Για τα «προλεγόμενα» στο «Ο πρώτος ναύτης» του Ηθικού Τρίποδος του Ρήγα

Του δρ. Δημ. Καραμπερόπουλου,

προέδρου Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα

Κατά την εποχή, το 1797, που ο Ρήγας εξέδιδε τη μεγαλειώδη δωδεκάφυλλη «Χάρτα» του, την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα σημαντικά επαναστατικά του κείμενα, το Σύνταγμά του, τον «Θούριο», και ετοίμαζε το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του, παράλληλα εξέδωσε και το βιβλίο «Ο Ηθικός Τρίπους». Το βιβλίο αυτό περιέχει τρία έργα, όπως δηλώνεται και στον τίτλο του, δύο του Ρήγα, όπως έχει πλέον τεκμηριωθεί, τα «Ολύμπια» και η «Βοσκοπούλα των Άλπεων», και το τρίτο του Συντρόφου του, του Χιώτη λόγιου και εμπόρου, Αντώνιου Κορωνιού με τίτλο «Ο πρώτος ναύτης», μετάφραση έργου του «Γεσνέρου» (Salomon Gessner, 1730-1788).

Μετά την σελίδα τίτλου «Ο πρώτος ναύτης» (σελ. 189), ακολουθούν δύο σελίδες με τα «Προλεγόμενα» (σελ. 191-192) και μετά το κείμενο (σελ. 193-238).

Μέχρι τώρα, τα «Προλεγόμενα» και στις τρεις επανεκδόσεις του «Ηθικού Τρίποδος», σιωπηρά θεωρήθηκαν ότι γράφθηκαν από τον μεταφραστή του διηγήματος «Ο πρώτος ναύτης», τον Αντώνιο Κορωνιό. Συγκεκριμένα, ο Λέανδρος Βρανούσης στην έκδοση «Ρήγας» της σειράς Άπαντα Νεοελλήνων Κλασσικών, Αθήνα 1968, δεν γράφει κάτι σχετικό, ούτε η Άννα Ταμπάκη στην εισαγωγή της έκδοσης του «Ηθικού Τρίποδος» από τη Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 2000. Παρόμοια, δεν ασχοληθήκαμε με αυτό το ερώτημα στην επανέκδοση με την επιμέλειά μας του «Ηθικού Τρίποδος» από την Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001.

Η σελίδα τίτλου του «Ηθικού Τρίποδος» του Ρήγα Βελεστινλή και ο τίτλος του τρίτου μέρους του, «Ο πρώτος ναύτης», του Αντώνιου Κορωνιού

Πρόσφατα όμως, ο λόγιος Κυθήριος ιατρός Κοσμάς Μεγελοκονόμος, ο οποίος έχει αποδώσει σε ποιητική μορφή με την ανάλογη έκδοση το έργο «Ο πρώτος ναύτης», μετά τη σχετική συζήτησή μας για τα «Προλεγόμενα», υποστήριξε ότι ο Ρήγας τα έγραψε, λαμβάνοντας υπόψη το ύφος των «Προλεγομένων» και ότι ο Ρήγας ήταν ο εκδότης και επιμελητής του βιβλίου «Ο Ηθικός τρίπους». 

Σε επικύρωση της άποψης αυτής προσθέτουμε λίγα στοιχεία από την συστηματική διερεύνηση των κειμένων, των «Προλεγομένων» και του κειμένου του Αντωνίου Κορωνιού «Ο πρώτος ναύτης». Συγκεκριμένα, στη σελίδα 221, στη λέξη «παπλάκισμα» ο επιμελητής και εκδότης του τόμου Ρήγας έχει μια υποσημείωση επεξηγώντας ότι είναι «Πεποιημένη η λέξις», την οποία αναγράφει ο Κορωνιός, παίρνοντας αφορμή ίσως από τις «πεποιημένες λέξεις», που ο ίδιος δημιούργησε στα έργα του με την πρόθεση «συν», όπως έχουμε τονίσει στη σχετική μελέτη μας για τα Ολύμπια (βλ. Δημ. Καραμπερόπουλος, Ο Ρήγας μεταφραστής των Ολυμπίων του Μεταστάσιο», Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα 2001). 

Ένα άλλο στοιχείο είναι ότι στα «Προλεγόμενα» αναγράφεται «νήσος Κυθήρη», όπως ο Ρήγας στη «Χάρτα», στο 2ο φύλλο, αναγράφει «ΚΥΘΗΡΗ», η νήσος και η πόλη, ενώ ο Κορωνιός, στη σελ. 238, την ονομάζει «Κυθήρα».

Ακόμη, στα «Προλεγόμενα» χρησιμοποιείται δύο φορές ο όρος «ναυτική» τέχνη, όρο τον οποίο αναγράφει ο Ρήγας στο Σύνταγμά του, άρθρο 5, στον «Νέο Ανάχαρσι», σελ. 130, καθώς και στη «Χάρτα» του, στο φύλλο 6, σε τρία νομίσματα, της Χίου, της Κίου και της Θεσσαλικής Μαγνησίας, ενώ ο Κορωνιός χρησιμοποιεί στη σελ. 238 τον όρο «τέχνη θαλασσοπλωίας».

Με όλα τα παραπάνω στοιχεία τεκμηριώνεται πλέον ότι τα «Προλεγόμενα» στο τρίτο μέρος του «Ηθικού τρίποδος», στο έργο του συντρόφου του Ρήγα, Αντώνιου Κορωνιού, «Ο πρώτης ναύτης», είναι του Ρήγα Βελεστινλή, ο οποίος ως εκδότης και επιμελητής της έκδοσης του «Ηθικού Τρίποδος», Βιέννη 1797, έγραψε «Προλεγόμενα» και στο τρίτο μέρος του.