Του Παντελή Προμπονά
Και εγένετο ήρωας. Ένας μαύρος spiderman που αναρριχάται σε ένα παρισινό μπαλκόνι για να σώσει από βέβαιο θάνατο ένα παιδί. Οι τεχνολογίες διαμοιρασμού εικόνας και πληροφορίας παραδίδουν την είδηση αστραπιαία. Το γαλλικό προεδρικό μέγαρο ανοίγει τις πύλες του και ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν υποδέχεται τον μετανάστη από το Μαλί για να τον συγχαρεί. Η πράξη του τον καθιστά κατάλληλο να εισέλθει στο γαλλικό έθνος και ο πρόεδρος υπογράφει την απόδοση της ιδιότητας του πολίτη. Οι ικανότητές του τον κατατάσσουν αμέσως στο πυροσβεστικό σώμα. Δε μπορώ να ξέρω ποια όνειρα είχε στο μυαλό του ο “παράτυπος” ταξιδιώτης όταν διέβη τα γαλλικά σύνορα αλλά μαντεύω πως δεν είναι μακρυά από όσα πέτυχε με την παράτολμη ενέργειά του.
Ο καθηγητής Gerard Delanty ξεκινά το καταληκτικό εισαγωγικό κεφάλαιο του βιβλίου του “Επινοώντας την Ευρώπη” σκεπτόμενος την ευρωπαϊκότητα ως μια έννοια που σημασιοδοτείται ως εικόνα του εαυτού της. Και συγκεκριμένα αναφέρει: “Η συζήτηση για την Ευρώπη είναι διφορούμενη, διότι δεν αφορά πάντα την ενότητα και την συμπερίληψη, αλλά αφορά εξίσου τους αποκλεισμούς και την κατασκευή της διαφοράς πάνω σε κανονιστικές νόρμες εξαίρεσης. Ενσαρκώνει ένα μεγάλο σύνολο ιδεών και ιδανικών. […] Πάρτε για παράδειγμα την συζήτηση για την ενότητα της Ευρώπης. Για πολλούς Ευρωπαίους η ενότητα είναι ένας αγαπημένος στόχος μόνο όσο παραμένει ανέφικτος […]”.
Τα βραβεία του Μακρόν: η εργασία και η πολιτειότητα συνιστούν μια άσκηση προσωπικής και συλλογικής αυτοσυνειδησίας. Οτιδήποτε κι αν εννοεί κάποιος ως Ευρώπη, στο βαθμό που αναγνωρίζει μια θετική διάσταση της ιδέας αυτής, καλπάζει ταχύτατα στην αγκαλιά των εθνικιστών, των γραφειοκρατών και των τεχνοκρατών. Η αραχνιασμένη κληρονομιά της κατασκευασμένης μεταπολεμικής ψυχροπολεμικής οικονομικής ενότητας, διαπλέκεται με τη ηγεμονική μετακομμουνιστική νεοφιλελεύθερη ορθολογικότητα, τη βαθιά ριζωμένη αποικιοκρατική αυτοεικόνα και τις όψιμες κατασκευές των νέων απειλών που εκμεταλλεύονται τα ιστορικά εργαλεία ταυτίσεων που έχουν εγγραφεί στο πολιτικό σώμα των ευρωπαϊκών κοινωνιών.
Ο Μαμουντού Γκασάμα δεν συνιστά τον κανόνα αλλά την εξαίρεση. Τον άνθρωπο που απέδρασε από τις ρητές νόρμες της εξαίρεσης. Τον άνθρωπο που διακινδύνευσε για άλλη μια φορά τη ζωή του αυτή τη φορά για να σώσει αλτρουιστικά μια άλλη ζωή. Οι διαβάσεις του μετανάστη/πρόσφυγα αποτελούν μια διαρκή ιστορία διακινδύνευσης αλλά για πράγματα που δεν αξίζει να μνημονευθούν, για ζωές που δεν αξίζει να αναγνωριστούν ως ισότιμες με τις δικές μας, για να θυμηθούμε τη Τζούντιθ Μπάτλερ. Ιστορία που γράφεται πάνω σε προσχεδιασμένα μονοπάτια επιτήρησης από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και τις κυβερνήσεις. Στο Αιγαίο, τη Βόρειο Αφρική, τη Μέση Ανατολή.
Ο Μαμουντού Γκασάμα θα μπορούσε να μην έχει σκαρφαλώσει εντυπωσιακά, μπροστά στον φακό, στην όψη μιας πολυκατοικίας. Θα μπορούσε να είχε συλληφθεί σε ένα σταθμό του μετρό ή σε ένα παγκάκι. Το όνομά του θα μπορούσε να αναγράφεται σε ένα έγγραφο επαναπροώθησης. Θα μπορούσε να είχε υποβληθεί σε αναγκαστικό υγειονομικό έλεγχο ή να προσαχθεί ως ύποπτος τέλεσης κάποιου εγκλήματος χωρίς να το μάθει κανείς. Η ευρωπαϊκή πολιτειότητα, η γαλλική, η γερμανική, η ιταλική, η ελληνική, αποτελεί ένα δώρο της γραφειοκρατίας που αντικατοπτρίζει την οπτική της απέναντι στον κόσμο σε μια ορισμένη ιστορική στιγμή. Ποιος θεωρείται διωκόμενος, ποια χώρα θεωρείται εμπόλεμη, ποια χώρα σέβεται το τάδε ή το δείνα δικαίωμα; Τις ερωτήσεις τις απαντά η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και οι μηχανισμοί πολιτικής αναγνώρισης των υποκειμένων αποδίδοντας ταυτότητες σύμφωνα με τις δικές της, συλλογικές, πολιτικές εκτιμήσεις. Η ιστορία του ασύλου είναι η ιστορία θεσμικών πολιτικών εκτιμήσεων γύρω από την κατάσταση ενός υποκειμένου.
Ο παράτυπος μετανάστης από το Μαλί. Επιθετικοί προσδιορισμοί και καταγωγή, απαραίτητα συστατικά της είδησης. Το Μαλί, Ευρωπαίε αδελφέ μου, μερικές δεκαετίες πίσω, ονομάζονταν Γαλλικό Σουδάν. Ελπίζω να πρόσεξες τα επιβεβλημένα γαλλικά του Μαμουντού Γκασάμα ενώπιον του προέδρου. Δεν έχω βέβαια ειδικές γνώσεις για το πως αυτή η χώρα διαβίωσε κάτω από την αποικιακή εξουσία, είμαι σίγουρος όμως πως θα έπαιξε κάποιο ρόλο στα αίτια της φυγής του Μαμουντού από το σπίτι του. Το google άλλωστε μπορεί να σε πληροφορήσει εύκολα, για τα βασικά τουλάχιστον.
Αν οι Μαμουντού Γκασάμα αυτής της Ηπείρου πρέπει να πειθαρχήσουν (ή να παρουσιάσουν) σε μια εικόνα αναμενόμενου ήρωα για να τραβήξουν τη προσοχή της οργανωμένης πολιτείας, αν οι Μαμουντού Γκασάμα χρειάζεται να συναντήσουν τον πρόεδρο της Γαλλίας για να δικαιώσουν κάποια από τα όνειρά τους, τότε δίκαια η τύχη της Ευρώπης εναγκαλίζεται με το σκοτεινό παρελθόν της. Αν υπάρχει ένα αντίβαρο, αυτό βρίσκεται στο άλλο άκρο: της αλληλεγγύης και της συμπερίληψης, στην βασανιστική προσωπική και συλλογική αναμέτρηση με το αποπνικτικό παρελθόν και την δημιουργία μιας νέας συλλογικής αυτοσυνειδησίας και χειραφέτησης. Για να μπορούμε να ξανακοιτάμε τον καθρέφτη.
Ο Παντελής Προμπονάς είναι Υπ. Διδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας