Του Λάζαρου Γαβαλά*
Ο φιλελευθερισμός είναι, πάνω απ’ όλα, η υπεράσπιση της ανοιχτής κοινωνίας. Είναι η έκφραση του ατομικισμού, εποικοδομητική ή συμφεροντολογική, ως προσωπική επιλογή και ολοκλήρωση. Είναι η ατομική ελευθερία, η ανεκτικότητα και ο πλουραλισμός. Η πιο θεμελιώδης αρχή του φιλελευθερισμού είναι η περιορισμένη παρέμβαση του κράτους. Η ιδιωτική σφαίρα διαχωρίζεται από τη δημόσια και το άτομο είναι ελεύθερο να πράξει σε αυτή, ό,τι θέλει, αρκεί να μην παραβιάζει την ιδιωτική σφαίρα των άλλων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία, το πολίτευμα που υλοποιεί τη φιλελεύθερη ιδεολογία, επικράτησε στις αγγλοσαξονικές χώρες και τη Γαλλία ήδη από τον 19ο αι., καθιερώθηκε στις περισσότερες Δυτικές χώρες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην ανατολική Ευρώπη μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Έγιναν πόλεμοι και επαναστάσεις, για να κατακτηθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία.
Μία σημαντική διάσταση του φιλελευθερισμού είναι η θρησκευτική ανεκτικότητα και η ανεξιθρησκία, η νομική και συνταγματική κατοχύρωση της ελευθερίας της θρησκευτικής πίστης. Η Ελλάδα είναι ίσως η μόνη δυτική χώρα, που βρίσκεται πίσω στον τομέα αυτό. Το κράτος δεν έχει τη δύναμη να καθορίσει την ύλη του μαθήματος των Θρησκευτικών. Έχουν γίνει πολλές απόπειρες να συμπεριληφθεί η διδασκαλία των άλλων θρησκειών και των μη ορθόδοξων χριστιανικών δογμάτων, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Στοιχειώδεις ρυθμίσεις εκσυγχρονισμού της χώρας, όπως η καύση των νεκρών, το σύμφωνο συμβίωσης, η νομική κατοχύρωση των ομόφυλων ζευγαριών, η λειτουργία λατρευτικών χώρων άλλων θρησκειών, η αφαίρεση του θρησκεύματος από τις ταυτότητες, του θρησκευτικού όρκου, του υποχρεωτικού εκκλησιασμού των μαθητών, κ.ο.κ. έχουν συναντήσει την οργισμένη αντίδραση της επίσημης Εκκλησίας και την πολεμική παρα-εκκλησιαστικών ομάδων και ακραίων οργανώσεων. Έχουν παρεμποδιστεί, αναβληθεί ή μετριαστεί. Το πιο πρόσφατο γεγονός είναι η απειθαρχία της Εκκλησίας στην απαγόρευση κυκλοφορίας και η βεβιασμένη και μερική συμμόρφωσή της μετά από «τηλεδιάσκεψη του πρωθυπουργού με τον αρχιεπίσκοπο». Ιεράρχες κλήθηκαν να εκφέρουν γνώμη πάνω σε ζητήματα επιδημιολογίας και υγιεινής.
Πρόκειται για τυπικό παράδειγμα θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός δεν είναι μόνο η φανατική, επιθετική και επιλεκτική προσήλωση σε θρησκευτικές αρχές, ασχέτως του περιεχομένου τους. Είναι η επέμβαση στον ιδιωτικό χώρο των πολιτών και η καθοδήγηση – επιβολή της πίστης. Είναι η πολιτικοποίηση της θρησκείας, το θρησκευτικό κράτος. Έτσι, όμως, είναι η κατάργηση του φιλελευθερισμού. Η σημερινή κυβέρνηση δεν είναι φιλελεύθερη. Ποτέ δεν ήταν. Ακόμα και προ κορωνοϊού, πριν καταργήσει τις συνταγματικές ελευθερίες, κλείσει την αγορά και αρχίσει να μοιράζει επιδόματα. Ούτε νέα δεξιά είναι, ο συνδυασμός, δηλαδή, νεοφιλελευθερισμού με συντηρητισμό. Ο αυθεντικός συντηρητισμός διακρίνεται από ηπιότητα και προσαρμοστικότητα. Ο σεβασμός στην παράδοση γίνεται με διαλλακτικότητα και αστική αβρότητα. Η υποχωρητικότητα στον θρησκευτικό φονταμενταλισμό, η ισχυροποίηση του κράτους, ο αυταρχισμός και η εργαλειακή υποστήριξη της ιδιωτικής οικονομίας, με έμφαση στον συγκεντρωτισμό και την οικονομική ολιγαρχία, όπως είναι οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι, η ιδιωτική υγεία και παιδεία, η ναυτιλία, κ.λπ. συγκροτούν ένα ανατολίτικο μείγμα θεοκρατικο-πατερναλιστικού και ολιγαρχικού παλαιο- συντηρητισμού. Ο εκσυγχρονισμός της χώρας είναι ακόμα ένα ανεκπλήρωτο αίτημα. Και είναι υπερκομματική υπόθεση.
*Ο Λάζαρος Γαβαλάς είναι κοινωνικός επιστήμονας