας Βασίλης Φίλιας. Μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της διανόησης της χώρας μας. Ένας σπουδαίος αγωνιστής της Δημοκρατίας. Πνεύμα ανήσυχο με ογκώδες συγγραφικό και ερευνητικό έργο και σημαντική πορεία στον χώρο της πολιτικής, ο Βασίλης Φίλιας υπηρέτησε τον ακαδημαϊκό χώρο και την τριτοβάθμια εκπαίδευση από θέσεις ευθύνης. Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου, πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, καθηγητής στη Σχολή Εθνικής Άμυνας και της Πολεμικής Αεροπορίας κ.ά.
Στην πολυκύμαντη διαδρομή του έχει να επιδείξει μεγάλο έργο σε πολλούς τομείς. Γνωστός από τον αντιδικτατορικό του αγώνα και από την αντιστασιακή του δράση ακόμη από την περίοδο που ήταν φοιτητής στην Κατοχή. Με πολύτιμη προσφορά σε πλήθος κοινωνικών και επιστημονικών συσσωματώσεων όπου συμμετείχε, όπως και σε περιοδικές εκδοτικές δραστηριότητες.
Στην ανεκτίμητη εκπαιδευτική του δραστηριότητα συγκαταλέγεται και η συμμετοχή του στη λειτουργία του Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), θεσμού που σύστησε το υπουργείο Παιδείας, δίνοντας διαλέξεις σε όλη την Ελλάδα. Το ΕΑΠ ένας πρωτοποριακός θεσμός, που απαντούσε στο βαθύτατο ανθρωπιστικό αίτημα της εποχής «παιδεία δια βίου», αποτελούσε έναν από τους καίριους στρατηγικούς στόχους της πολιτικής που καθιέρωσε η ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, το 1981. Στόχος του ήταν «η κατοχύρωση της ελεύθερης διακίνησης ιδεών και απόψεων και η συμβολή του στη διαμόρφωση συνείδησης υπεύθυνου πολίτη, που δεν μένει παθητικός δέκτης, αλλά που συμμετέχει ενεργά, διαλέγεται, αμφισβητεί, πείθει ή πείθεται» (από τη διακήρυξη της υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη στην Α’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των ΕΑΠ: Πρακτικά, Α’ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των Ανοικτών Πανεπιστημίων, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα 1983).
Ο θεσμός του ΕΑΠ, ο οποίος εξαπλώθηκε σταδιακά σε ολόκληρη τη χώρα, στον Βόλο είχε ήδη λειτουργήσει από το 1972 από τη δραστήρια Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών, η οποία είχε δημιουργήσει σημαντικό πυρήνα πνευματικής κίνησης με τη διοργάνωση εβδομαδιαίων μορφωτικών μαθημάτων, γνωστής ως «Λαϊκό Πανεπιστήμιο».
Από το 1982 έως και το 1990, η λειτουργία του ΕΑΠ συνεχίστηκε με πρωτοβουλία και οργάνωση του Δήμου Βόλου με τη συνεργασία του υπουργείου Πολιτισμού. Ο θεσμός αυτός απαντούσε και στο αίτημα της έννοιας της αποκέντρωσης, μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Με την καθιέρωσή του το ΕΑΠ ενίσχυσε την πολιτιστική παρέμβαση του Δήμου στην πόλη και κυρίως μεταβλήθηκε, χωρίς υπερβολή, σ’ ένα γνήσιο θεσμό συμμετοχικής δημοκρατίας. Το ΕΑΠ του Βόλου με πρόεδρο της οργανωτικής του επιτροπής, τον δήμαρχο Μ. Κουντούρη και μέλη δημοτικούς συμβούλους, διακεκριμένους Βολιώτες επιστήμονες και ενεργούς πολίτες (Στ. Κότσιρας, Γ. Μουγογιάννης, Χ. Χαρίτος, Φ. Πρωτοσύγγελος, Απ. Αποστολάκης, Ν. Σωτηρίου, Ν. Κολοβός, Οδ. Μουντούλιας, Κ. Βολιώτης, Γ. Αδαμίδης, κ.ά.) αναζητούσε τρόπους για τη συνεχή βελτίωσή του. Η γνώμη του κάθε πολίτη γύρω από αυτό το θέμα ήταν σεβαστή. Ακόμη και για την κατάρτιση κάθε νέου προγράμματος.
Από το ανοικτό βήμα του ακούστηκαν έγκυρες απόψεις που αφορούσαν στους τομείς της ιδεολογίας, της εκπαίδευσης, της έρευνας, της τεχνολογίας και της τέχνης, με επίκαιρους προβληματισμούς.
Στον τομέα της κοινωνικής επιστήμης ο Β. Φίλιας ήταν από τους συχνούς ομιλητές του βολιώτικου ΕΑΠ, κρατώντας, ζωντανό το ενδιαφέρον ενός ευρύτατου κοινού, κάθε ηλικίας και γνωστικού επιπέδου για ζητήματα του ενδιαφέροντός του. Τον θυμάμαι απλό και προσιτό να έρχεται στο Δημαρχείο, πολύ νωρίτερα από την ώρα της διάλεξής του, και πρόθυμα να συζητά με τον καθένα που τον πλησίαζε για να του θέσει προβληματισμούς και ερωτήματα. Η συζήτηση βεβαίως κορυφωνόταν μετά την ομιλία, όταν οι παρεμβάσεις – συχνά και ο αντίλογος – μαζί με τις ερωτήσεις έπεφταν βροχή, με το αμείωτο ενδιαφέρον των ακροατών να περιμένουν τις απαντήσεις από τον προσηνή πρωταγωνιστή του κοινωνικού και του ιδεολογικού γίγνεσθαι της εποχής, όπως ήταν ο Φίλιας.
Από το 1988, το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του Δήμου Βόλου, μετά από μια πλούσια επταετή εμπειρία, είχε πλέον αποκτήσει δική του υπόσταση στην πολιτιστική ζωή της πόλης. Καρπός της αυτοδύναμης λειτουργίας του, ήταν ο θεματικός κύκλος «Πολιτικός Στοχασμός και Πολιτικές Πρακτικές». Κύκλος που πραγματοποιήθηκε, μετά από επιτυχή συνεργασία με το Πάντειο Πανεπιστήμιο, με μεγάλη συμμετοχικότητα και κατέληξε στην έκδοση του Δήμου με τίτλο «Πολιτικός Στοχασμός και Πολιτικές Πρακτικές στην Ελλάδα, ομιλίες 1988-1990» (Δήμος Βόλου – Πάντειο Πανεπιστήμιο, Εξάντας, Αθήνα, 1990). Το τριετές αυτό φόρουμ ήταν ένας ανοικτός δημόσιος διάλογος σε μια «ανήσυχη τοπική κοινωνία», όπως χαρακτήρισε τον Βόλο τότε ο αείμνηστος Δημήτρης Τσάτσος. Μεταξύ των κορυφαίων τότε διανοητών που συμμετείχαν σε αυτό τον κύκλο και πάλι ο Β. Φίλιας έδωσε το παρόν με την ομιλία του «Η εξέλιξη του πολιτικού στοχασμού στην Ελλάδα». Ο καθηγητής μετά από μια εισήγηση-ποταμό, παρουσίασε στη βάση της ιστορικής και ιδεολογικής πραγματικότητας τη διαχρονία και το επίπεδο της πολιτικής σκέψης στην Ελλάδα. Τα στάδια της πολιτικής σκέψης από την εποχή του γαλλικού διαφωτισμού μέχρι το τότε, καταλήγοντας στη διαπίστωση «της ανυπαρξίας πρωτογενούς και αυτοδύναμης συγκροτημένης πολιτικής σκέψης» στην Ελλάδα με αποτέλεσμα «την βραδυπορία στην πολιτική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας». Θέσεις που προκάλεσαν ζωηρό διάλογο με τους Βολιώτες διανοούμενους και μεγάλο ενδιαφέρον για τους συμμετέχοντες πολίτες στη θερμή εκείνη συζήτηση, που συνεχίστηκε έως αργά, παρά την παγωνιά εκείνης της βραδιάς. Ήταν 30 Ιανουαρίου 1989. Αυτός ο κύκλος του ΕΑΠ θα μείνει αλησμόνητος ως ένα πρότυπο «εργαστήριο» σύγχρονου πολιτικο-κοινωνικού – πολιτιστικού προβληματισμού και μαζί και ο Β. Φίλιας που με τη μακρόχρονη πνευματική – πατριωτική – αγωνιστική δράση του καλύπτει ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας.
(Η υπογράφουσα συνδέθηκε με το ΕΑΠ του Δήμου Βόλου με την ιδιότητά της ως υπάλληλος του Δήμου Βόλου, υπεύθυνη για την γραμματειακή – οργανωτική υποστήριξη του θεσμού αυτού)