Του ΑΧΙΛΛΕΑ ΠΑΠΑΡΣΕΝΟΥ*
O Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούζβελτ κατατάσσεται από τους ιστορικούς στην τριάδα των μεγαλύτερων Προέδρων της Αμερικής, μετά τον Τζορτζ Ουάσιγκτον και τον Αβραάμ Λίνκολν. Την εκτίμηση αυτή συμμερίζεται και ο Ρόμπερτ Ντάλεκ με μία ογκώδη πολιτική βιογραφία του 32ου Προέδρου των ΗΠΑ (Franklin D. Roosevelt: A Political Life, εκδ. Viking, 2017), που κυκλοφόρησε σε συνέχεια προηγούμενων βιβλίων του για τους προέδρους Τζον Κένεντι και Λίντον Τζόνσον, που είχαν αποσπάσει θετικά σχόλια.
Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, απόφοιτος του Χάρβαρντ και της Νομικής Σχολής του Κολούμπια, υφυπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση του Γούντροου Ουίλσον από το 1913 έως το 1920, ο FDR, όπως ήταν ευρύτερα γνωστός, διετέλεσε κυβερνήτης της πολιτείας της Νέας Υόρκης από το 1928 έως το 1932, πριν αναλάβει τα ηνία της χώρας του σε μία από τις ζοφερότερες περιόδους της ιστορίας της, κερδίζοντας τέσσερις διαδοχικές προεδρικές εκλογές ως υποψήφιος του δημοκρατικού κόμματος το 1932, 1936, 1940 και 1944, ένα άνευ προηγουμένου πολιτικό επίτευγμα στην ιστορία της χώρας (μετά την έγκριση της 22ας τροπολογίας του αμερικανικού συντάγματος το 1947, ετέθη συνταγματικό όριο δύο τετραετών προεδρικών θητειών). Όταν ορκίσθηκε για πρώτη φορά Πρόεδρος τον Μάρτιο 1933, σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάληψη της εξουσίας στη Γερμανία από τον Χίτλερ, παρέλαβε μία χώρα βυθισμένη στη Μεγάλη Ύφεση μετά το κραχ του Χρηματιστηρίου το 1929, με 25% ανεργία και 15 εκατομμύρια πολίτες χωρίς απασχόληση, πτώση του ΑΕΠ κατά 28% και χιλιάδες χρεοκοπημένες τράπεζες. Οκτώ χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1941, όταν κήρυξε τον πόλεμο κατά των χωρών του Άξονα μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, την οδήγησε νικηφόρα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνεισφέροντας αποφασιστικά στη συμμαχική νίκη. Όταν πέθανε τον Απρίλιο του 1945, σε ηλικία 63 ετών, είχε πετύχει την οικονομική ανάκαμψη της Αμερικής και την ανάδειξή της ως του ισχυρότερου κράτους στον κόσμο, αλλά δεν πρόλαβε να δει λίγους μήνες αργότερα την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και της Ιαπωνίας, όπως διακαώς επιθυμούσε.
Για τον Ντάλεκ, o FDR κατέχει επάξια τη φήμη ενός εκ των σπουδαιοτέρων Προέδρων της Αμερικής, γιατί άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στο εσωτερικό και εξωτερικό. Η αναπηρία του στα κάτω άκρα από πολιομυελίτιδα το 1921 σε ηλικία 39 ετών, δεν στάθηκε εμπόδιο στην πολιτική του δράση, αφού, όπως έλεγε, οι συμπολίτες του υπέφεραν χειρότερα από τον ίδιο. Κληθείς να λάβει αποφάσεις στην κυριολεξία ζωής και θανάτου επιστράτευσε την ανεξάντλητη αισιοδοξία του για να δώσει ελπίδα και αυτοπεποίθηση σε έναν δοκιμαζόμενο λαό, ώστε να μη λυγίσει από τον φόβο, ενώνοντας όλους τους Αμερικανούς σε ένα κοινό αγώνα, πρώτα για να ανακοπεί η φτωχοποίηση της χώρας και αργότερα για να σωθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία από την επέλαση της ναζιστικής Γερμανίας και της μιλιταριστικής Ιαπωνίας. Με το τολμηρό πρόγραμμα του Νιου Ντιλ σχεδιασμένο πάνω στο τρίπτυχο «περίθαλψη, ανάκαμψη, μεταρρύθμιση», έβαλε τα θεμέλια για τον «εξανθρωπισμό του οικονομικού συστήματος». Περιστοιχισμένος από λαμπρά μυαλά για να αντιμετωπίσει «τη χρεοκοπία των ιδεών», που παρέλαβε, πέρασε 15 καινοτόμους νόμους στις 100 πρώτες ημέρες της προεδρίας του, που προέβλεπαν δημόσιες δαπάνες σε έργα υποδομής, τόνωση της απασχόλησης, εξυγίανση και ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και προστασία των αδυνάτων με μέτρα πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης, που ισχύουν μέχρι τις μέρες μας. Κωφεύοντας στις εισηγήσεις να αναλάβει δικτατορικές εξουσίες και μη πτοούμενος από τις κατηγορίες της αντιδραστικής Δεξιάς ότι έφερνε τον σοσιαλισμό στην Αμερική, αξιοποίησε το μοναδικό επικοινωνιακό του χάρισμα για να προωθήσει τις ανατροπές, που έσωσαν τη δημοκρατία και το καπιταλιστικό σύστημα από τις καταχρήσεις της αγοράς, έχοντας ως πολιτικό σύμμαχο τη σύζυγό του Ελέανορ, που τον πίεζε διαρκώς να είναι πιο προοδευτικός, πιο ανοιχτός σε νέες ιδέες και πιο ευαίσθητος στους φτωχούς και τις μειονότητες. Η έξοδος από τη Μεγάλη Ύφεση, οι επιπτώσεις της οποίας διήρκεσαν για μία δεκαετία, ολοκληρώθηκε με τη γιγαντιαία βιομηχανική κινητοποίηση του πολέμου, με αποτέλεσμα η ανεργία να περιορισθεί στο 1,9% το 1945 από το υψηλό 25% το 1933.
Στις διεθνείς σχέσεις ο FDR αγνόησε τις σειρήνες τον απομονωτισμού, της ουδετερότητας και του κατευνασμού, που κυριαρχούσαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η κοινή γνώμη ήταν εχθρική σε οποιαδήποτε ανάμειξη της Αμερικής στο εξωτερικό. Στα δύο χρόνια που μεσολάβησαν από την έκρηξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου στην Ευρώπη τον Σεπτέμβριο 1939, μέχρι την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο τον Δεκέμβριο 1941, προειδοποιούσε τους Αμερικανούς πολίτες ότι και η δική τους ασφάλεια και ευημερία θα κατοχυρώνονταν από τη συντριβή του φασισμού και του ναζισμού και προετοίμαζε αμυντικά τη χώρα. Για να εξασφαλισθεί η συμμαχική επικράτηση στον πόλεμο, κινητοποίησε ολόκληρο το αμερικανικό έθνος, όταν 16 εκατομμύρια Αμερικανών υπηρέτησαν στις ένοπλες δυνάμεις, εκ των οποίων δύο εκατομμύρια στην Ευρώπη, ενώ βοήθησε τους συμμάχους με πολεμικό υλικό και δάνεια, ιδίως τη Μεγάλη Βρετανία του Τσώρτσιλ, με τον οποίο ανέπτυξε στενή σχέση αμοιβαίας εκτίμησης. Με τη συντριβή της Γερμανίας να αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα, ο FDR δεν ήθελε να διακινδυνεύσει την ενότητα των συμμάχων ούτε μία ρήξη με τον Στάλιν, καθώς πίστευε ότι η Σοβιετική Ένωση και όχι η Μεγάλη Βρετανία, θα αναδεικνυόταν μεταπολεμικά ως η κυρίαρχη δύναμη στη γηραιά ήπειρο. Μέριμνά του, όμως, δεν ήταν απλώς να κερδηθεί ο πόλεμος, αλλά να κατοχυρωθεί μόνιμη ειρήνη, με μεταπολεμική διεθνή συνεργασία στην ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών και άλλων διεθνών οργανισμών.
Ο θαυμασμός πάντως του συγγραφέα για τον FDR δεν οδηγεί στην αγιοποίησή του. Στο αρνητικό ισοζύγιο της 12ετούς θητείας του καταγράφει την απροθυμία του να προωθήσει αποτελεσματικά τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων για να μη χάσει τη στήριξη των νοτίων πολιτειών στο Νιου Ντιλ, τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης 120.000 Αμερικανών πολιτών ιαπωνικής καταγωγής και την αδυναμία του να εμποδίσει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων και να δεχθεί αυξημένες ροές προσφύγων στην Αμερική, όπου η κοινή γνώμη δεν έκρυβε τα αντισημιτικά και αντιμεταναστευτικά αισθήματά της. Αυτές όμως οι αποτυχίες κατά τον συγγραφέα δεν είναι ικανές να μειώσουν το μέγεθος ενός ηγέτη, στον οποίο ο αμερικανικός λαός έβλεπε την προσωποποίηση του θάρρους και της ελπίδας, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη ότι μόνο αυτός θα τον έβγαζε από τη βαθιά οικονομική κρίση και θα κέρδιζε τον πόλεμο.
Η εθνική ενότητα που ο FDR σφυρηλάτησε για τη σωτηρία της Αμερικής είναι ένα από τα ηχηρά μηνύματα που διαπερνά το βιβλίο, ένα μήνυμα ιδιαίτερα επίκαιρο στη σημερινή εποχή της ακραίας πόλωσης που χαρακτηρίζει την αμερικανική πολιτική σκηνή.
* Ο Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.