Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
«Βγαίνοντας από το αεροπλάνο και πατώντας το κρητικό χώμα, αισθάνθηκα τη μυρωδιά της γης: Ίσιωσε η σπονδυλική μου στήλη και πήγε πίσω το κεφάλι μου. Ένιωσα αμέσως, αβίαστα, σαν στο σπίτι μου…»
Θίο Ντόργκαν, Ιρλανδός ποιητής
Η κρητική γη! Όσοι πατούν για πρώτη φορά το χώμα της δεν μπορούν να καταλάβουν σε ποιον πλανήτη έχουν προσγειωθεί. Και δεν είναι το έδαφος, ο αέρας, η θάλασσα ή το κλίμα που επιμελούνται την ύφανση και θωρακίζουν το έξοχο αυτό νησί. Στην Κρήτη υφέρπει κι επιχωριάζει μια βιόσφαιρα εξωπλανητική. Είναι δυσεξήγητο και ίσως παρεξηγημένο αυτό που συμβαίνει με τη Μεγαλόνησο. Γιατί εκεί σμίγουν στοιχεία που δεν έχουν διασαφηνιστεί. Είναι η ατμόσφαιρα, οι άνθρωποι, το κομφούζιο των δρόμων, τα χωριά, τα ερείπια, οι μυρωδιές, οι θρύλοι, αλλά κι αυτή η παράξενη γλώσσα, η τραγουδιστή (δεν τη λες ποιητική) που υφαίνεται με πρωτόγνωρα στοιχεία, άλλοτε μινωικά ή φοινικικά κι άλλοτε βυζαντινά ή βενετσιάνικα, καθιερώνοντας μια λαλιά ανάμικτη από λογής ιδιώματα, τα οποία δημιούργησαν τη λαλιά του Κορνάρου και του Χορτάτζη. Είναι όμως εκτός απ’ αυτά και η ίδια η Ιστορία, αυτή η παράξενη ιστορία της Κρήτης, με τους πολυέλικτους διαδρόμους του λαβυρίνθου της απέραντης Κρητογνωσίας.
Είναι επιπλέον και η απίθανη γλωσσοπλεκτική του Κρητικού (καλαθοποιία της γλώσσας θα την έλεγα) που δημιούργησε απίστευτα τοπωνύμια, με εναλλακτικές και πολύχρωμες γλωσσικές φορεσιές.
Αλλά πατώντας το πόδι του στην Κρήτη ο ξένος, ο επισκέπτης των λίγων ημερών, θα βρεθεί, πέρα από τον σωρό των εκπλήξεων, μπροστά ή δίπλα σε εντυπωσιακά μνημεία που δεν έχουν σχέση με οτιδήποτε άλλο σχετικό ή συναφές έχουν αντικρίσει όπου γης τα μάτια του.
Θα δει υδραγωγεία, κρήνες, τύμβους, θέατρα, ωδεία, εκκλησιές, μοναστήρια, πύργους, ακροπόλεις, τείχη και επαύλεις, από την εποχή της προανακτορικής περιόδου ίσαμε τα ρωμαϊκά χρόνια, αλλά και πέρα απ’ αυτά θα δει και θα βιώσει μια φυσική γεωγραφία, που δε μοιάζει με κανέναν άλλο τόπο στον πλανήτη Γη.
Γιατί οροπέδια, αμμουδιές, φαράγγια, κήποι, σπήλαια και ψηλές κορφές, μπορεί να υπάρχουν μεμονωμένα και σε αφθονία, παντού, όμως όλα αυτά μαζί και κοντά το ένα στο άλλο, με παραδίπλα τους αρχαίους τάφους, τους Οικισμούς και τα θρησκευτικά ή πολιτισμικά κέντρα αυτής της ιστορικής ταυτότητας, έτσι που να συνταιριάζουν και ν’ ακολουθούν μιαν αναγκαία γεωφυσική, γεωπολιτική και ιστορική ενότητα, ασφαλώς και δεν υπάρχουν πουθενά στον κόσμο…
*
Ξένος θεωρούμαι στην Κρήτη! Αλλά ξένος σαν φύτρα και σαν γενιά. Όμως, ύστερα από τριάντα πάνω κάτω αγωνιστικές οδοιπορίες στη γη του Μίνωα και του Ιδομενέα, του Θεοτοκόπουλου, του Κορνάρου, των Χαΐνιδων, των Σκουλάδων, του Καζαντζάκη, έως και του Φέρμορ, ακόμη, αν θέλετε, βαφτίστηκα ιθαγενής, με τη φυσική ιθαγένεια του «Κρητικού», προσλαμβάνοντας την εγχώρια ειδή, στην κουβέντα, στη ρακή, στο πνεύμα, μα και στη φυσική αντιμετώπιση αυτού του σπάνιου αμαλγάματος (χώμα – ατμόσφαιρα – κλίμα).
Έμεινα στην Κρήτη, συρραπτικά, πάνω από έναν χρόνο, όμως εσχάτως συλλογίστηκα να συρράψω τα θρησκευτικά της μνημεία, σε έναν τόμο φιλομάθειας και φωτολατρείας. Η αγωνία να τα προλάβω όλα και ο αγώνας να τα εντοπίσω, αλλά και να τα καταγράψω στον φακό της μνήμης και της συρραπτικής εικόνας, με έφεραν κοντά σε μιαν ολοκλήρωση που όμως δεν παύει ποτέ να είναι και …ολοκληρωμένη.
*
Βρίσκομαι στην Κρήτη λοιπόν για τις εκλογές του Μάη. Από τις δεκαπέντε μέρες που έχω στη διάθεσή μου αφαιρώ τις δυο που θ’ απασχοληθώ στο εκλογικό κέντρο (πρώτες κι επαναληπτικές εκλογές), μένουν δεκατρείς «εργάσιμες» που πρέπει να τις αξιοποιήσω κατανέμοντάς τες σε ολόκληρο το δύσβατο σώμα του νησιού και ανακατεύοντας τη θρησκευτική τράπουλα, προκειμένου να πετύχω με λιγότερα οδοιπορικά περισσότερους προορισμούς, απρόσιτες τοποθεσίες, μοναστήρια σκαρφαλωμένα στον ουρανό, απόκρυφες εκκλησιές, πίσω από όρθια χαράκια, ευκτήριες ερημιές ή αγιώνυμα σπήλαια καρφωμένα σε υψίκορφες γωνιές, χωμένα μέσα σε φαράγγια, βαθιά κάτω από τα βάραθρα, στα έγκατα της γης.
Από πού ν’ αρχίσω;
Το οδοιπορικό μου δεν έχει αρχή μήτε και τέλος. Γι’ αυτό δεν ακολουθώ μια συγκεκριμένη πορεία ή ένα δρομολόγιο που θα μου το επιβάλλουν οι συνθήκες, οι συμβουλές ή οι ανάγκες.
Αλλά δεν ακολουθώ ούτε κάποιο ιστορικό διάγραμμα που το επιβάλλει η διαχρονική ενότητα του νησιού στις διάφορες φάσεις που πέρασε και που τις στιγμάτισε ο χρόνος, οι συνθήκες, ο πολιτισμός και οι αρχιτεκτονικές καταβολές του κάθε κατακτητή.
Είχα ν’ αντιμετωπίσω άγρια κι ανελέητη φύση (βουνά, φαράγγια, γκρεμούς και κακοτράχαλα οροπέδια). Έπρεπε ν’ αφήσω στην άκρη την Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια, τη Ζάκρο και τη Ζώμινθο, γιατί ο σκοπός μου τριγύριζε γύρω από το Αρκάδι, την Τοπλού, την Επισκοπή και τον Απανωσήφη.
Κι έτσι όργωσα την Κρήτη. Με το πόδι και με το αίσθημα. Με το μυαλό και τον φακό της ιστορίας και της μνήμης, εστιάζοντας πάντα στα μνημεία εκείνα που χρονολογούνταν, το πολύ μέχρι τον 16ο αιώνα.
Κι έτσι βρήκα στον δρόμο μου – έναν δρόμο που άνοιγαν οι χάρτες της ιστορικής τεκμηρίωσης – την Οδηγήτρια και τους Απεζανούς, την Καλυβιανή και τη Χρυσοσπηλιώτισσα, την Αγκαράθου, το Βροντήσι και το Βαρσαμόνερο, την Αγια-Σοφιά στο Τοπολιανό φαράγγι και τον Αγιαντώνη στο Αγιοφάραγγο, τους δυο Αϊ-Γιώργηδες στη Φαιστό και την Αγιά-Τριάδα, τον Άγιο Παύλο, τόσο στην παραλία του Φοίνικα, όσο και στην πεδιάδα της Μεσσαράς, την πανέμορφη Παναγία Αλμυρή, τον Άγιο Υάκινθο, την Παναγιά Κερά και την Καρδιώτισσα, τη Σπηλιανή και τη Σπηλιώτισσα, τον Αϊ-Νικόλα στο Ζαρό και τους περίφημους Άγιους Δέκα, μα και τον Άγιο Τίτο, που είναι διάσπαρτος σε όλη την Κρήτη.
Ιδού λοιπόν το φωτογραφικό ταξίδι στα πιο παλιά θρησκευτικά μνημεία της Κρήτης.
Καλό κατευόδιο…
