Του
Γιώργου Κοντομήτρου
Το βιβλίο εκδόθηκε από τις εκδόσεις Παπαζήση, οι σελίδες του είναι 245 και το σχήμα του 17Χ24.
Γνωστός φιλίστορας ο Γεώργιος Σούρλας παρουσιάζει στο πόνημά του τους Μηλιείς Γρηγόριο Κωνσταντά και Άνθιμο Γαζή από τη σκοπιά της προσφοράς τους στην παιδεία και την εκπαίδευση, την κρίσιμη περίοδο των επαναστατικών χρόνων, όταν παράλληλα με τους αγώνες στα πεδία των μαχών γίνονταν προσπάθειες οργάνωσης του ελληνικού κράτους εκ του μηδενός. Οι δύο Μηλιείς συμμετείχαν στην προσπάθεια αυτή, αναλαμβάνοντας καίριες θέσεις και επιδεικνύοντας μεγάλο ζήλο και αποτελεσματικότητα, έτσι που να μπορεί να λεχθεί ότι αυτοί θεμελίωσαν τους εκπαιδευτικούς θεσμούς του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και γι’ αυτό ο συγγραφέας τους αποκαλεί πρωτοπόρους.
Ο συγγραφέας προσφεύγοντας σε ευρύ φάσμα πηγών παρουσιάζει το εξαιρετικό επιστημονικό έργο των Γαζή και Κωνσταντά, το οποίο συνέβαλε τα μέγιστα στην εμφάνιση του νεοελληνικού διαφωτισμού, και εν συνεχεία παρακολουθεί την πρωτοποριακή δράση τους στο πεδίο της θεμελίωσης της εκπαίδευσης στην Ελλάδα με πρώτο επίτευγμα την ίδρυση και τη λειτουργία της Σχολής των Μηλεών στις παραμονές της επανάστασης.
Το κίνητρο της πνευματικής δραστηριότητας των δύο αυτών προσωπικοτήτων συμπυκνώνεται στο μότο του βιβλίου με τα λόγια του Τζ. Χέντερσον: «Είχαν τα ίδια οράματα πνευματικής αναγέννησης των Ελλήνων μέσω της παιδείας και της μετακένωσης των επιστημονικών ιδεών της φωτισμένης Ευρώπης και την προσδοκία ότι μέσω της παιδείας θα έρθει για τους Έλληνες η ελευθερία».
Ο Κωνσταντάς ήταν αυτός που ανέλαβε στο πλαίσιο του τότε υπουργείου Εσωτερικών τον τομέα της εκπαίδευσης διοριζόμενος το 1824 έφορος παιδείας, λόγω της μεγάλης του εμπειρίας στα εκπαιδευτικά θέματα. Το καθηκοντολόγιό του ήταν αυτό που σήμερα αντιστοιχεί στον εκάστοτε υπουργό Παιδείας και γι’ αυτό ο συγγραφέας τον αποκαλεί πρώτο υπουργό Παιδείας. Ο αγώνας του Κωνσταντά δεν ήταν αγώνας γραφείου. Στις τότε συνθήκες χρειαζόταν η φυσική του παρουσία σε όλη την επικράτεια, ώστε να ιδρυθούν παντού σχολεία, να στελεχωθούν από κατάλληλους εκπαιδευτικούς και να εξασφαλιστούν οι όροι της καλής λειτουργίας τους σε καιρούς που βέβαια έλειπαν οι πόροι από την κεντρική διοίκηση. Με τις περιοδείες του στη νησιωτική χώρα, αλλά και στη Στερεά και την Πελοπόννησο οι προσπάθειές του τελεσφόρησαν εν πολλοίς. Με την έλευση του Καποδίστρια ανέλαβε τη διεύθυνση του Ορφανοτροφείου της Αίγινας, ενός από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα που σφράγισαν την εκπαιδευτική πολιτική του κυβερνήτη.
Ο Γαζής, εξάλλου, έμπειρος κι αυτός στα εκπαιδευτικά, ως επικεφαλής της πενταμελούς επιτροπής, που συγκροτήθηκε το 1824 για τη συστηματικότερη οργάνωση της εκπαίδευσης στη χώρα, ήταν αυτός που σχεδίασε τη δομή της εκπαίδευσης του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και έτσι εντάσσεται στην πρωτοπορία της. Δεν έμεινε όμως απλώς στον σχεδιασμό της εκπαίδευσης. Την υπηρέτησε στην πράξη αναλαμβάνοντας τη σχολαρχία της σχολής της Τήνου και αναδιοργανώνοντας τα σχολεία της Σύρου.
Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο είναι η απίστευτη πενία που τους ταλαιπώρησε στη δύση του βίου τους, παρά την πολυσχιδή και ανιδιοτελή προσφορά τους ακόμη και στο οικονομικό πεδίο: «ζω ήδη δυστυχής και στερούμενος των πάντων», έγραψε ο Κωνσταντάς το 1844 στον Όθωνα, ενώ ο Γαζής «αποθνήσκω σχεδόν εκ της πείνης» έγραψε στον πρόεδρο της κυβέρνησης Ανδρέα Ζαΐμη το 1827. Γεγονός λυπηρότατο βέβαια που ο συγγραφέας το αναδεικνύει λεπτομερώς.
Επίσης αναφέρεται και στις διακυμάνσεις των σχέσεών τους, που οφείλονταν στη διαφορετική ιδιοσυγκρασία τους, ως την τελική αποκατάστασή τους.
Πρόκειται για πόνημα που αξίζει να διαβαστεί, καθώς ο αναγνώστης αποζημιώνεται παρακολουθώντας ένα ταξίδι από την τοπική ιστορία στη γενική και τανάπαλιν, το οποίο οδηγεί στη βίωση των αξιών που αναδύονται από τη μελέτη της ιστορίας.
Το βιβλίο παρουσιάζεται την Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου και ώρα 7.00 μ.μ. στην αίθουσα του ξενοδοχείου Volos Palace.