της Αννίτας Πρασσά*
Η δεκαετία του ’40 παρουσιάζει αυξημένο ερευνητικό ενδιαφέρον τελευταία. Μια ταραγμένη εποχή που έχει σημαδέψει τη μεταπολεμική Ελλάδα μέχρι τις μέρες μας. Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος Πόλεμος στοίχισαν, ως γνωστό, όχι μόνο σε απώλειες ανθρώπινων ζωών και τεράστιες οικονομικές και υλικές καταστροφές, αλλά δίχασαν βαθύτατα τον λαό σφραγίζοντας με τις πληγές που άνοιξαν τη μεταπολεμική ελληνική κοινωνία. Στο πεδίο των ελευθεριών οι συνέπειες ήταν εντονότερα αισθητές και διήρκεσαν περισσότερο. Μπορεί ο Εμφύλιος να τελείωσε το 1949, ωστόσο ο διαχωρισμός των πολιτών ανάλογα με την ιδεολογική και πολιτική τους ένταξη συνεχίστηκε και στις επόμενες δεκαετίες. Βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών, πολιτικοί πρόσφυγες, εξορίες, ενώ παράλληλα η χώρα βρέθηκε στη δίνη του ανταγωνισμού των ξένων δυνάμεων.
Οι αρχειακές πηγές που συνεχώς έρχονται στο φως τροφοδοτούν με νέα στοιχεία τη μελέτη αυτής της περιόδου και οι νέες μέθοδοι της ιστοριογραφικής έρευνας προσφέρουν μία διεπιστημονική πλέον προσέγγιση, με αποτέλεσμα τα τελευταία 30 χρόνια να έχει δημιουργηθεί μία σημαντική βιβλιογραφία που προσεγγίζει την τραυματική αυτή περίοδο με ωριμότητα και νηφαλιότητα. Στη βιβλιογραφία αυτή έρχεται να προστεθεί μία νέα έκδοση: «Πόλεμος και Αντίσταση στη Θεσσαλία. Όψεις της ιστορίας της κατά τη δεκαετία του ’40», που αποτελεί τα πρακτικά της Ημερίδας (2016) που διοργανώθηκε στη Λάρισα με επιμέλεια του ερευνητή δρ Νίκου Χριστοφή. Οι δέκα συγγραφείς του τόμου φωτίζουν αρκετές πτυχές της κοινωνικής, προφορικής, οικονομικής και πολιτικής ιστορίας της Θεσσαλίας αυτή την περίοδο. Θέματα που με αφετηρία το τοπικό μπορούν να συνδεθούν με το εθνικό. Την εισαγωγή του τόμου υπογράφει ο επιμελητής και εμπνευστής του εγχειρήματος Νίκος Χριστοφής, ενημερώνοντας τον αναγνώστη για τον στόχο και τις επιμέρους θεματικές του. Θέματα όπως ο πόλεμος και η Αντίσταση στη Θεσσαλία εστιάζοντας σε οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία (Γιώργος Μαργαρίτης), η δράση στη Δυτική Θεσσαλία του πρωτεργάτη της Εθνικής Αντίστασης Καπετάν Κόζιακα – Θωμά Πάλλα, που, ενώ έγινε ίνδαλμα, είχε τραγικό τέλος, ένα τέλος που δυστυχώς δεν αποτελεί μεμονωμένη περίπτωση (Κώστας Μιχαλάκης), η καθημερινότητα στον Κατοχικό Βόλο όπως διαμορφώθηκε εξαιτίας του επισιτιστικού ζητήματος, των βομβαρδισμών, των εκτελέσεων, της τρομοκρατικής δράσης των κατοχικών δυνάμεων και των Εασαδιτών-συνεργατών του κατακτητή, η δράση των αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και οι επιπτώσεις μεταπολεμικά στη ζωή των καταδιωκόμενων αριστερών (Νίκος Τσικρίκης), η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης σε παιδιά του Βόλου αξιοποιώντας προφορικές μαρτυρίες (Βασιλική Λάζου), ο Διωγμός του εβραϊκού πληθυσμού στο πλαίσιο της εφαρμογής της Τελικής Λύσης και το παράδειγμα του Βόλου που είχε τις μικρότερες απώλειες μετά τη Ζάκυνθο χάρη στην έγκαιρη κινητοποίηση της Αντίστασης, όπως αποκαλύπτουν οι προφορικές μαρτυρίες των επιζώντων Εβραίων (Έρση Μαλαγιώργη), ο θεσμός της λαϊκής αυτοδιοίκησης στην Αγιά και το Μεταξοχώρι της Λάρισας και ο ρόλος του ΕΑΜ αναλαμβάνοντας διοικητικό ρόλο στην Ελεύθερη Ελλάδα και καλύπτοντας το κενό της κρατικής εξουσίας (Γιάννης Σκαλιδάκης), η εκπαίδευση στη Λάρισα και οι δυσκολίες του μαθητικού κόσμου μέσα από τον τοπικό Τύπο (Δέσποινα Μήτσιου), η απονομή της στρατιωτικής δικαιοσύνης στο Έκτακτο Στρατοδικείο Τρικάλων και ο ρόλος της στην αποκατάσταση και ενσωμάτωση στο μεταπολεμικό καθεστώς των πολιτικών και οικονομικών συνεργατών των κατακτητών, των ταγμάτων ασφαλείας και των άλλων δωσιλογικών, ένοπλων σχηματισμών, τιμωρώντας παράλληλα και αποκλείοντας τον κόσμο της Αντίστασης (Δόμνα Κόφφα), η δυναμική της Αριστεράς στη Θεσσαλία από το μεσοπόλεμο, εστιάζοντας στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1946 εν μέσω της «λευκής τρομοκρατίας» (Ελισάβετ Τσιδεμιάδου και Παναγιώτης Κουστένης) και τέλος μία καινοτόμος εκπαιδευτική πρόταση για την προσέγγιση της περιόδου μέσα από τις τεχνικές του εκπαιδευτικού δράματος, όπως υλοποιήθηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους Ν. Μαγνησίας (2014), ευαισθητοποιώντας τη νέα γενιά και για το σημερινό κίνδυνο από την άνοδο του φασισμού (Αγγελική Νικολάου).
Όλα αυτά τα ενδιαφέροντα θέματα που προσθέτουν και προχωρούν την ιστορική έρευνα της περιόδου, με αφετηρία τη Θεσσαλία μπορούν να δώσουν αφορμές και συγκρίσεις για τη Γενική Ιστορία ξεφεύγοντας από το τοπικό πλαίσιο. Η δε πλούσια και πολύπλευρη θεματική του τόμου δείχνει ότι οι αρχειακές πηγές της Θεσσαλίας προσφέρουν νέα στοιχεία στον ερευνητή και φωτίζουν πολύπλευρα την ταραγμένη αυτή δεκαετία.
*δρ Ιστορικού προϊσταμένη Γ.Α.Κ. Μαγνησίας