Του Νεοκλή Μαντά,
διδάκτορα Πολεοδομίας-Ψυχογεωγραφίας
Στις αρχές του Δεκέμβρη είχα υποσχεθεί – με αφορμή το βρεγμένο Πάρκο των Εφτάψυχων που ανέβλυζε μνήμες, στη συμβολή των οδών Ρήγα Φεραίου και Σπύρου Σπυρίδη – ότι θα αφιέρωνα κάποια στιγμή μερικές γραμμές στην ποιητική φαινομενολογία του νερού. Από πολύ νωρίς, στις ηλεκτρονικές ημερολογιακές σημειώσεις που κρατούσα για την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής (stigmography.tumblr.com), κατάλαβα ότι αυτό το αρχέγονο στοιχείο καραδοκεί πίσω από τα περισσότερα ψηφιακά τεκμήρια των περιπλανήσεών μου στην παραθαλάσσια πόλη μας. Λογικό θα πει κάποιος. Στον Βόλο, το νερό υπάρχει παντού: Από τους αστικούς μύθους που θέλουν τη μισή πόλη να είναι χτισμένη πάνω στο νερό έως τη γυαλιστερά μελαγχολική και σκοπίμως υποφωτισμένη παραλία ή την άκρως διαπεραστική υγρασία. Φαίνεται πως αυτή η ανόργανη χημική ένωση βρίσκει τον τρόπο να τρυπώνει από τις κόγχες των ματιών στο κεφάλι και να φτάνει μέχρι τους εγκεφαλικούς θαλάμους της φαντασίας μας. Πώς αλλιώς να εξηγείται ότι όλα τα χρόνια που φωτογραφίζω και γράφω για τον ιπποδάμειο ιστό μας, πιάνω τον εαυτό μου να νιώθει τη διαβατάρικη και νοσταλγική παρουσία του υγρού στοιχείου να ποτίζει ιστορίες και εικόνες. Το νερό μάς κάνει να ονειρευόμαστε.
Αυτή την Κυριακή λοιπόν, μοιράζομαι μαζί σας μια φαινομενολογική περιγραφή της φαντασίας, όπως αυτή αναδύεται σαν έμπνευση με τη μορφή παραθαλάσσιων ψυχικών ονειροπολήσεων. Πολύτιμοι εξοπλισμοί μας θα σταθούν η ψυχοχημική πυξίδα του αιρετικού αλχημιστή Gaston Bachelard και οι ψυχογεωγραφικοί χάρτες του αποσυρμένου ιησουίτη Michel DeCerteau. Άγιοι Νικόλαοι προστάτες, αφού ο αποπροσανατολισμός στις ονειρώδεις περιοχές είναι εξαιρετικά πιθανός. Κρατηθείτε από τις λέξεις, την ώρα που δυο φανταστικές θάλασσες διανοίγονται μπροστά μας, καλώντας σε διαφορετικές κινήσεις. Μία ουτοπική θάλασσα μας παρα-κινεί για μια διαφυγή σε τόπους εκτός χρόνου, πέρα από τον ορίζοντα της πόλης, ενώ οι ιστορικές θάλασσες μας συν-κινούν με τους νοσταλγικούς προσανατολισμούς τους σε τόπους εντός των περασμένων χρόνων, στον βυθό της πόλης με τα σπασμένα χέρια αγαλμάτων.
(Ιωλκός) Η ουτοπική θάλασσα υπενθυμίζει τη μοίρα των ανθρώπων, την κοινή μας θνητή ταυτότητα. Τα όριά της είναι υπαρξιακά και διάφανα, το νερό της φαντάζει γλαυκό παρα-κινώντας σε διασχίσεις. Η υδάτινη επιφάνεια στέκει σαν φωτεινό πεδίο, όπου όλα τα ταξίδια μπορούν να συντελεστούν, μα καταλήγουν σε έναν διπλό θάνατο. Η θάλασσα στο τέλος αυτού του ταξιδιού υποχωρεί και ο υπαρξιακός χώρος που φτάσαμε ενθηκεύεται σε μια Ατλαντίδα ή Ιθάκη, από την οποία πάντα θα λείπουμε. (Βόλος) Αντίθετα, οι ιστορικές θάλασσες θέτουν το ζήτημα της ετερότητας. Τα όριά τους είναι γεωγραφικά και πορώδη, τα νερά τους φαιά από αίμα και οι παραδοσιακές αφηγήσεις τους συν-κινούν. Σχίζουν τη στιλπνή επιφάνεια και φτάνουν στον χθόνιο βυθό για να κατοχυρώσουν νοσταλγικά αρχαιολογικές σκηνογραφίες. Τα νερά τους παίρνουν το όνομά τους από τα ιστορικά αποσπάσματα της πόλης που βρέχουν.
Τελικά, με αυτούς τους τρόπους το υδάτινο στοιχείο παρα-κινεί και συν-κινεί την αστική φαντασία. Μας κάνει να ρεμβάζουμε τις αντανακλάσεις στο ανώνυμο νερό ποθώντας τη διάσχιση, ενώ άλλες μάς προκαλεί να καταδυόμαστε σε σκοτεινές ιστορικές τάφρους αναζητώντας αφηγήσεις μνημονικής υγρασίας. Και ίσως μέσα από αυτή την αντίφαση της ανιστορικής ουτοπίας του πνεύματος με την ιστορική μνήμη της σάρκας να απελευθερώνεται η ψυχή εκλύοντας παυσίλυπα φλεγματικά όνειρα ενάντια στον πόνο μιας παγασητικής θάλασσας που δεν μπορεί να κατοικηθεί.