Επικοινωνία με… μόρια!

Της Χαράς Ζήκα
χημικού, MSc,
δρ Φαρμακευτικής

Έχετε σκεφτεί ποτέ ότι κάθε τι που μυρίζουμε, που πίνουμε, που τρώμε είναι χημικά μόρια; Το σώμα μας είναι το πιο τέλειο χημικό εργαστήρι! Παράγει ουσίες που διαβαθμίζουν ή πυροδοτούν τα συναισθήματα της χαράς ή της θλίψης, της αισιοδοξίας ή της απαισιοδοξίας, της βιαιότητας ή της πραότητας που βιώνουμε.
Όλοι γνωρίζουμε ότι οι ορμόνες είναι χημικές ουσίες που μεταφέρουν μηνύματα από ένα μέρος του οργανισμού σε ένα άλλο. Υπάρχουν όμως και κάποιες χημικές ουσίες που μεταφέρουν μηνύματα από ένα άτομο σε άλλο άτομο του ίδιου είδους και ονομάζονται φερομόνες. Θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε απλά σαν τα μόρια της επικοινωνίας, που επηρεάζουν όμως τόσο τη συμπεριφορά όσο και τη φυσιολογία. Χρησιμεύουν για να έλκουν άτομα του αντίθετου φύλου ή να ειδοποιούν τα άλλα μέλη τις ομάδας για τον επερχόμενο κίνδυνο ή να τα καθοδηγούν στο σωστό μονοπάτι για την ανεύρεση τροφής.

Οι φερομόνες των εντόμων έχουν μελετηθεί πολύ καλά. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κοινωνία των μελισσών. Η βασίλισσα εκκρίνει μια φερομόνη που προσελκύει τους κηφήνες στη διάρκεια των γαμήλιων πτήσεών της. Επιπλέον η φερομόνη αυτή προλαμβάνει τον κίνδυνο εμφάνισης νέων βασιλισσών διότι εμποδίζει την ανάπτυξη των ωοθηκών στις εργάτριες.
Τα θηλαστικά χρησιμοποιούν κι αυτά φερομόνες για την επικοινωνία τους που μπορεί να αποκαλύπτουν αν ένα θηλυκό είναι δεκτικό στη σύζευξη, αν γαλουχεί ή αν εγκυμονεί. Στο σάλιο των αρσενικών γουρουνιών έχει βρεθεί μια ουσία η οποία ερεθίζει τα θηλυκά και διευκολύνεται η συνεύρεσή τους. Η δομή της ουσίας αυτής διευκρινίστηκε, παρασκευάστηκε συνθετικά, κυκλοφορεί στο εμπόριο και χρησιμοποιείται στην τεχνητή γονιμοποίηση.

Στο ερώτημα αν υπάρχει κάποιο είδος χημικής επικοινωνίας στον άνθρωπο, η απάντηση είναι μάλλον καταφατική. Το σώμα μας παράγει ουσίες που διαβαθμίζουν ή πυροδοτούν τα συναισθήματα που βιώνουμε. Οι φερομόνες αποτελούν μια από τις διάφορες επιστημονικές εξηγήσεις για την έλξη ή την απώθηση που νιώθουμε για κάποιο πρόσωπο. Με άλλα λόγια η ανεξήγητη επιλογή του ερωτικού μας συντρόφου μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι σκέτη… βιοχημεία! Ο μηχανισμός δράσης δεν είναι απόλυτα κατανοητός. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι οι άνθρωποι συλλαμβάνουν τις φερομόνες σε μια περιοχή πίσω από τη μύτη που λέγεται υνιορρινικό όργανο. Το σήμα μεταφέρεται στους οσφρητικούς βολβούς του μεταιχμιακού συστήματος, δηλαδή στην περιοχή του εγκεφάλου που παίζει αποφασιστικό ρόλο στη συναισθηματική συμπεριφορά.
Συνεπώς, ο θεός Έρωτας πυροδοτεί την ερωτική επιθυμία πετώντας βελάκια ποτισμένα με φερομόνες. Όμως, για να διατηρηθεί ο έρωτας, σύμφωνα με τον Freud, «έχει ανάγκη να συνδέεται εξαρχής με στοιχεία καθαρής στοργής που να έχουν παρεκκλίνει από τον σεξουαλικό σκοπό ή να έχουν υποστεί, σε κατάλληλη στιγμή, μια μετατροπή αυτού του είδους».