Της Ουρανίας Σταματιάδου-Κουτσογιάννη
Αναφορές και περιστατικά που παραπέμπουν στο Εικοσιένα άμεσα ή έμμεσα αποτελούν το περιεχόμενο του πονήματος που πρόσφατα εκδόθηκε από το ΚΕΒΙΜΑΣΥ Μαγνησίας με τίτλο «Επιβιώσεις του Εικοσιένα».
Ο λόγος, σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΚΕΒΙΜΑΣΥ κ. Βασίλη Αναγνωστόπουλο, να δούμε πόσο, πώς και τι επιβιώνει, μετά από δύο εκατονταετηρίδες από τη μεγάλη Επανάσταση του 1821 στη γραπτή μνήμη των συγχρόνων, να σπουδάσουμε τους σύγχρονους Έλληνες και να δούμε τι κρατούν διαχρονικά μέσα τους από τον πλούτο που μας άφησαν οι πρόγονοί μας και πώς τον διαχειρίζονται.
Τα κείμενα, πεζά και ποιητικά, αφορούν σε γεγονότα και πρόσωπα πριν, κατά και μετά την Επανάσταση του ’21 και αποτελούν καρπό δουλειάς κυρίως εκπαιδευτικών και όχι μόνον. Προβάλλονται ιδέες και κινήματα όπως ο φιλελληνισμός και ο διαφωτισμός:… Ο Αμερικανικός φιλελληνισμός εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές. Με την ένθερμη και συνεχή υποστήριξη του λαού, του Τύπου, της διανόησης, τη σύσταση Φιλελληνικών Κομιτάτων και άλλων οργανώσεων. Ακόμη με εθελοντές, με αποστολές στην Ελλάδα σημαντικών χρηματικών ποσών, φαρμάκων και ρουχισμού, με αλλεπάλληλους βουλευτικούς λόγους, υπομνήματα και αιτήσεις υπέρ της αναγνώρισης της ελληνικής ανεξαρτησίας, ως και πολλές μετονομασίες πόλεων και χωριών της Αμερικής σε ελληνικές αναφορές (Αλεξίου Νίκος).
… Ο Διαφωτισμός ενεργοποίησε τους λογίους, τους δασκάλους, τους φιλογενείς εμπόρους των παροικιών ανά την Ευρώπη και στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και σιγά σιγά θέρμαινε τις καρδιές των απαίδευτων και υπόδουλων Ελλήνων να διεκδικήσουν την ελευθερία τους, εθνική, κοινωνική και πνευματική. Σε αυτή τη χορεία των Δασκάλων του Γένους ανήκει και ο Στέφανος Κομμητάς «εκ Φθίης εκ Χωραρχίας μεν Κοκοσίου, Κώμης δε Κωφών», όπως προσημειώνει στα βιβλία του με ιδιαίτερη περηφάνια. Οι απόψεις του αφορούν στη σωτηρία του Γένους, τη γλώσσα και την προφορά της, την εκπαίδευση και γενικότερα την παιδεία, την παιδαγωγική μέθοδο, το πρόγραμμα, τον ρόλο της Εκκλησίας και πολλών άλλων… (Βασίλης Αναγνωστόπουλος).
Αναφορά στην «κυρά της Επανάστασης» Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και στη «φλογερή επαναστάτρια του εθνικού ξεσηκωμού» Μαντώ Μαυρογένους, δύο σπουδαίες γυναίκες, που προσέφεραν όχι μόνον την περιουσία τους στον αγώνα, αλλά και την ίδια τους τη ζωή για την απελευθέρωση της πατρίδας, γίνεται από τον Κώστα Βαϊνά.
… Οι πατριώτες που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Υψηλάντη ήταν από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Πολλοί ήταν Θεσσαλοί, ανάμεσά τους και Μάγνητες, από το Πήλιο και τα νησιά. Πολέμησαν με ενθουσιασμό και πείσμα για την ελευθερία, και ένα μέρος από αυτούς έδωσε τη ζωή του στα πεδία των συγκρούσεων. Πόθος αυτών που επέζησαν, ήταν να συνεχίσουν την Επανάσταση στην Ελλάδα. Η επιστροφή δεν ήταν όμως εύκολη, γιατί οι Τούρκοι είχαν τον έλεγχο των θαλάσσιων μεταφορών. Έμενε πρακτικά μόνο η πορεία προς Κεντρική Ευρώπη και από εκεί σε κάποιο λιμάνι. Και έτσι έγινε. Τον Σεπτέμβριο του 1822 πήραν τον δρόμο της επιστροφής 1.000 με 1.500 Έλληνες. Προορισμός το λιμάνι της Μασσαλίας. Μία πορεία εκατόμβη, αιτία οι κλιματολογικές συνθήκες, η ακατάλληλη ενδυμασία, η κούραση, η ελλιπής διατροφή, οι ασθένειες που έγιναν για πάρα πολλούς θανατηφόρες (Γκέκος Ι. Γεώργιος).
… Στον εθνικό αγώνα του ’21 αναμφισβήτητα υπερέχουν κατά πολύ οι Έλληνες της Θράκης και μάλιστα της Κων/πολης, οι οποίοι όντας μέσα στο στόμα του λύκου όχι μόνο δέχθηκαν πρώτοι τις εκδηλώσεις της οργής, μισαλλοδοξίας, της αντεκδικητικής μανίας των Τούρκων, αλλά κινδύνεψαν τον έσχατο κίνδυνο του πλήρους εξολοθρεμού και της σφαγής τους, από νεογέννητου μέχρι και του αιωνόβιου, μηδενός εξαιρουμένου ανδρός ή γυναικός υγιούς ή ασθενούς, ενόχου ή υπόπτου ή αθώου. Η μόνη τους ενοχή ήταν ότι ήταν Έλληνες ή έστω Χριστιανοί. Και δέχθηκαν τα πάντα με υπομονή, αγόγγυστα, με στωικότητα, αλλά και πείσμα, με εμμονή και πάθος. Ήξεραν ότι γινόταν εθελούσια αθώα θύματα, μιμητές Χριστού… (Δήμου Πασχάλης).
Πρωτοτυπία παρουσιάζουν οι εργασίες της Θάνου Αγγελικής, «Ο Ρήγας Φεραίος και η Αρετή», διήγημα με ζωηρό διάλογο, μουσική και τραγούδι, και «Το μαντήλι που έπεσε απ’ την οροφή» παραμύθι παιδαγωγικού περιεχομένου.
… Στα 1795-1800, στα νησιά των Σποράδων συγκεντρώνονται αρματολοί κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά. Οι Σποράδες (κυρίως η Σκιάθος που βρισκόταν πιο κοντά στο Πήλιο και τη Χαλκιδική), γίνονται ορμητήρια εξέγερσης των Θεσσαλών αρματολών εναντίον των Τούρκων. Ο καπετάνιος του Ολύμπου Νίκος Τσάρας, ο θρυλικός Νικοτσάρας, έχοντας μπει στο στόχαστρο του Αλή, φέρνει την οικογένειά του στις Σποράδες και αρχίζει την πειρατεία εναντίον των Τούρκων. Δημιουργεί στολίσκο με εξοπλισμένα καράβια και κυριαρχεί στο Αιγαίο. Οι καπετάνιοι του Ολύμπου και των Χασίων, Λαζαίοι, Μπιζώτης, Σύρος, Τζαχείλας, Φαρμάκης, Τσέλιος, Θύμιος Βλαχάβας, κατέφυγαν στον Νικοτσάρα και συγκροτούν το ναυτικό αρματολίκι των Σποράδων. Ο Νικοτσάρας με τις παράτολμες και θυελλώδεις πολεμικές επιχειρήσεις του αποτέλεσε επιβλητικό παράδειγμα αρχηγίας ομάδων καταδρομών. «Στης Σκιάθος τα ψηλά βουνά, τ’ απάτητα τα δάση, χρυσός αϊτός επέταξε και ποιος να τόνε πιάση; Ο Νικοτσάρας ήτανε ο ξακουστός λεβέντης» Κουρκούμπα – Δελακουβία Κατερίνα .
Τη σφαγή του Προμυρίου μάς περιγράφει με τα ποιητικά του δίστιχα ο Θεόδωρος Κουτσοβαγγέλης, ιστορικό γεγονός της λεηλασίας και της καταστροφής του χωριού από τους Τούρκους του Αλιόπασα στις 8 Μαΐου 1823.
Ιδιαίτερα ξεχωριστή η εργασία του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά με την επισήμανση και καταγραφή 155 δρόμων της πόλης του Βόλου που φέρουν ονόματα που παραπέμπουν στον Αγώνα του ’21.
Τις σελίδες των Επιβιώσεων του Εικοσιένα κοσμεί και ένα απόσπασμα από το ιστορικό, διδακτικό βιβλίο για παιδιά, «Το παιδί με τη φουστανέλα» του Διονύση Λεϊμονή.
Στη ναυμαχία του Τσεσμέ, γνωστή με το όνομα Ορλωφικά, που αποτέλεσε τον πρόδρομο της μετέπειτα Ελληνικής Επανάστασης και στην οποία καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος του Ιωάννη Βαρβάκη, μετέπειτα εθνικού μας ευεργέτη, αναφέρεται η Μάμαλη-Κοπάνου Αργυρώ. Η εργασία της ολοκληρώνεται με μία σύντομη αναφορά στον θρύλο της Δυτικής Θεσσαλίας «Γεώργιο Καραϊσκάκη».
Τη δράση της «Ιωνικής Φάλαγγας», που συγκροτήθηκε στις 26 Ιουνίου 1926 στο Ναύπλιο από εθελοντές με διοικητή τον Ιωάννη ή Γιαννακό Καρόγλου «ταξίαρχο από το 1824 και οπλαρχηγό των Σμυρναίων», παρουσιάζει ο Μιχάλης Μωραϊτίδης. Σκοπός της σύστασής της ήταν «η εις εν σώμα ένωσις των εις την ελευθέραν Ελλάδαν ευρισκομένων και υπό διαφόρους αρχηγούς διεσπαρμένων Ιώνων διά να κατασταθώσιν ούτω χρησιμότεροι εις τον υπέρ ελευθερίας ιερόν αγώνα».
… Εκείνο που είναι εντελώς ιδιαίτερον εις την «Νεωτερικήν Γεωγραφίαν», είναι ότι «οι Δημητριείς δεν περιορίζονται να παραθέσουν γνώσεις και πληροφορίες, αλλ’ ιδίως θέτουν, εξετάζουν και συχνά προσπαθούν να ερμηνεύσουν με πολλή μάλιστα παρρησία, προβλήματαπου απασχολούν γενικά την εποχή τους, και -ειδικώτερα-προβλήματα που ενδιαφέρουν τον ελληνισμό… Σ’ αυτά τα τελευταία περιλαμβάνονται όσα ανάγονται στη γλώσσα, στη θρησκεία, στην παιδεία των Ελλήνων, στο εμπόριο, στην οικονομία, όσα αναφέρονται στις σχέσεις με τους Τούρκους, σύνοικους του ιδίου χώρου και με την τουρκική διοίκηση, σε όσα τέλος αποβλέπουν στο καίριο θέμα, την απελευθέρωση» (Π. Πάντος).
Πληροφορίες για την συμμετοχή του Αγίου Λαυρεντίου και της Μονής στα απελευθερωτικά κινήματα του Έθνους, της Θεσσαλίας και του Πηλίου των ετών 1821-1854-1878, καθώς και χρονική καταγραφή σχετικών ιστορικών γεγονότων με τη Μονή και το χωριό, μας παρέχει ο δικηγόρος-ερευνητής Απόστολος Παπαθανασίου.
… Η Ένταξη της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος αναγνωρίζεται επιτέλους τον Μάρτη του 1881 με τη Συμφωνία της Κων/πολης. Σ’ αυτό τον τελευταίο ξεσηκωμό, ολόκληρη η Θεσσαλία φάνηκε ενωμένη στον ίδιο σκοπό: Η Θεσσαλική φοιτητική νεολαία έτρεξε πρόθυμα στο κάλεσμα της Πατρίδας, μαζί με τους ντόπιους που είχαν ξεσηκωθεί. Ειδικότερα, οι δύο πατρίδες μας, Νοτιοδυτική και Νοτιοανατολική Θεσσαλία, έδειξαν έμπρακτα πόσο λαχταρούσαν τη λευτεριά τους, γι’ αυτό αγωνίστηκαν γι’ αυτήν απελπισμένα, χωρίς τη βοήθεια του επίσημου κράτους και τη συγκατάθεση της Ευρώπης.
«Εβγάτε Τούρκοι Λαρ’ σινοί κι αγάδες απ’ το Κάστρο,
Να ιδήτε εδώ τον πόλεμο που κάνουν οι ραγιάδες
Να ιδήτε τη Μαλιούφενα (Μπασδέκη), κορίτσι στον ανθό του, Με το δεξί να ντουφεκά, με το ζερβί να κόβει».
(Παπαλοπούλου Ελέν ).
… Οι Μικρασιάτες δεν υπήρξαν μόνο τα θύματα της εκδικητικής μανίας των Τούρκων. Είχαν και σπουδαία ενεργή συμμετοχή στον εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα, που εκδηλώθηκε όχι μόνο με τη μύηση Μικρασιατών στη Φιλική Εταιρεία, αλλά και με την εθελοντική στράτευση μεγάλου αριθμού αυτών στα επαναστατικά κινήματα. Η αγωνιστική τους προσφορά έλαβε την πιο επίσημη μορφή της με τη συγκρότηση της Ιωνικής Φάλαγγας, η οποία επί δύο έτη (1826-1828) έδωσε το μαχητικό της «παρών» στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα και τη Χίο (Πετσιάβα Άννα).
… Η πτώση του Μεσολογγίου μόνο σε έλλειψη ηρωισμού δεν οφείλεται, γιατί σ’ αυτή την πόλη ο ηρωισμός πραγματικά περίσσεψε και ξεπέρασε τα ανθρώπινα όρια… Το αίτιο της πτώσης είναι η πείνα. Πώς όμως έφθασαν τα πράγματα ώς εκεί και γιατί έμεινε αβοήθητη η πόλη; Τι μπορούσε να γίνει και δεν έγινε; …Σ’ αυτά τα ερωτήματα δίνει τις απαντήσεις με την πραγματεία της η Αννίτα Πρασσά.
Δύο υπέροχα ιστορικά, διδακτικά διηγήματα με πρωταγωνιστές ένα τουρκόπουλο «ο Χασάνης» κι ένα ελληνόπουλο «ο Ραγιάς» της Ελένης Προγκίδη από το βιβλίο της «Στο λημέρι της Γκιώνας» συμπληρώνουν άριστα το περιεχόμενο των Επιβιώσεων.
Απόσπασμα από το μυθιστόρημά της «Της μηχανής το φόρεμα» παραθέτει η Αντιγόνη Σδρόλια: «Δικό μας καράβι μπήκε στην επανάσταση, δικάταρτο. Στις 2 Μαΐου το 1821 ο Άνθιμος Γαζής ξεκίνησε την επανάσταση στο Τρίκερι. Στην Πλατεία ύψωσε τη σημαία. Ο παππούς μας ακολούθησε τα καράβια του καπετάν Μιαούλη, πέρασε απέναντι στα Πλατανίδια κι ενώθηκε μ’ αυτούς που κήρυξαν κι εκεί την επανάσταση…».
Το περιεχόμενο του επετειακού πονήματος ολοκληρώνεται με ένα αφιέρωμα του Τριαντάφυλλου Σπανού στον αγωνιστή του 1821 Αθανάσιο Φράγκου από τους Κοκκωτούς Αλμυρού, ένθερμο μέλος της Φιλικής Εταιρείας, που πολέμησε με τον Μάρκο Μπότσαρη και τον Θοδωράκη Γρίβα και του οποίου τη δράση ακολούθησε επάξια ο γιος του Φράγκος Φράγκου.
Ένα ακόμη αφιέρωμα είναι αυτό του Πρωτοπρεσβύτερου Ιωάννη Συρεγγέλα στο βίο και την πολιτεία του Μητροπολίτη Δημητριάδος, 1894-1821, Αθανασίου Κασσαβέτη, του οποίου η θητεία είναι συνδεδεμένη με την έκρηξη της επανάστασης.
«Όλα αι ενδείξεις συγκλίνουν εις το ότι ήτο Φιλικός, όπως και επιστολαί του, απευθυνόμεναι προς τον εν Λαμία διδάσκαλον Μιλτιάδη Αγαθόνικον…».
Τον επίλογο γράφει η Χαρούλα Φράγκου εκφράζοντας τα ποικίλα συναισθήματά της για «Το Φίλημα» του Ιμπραήμ προς τον ήρωα Παπαφλέσσα με το δικό της «φίλημα» δεκάχρονου παιδιού τότε, κίνηση εσώτερης ψυχικής και πνευματικής ανάγκης, όπως γράφει η ίδια. Συμπληρώνει με ένα ακόμη δικό της ποίημα, δεκαπεντάχρονης τότε, «Το όνειρο».
Πρόκειται για ένα επετειακό αφιέρωμα που αξίζει και επιβάλλεται να γίνει απόκτημα όλων, μικρών και μεγάλων, γιατί πραγματικά η μελέτη του συμβάλλει στην αφύπνιση του νου και στην επιβίωση της ιστορίας, της γνώσης, της σοφίας και στη θεραπεία της ψυχής μας.