Του Γιάννη Κοϊνάκη*
Συμπληρώνονται φέτος 79 χρόνια από τη φοβερή εκείνη μέρα, που η Κρήτη όρθωσε το τρανό ανάστημά της απέναντι, της τρομερότερης πολεμικής μηχανής που είχε γνωρίσει ως τότε ο κόσμος.
Το πρωινό της 20ής Μαΐου του 1941 ξεκίνησε η επίθεση των Γερμανών με το συνθηματικό όνομα «Επιχείρηση Ερμής» εναντίον του νησιού που διήρκησε έως τις αρχές Ιουνίου. Οι βρετανικές δυνάμεις ανέλαβαν την κατοχή της Κρήτης από την περίοδο της ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα την 28η Οκτωβρίου του 1940. Ο ιταλικός στρατός αρχικά απωθήθηκε από τους Έλληνες, στη συνέχεια όμως γερμανικές ενισχύσεις ανέτρεψαν τα δεδομένα. Με την επιτυχή γερμανική εισβολή στην Ελλάδα 57.000 σύμμαχοι στρατιώτες διώχθηκαν από την ηπειρωτική Ελλάδα, εκ των οποίων αρκετοί κατέληξαν στην Κρήτη, όπου ενίσχυσαν την υπάρχουσα στρατιωτική δύναμη των 14.000 ανδρών.
Οι Γερμανοί πραγματοποίησαν επιχειρήσεις με συνεχείς βομβαρδισμούς του νησιού, κάτι που τελικά ανάγκασε τη βρετανική Βασιλική Αεροπορία να μεταφέρει τα αεροσκάφη της στην Αλεξάνδρεια, δίνοντας έτσι στη γερμανική αεροπορία την αεροπορική υπεροχή. Παρόλα αυτά το νησί παρέμεινε απειλή και θα έπρεπε τελικά να κατακτηθεί. Στην πραγματικότητα, στην αρχή της μάχης, οι σύμμαχοι είχαν το πλεονέκτημα της αριθμητικής ανωτερότητας και της ναυτικής υπεροχής. Οι Γερμανοί είχαν αεροπορική υπεροχή και μεγαλύτερη κινητικότητα, κάτι που τους επέτρεπε να συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους πιο αποτελεσματικά. Η μάχη της Κρήτης θεωρείται η πρώτη μεγάλη αεραποβατική επιχείρηση και παραμένει μοναδική στο ότι ο κύριος αντικειμενικός σκοπός κατελήφθη εξ ολοκλήρου από αέρος. Θεωρείται επίσης πολύ σημαντική για τους Κρητικούς λόγω της αναπάντεχης σθεναρής αντίστασης που κατέβαλλαν ενάντια στους αριθμητικά ανώτερους Γερμανούς.
Στις 27 Μαΐου καταλήφθηκαν τα Χανιά και το Ρέθυμνο. Στις 30 Μαΐου το Ηράκλειο. Την ίδια ημέρα έφευγαν από τα Σφακιά για τη Μέση Ανατολή και οι τελευταίοι Βρετανοί υπερασπιστές της Κρήτης. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών τέλειωσαν στις 31 Μαΐου και ο αγκυλωτός σταυρός κυμάτιζε σε όλο το αιματοβαμμένο νησί. Μαζί με την Ελλάδα και την άλλη Ευρώπη περνούσε τώρα και η Κρήτη με τη σειρά της στη ζοφερή νύχτα του ναζιστικού τρόμου. Η κατοχή άρχιζε και μαζί τα φρικαλέα αντίποινα και οι απερίγραπτες ωμότητες των κατακτητών εις βάρος του άμαχου πληθυσμού, με πρώτο θύμα την Κάντανο (2 Ιουνίου 1941).
Ήταν τόσο βαρύ το τίμημα της υποταγής της Κρήτης για τους Γερμανούς, που και ο ίδιος ο Χίτλερ, είχε ομολογήσει: «Η Κρήτη απέδειξε ότι οι μεγάλες ημέρες των αλεξιπτωτιστών τέλειωσαν».
Πάνω απ’ όλα όμως η Μάχη της Κρήτης έχει μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία, μια ζηλευτή μοναδικότητα, που κάνει τους ιστορικούς να τη χαρακτηρίζουν ως την πιο πρωτότυπη, την πιο παράδοξη μάχη στην ιστορία των πολέμων. Πώς εξηγείται όμως αυτή η ιδιαιτερότητα; Οπωσδήποτε στην ενεργό, τη θυελλώδη και αυθόρμητη συμμετοχή του απλού λαού. Ενός λαού, που δεν εκτελούσε διαταγές, που δεν υπηρετούσε κάποιο στρατιωτικό ή διπλωματικό σχέδιο, που δεν περίμενε φυσικά αναγνωρίσεις, μετάλλια και διακρίσεις. Ήταν ο λαός που άκουσε τη φωνή της καρδιάς του και την αγανακτισμένη κραυγή των προγόνων του, τη φωνή της μακρόχρονης ιστορίας του και ξεσηκώθηκε σύσσωμος, αυθόρμητος, χωρίς υπολογισμούς και χωρίς φόβους. Κανείς δεν τον διέταξε…
Αιώνες τώρα η ανειρήνευτη πάλη προς τους εχθρούς έγινε μόνιμο αντιστασιακό πάθος, φρόνημα και γνώρισμα του λαού της Κρήτης. Αυτή είναι η μόνη αλήθεια, η μόνη πραγματικότητα που ερμηνεύει την κρητική ιστορία και την κρητική ψυχή. Έτσι εξηγείται η περιφρόνηση του θανάτου, ο άγριος έρωτας της ελευθερίας, που είναι ανώτερος και θερμότερος και από τον έρωτα της ζωής. Στην Κρήτη Ελευθερία και Ζωή είναι αξίες φυσικές και απόλυτες, που δεν μπορούν να νοηθούν ανεξάρτητες. Συνδέονται με σχέση υπαρξιακή. Όταν απειλείται η ελευθερία, η ζωή δεν έχει άλλη επιλογή, από την αντιστασιακή και αγωνιστική πράξη, που είτε σώζει και τη ζωή και την ελευθερία, είτε ξεπερνά τον θάνατο με τον θάνατο. Γιατί η ηθική νίκη είναι υπέρβαση του θανάτου, είναι η κατάφαση της ζωής.
Ο Νίκος Καζαντζάκης, το είπε απλά: «Οι Κρητικοί, όπως όλες οι γενναίες ψυχές, στην άκρα απελπισία βρίσκουν τη λύτρωση… Δεν ξέρω αν υπάρχει στον κόσμο μια άλλη χώρα, όπου οι χωρικοί να βλέπουν τον πόνο, τη θυσία, την ατομική τους καταστροφή από τόσο ύψος… Υπάρχει και κάτι άλλο όμως στην Κρήτη. Υπάρχει κάποια φλόγα, ας την πούμε ψυχή, κάτι πιο πάνω από τη ζωή και απ’ τον θάνατο, που είναι δύσκολο να το ορίσεις. Υπάρχει αυτή η περηφάνια, το πείσμα, η παλικαριά, η αψηφισιά και μαζί τους κάτι άλλο ανέκφραστο και αστάθμητο, που σε κάνει να χαίρεσαι που είσαι άνθρωπος». Η Κρητική Αντίσταση, που χαρακτηρίζεται μεγαλειώδης και διεκδικεί μια από τις πρώτες θέσεις στη γενική ιστορία της αντιστάσεως κατά του ναζισμού.
Έτσι πλέον η μάχη της Κρήτης κατέστη ένα ιερό σύμβολο εθελοθυσίας και ηρωισμού. Έγινε η αποκορύφωση του κρητικού αγώνα και η αποθέωση του κρητικού ηρωισμού. Στη μάχη αυτή αγωνίσθηκε, πόνεσε, μαρτύρησε, δοκιμάσθηκε η αιωνόβια, αγέραστη και ακατάβλητη ψυχή της Κρήτης.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν να ξαναδιαβάζουμε την ιστορία μας. Κι ας αφήσουμε τα παράθυρα του νου και της ψυχής ανοιχτά να μπουν ελεύθερα και αμόλυντα από τον χρόνο και τους ανθρώπους τα μηνύματα της. Είναι αυτά που κυκλοφορούν σαν ζωντανή ανάμνηση στο παρόν μας για να μας διατηρούν σε εγρήγορση, να μας καλούν σε αντίσταση απέναντι στην ηθική έκπτωση αξιών, να αφυπνίσουν τις εσωτερικές μας αντοχές να καθοδηγήσουν τις πνευματικές μας ανησυχίες να εμπνεύσουν τις μελλοντικές μας επιλογές.
Τελειώνοντας ας μεταφερθούμε νοερά σε εκείνα τα τραγικά γεγονότα μέσα από τους στίχους του κ. Σταγάκη Εμμανουήλ, πατέρας της κ. Γεωργίας Σταγάκη αντιπροέδρου της Κρητικής Αδελφότητας Βόλου το «Αρκάδι», ο οποίος είχε τιμηθεί με το Αργυρό Αριστείο Ανδρείας από το ελληνικό κράτος για τη συμμετοχή του στη Μάχη της Κρήτης:
«Ήταν μια μέρα του Μαγιού που λείπανε τα νιάτα,
ο πόλεμος με τους Ιταλούς αιχμάλωτα τα κράτα.
Τότε ο Χίτλερ γερμανός την Κρήτη αγναντεύει,
και στέλνει επίλεκτο στρατό το έδαφός της θέλει.
Ήταν η μέρα εικοστή, του Μάη μιαν ημέρα,
αεροπλάνα με στρατά γέμισαν τον αέρα.
Ήταν αυτή η καταχνιά ο βρούχος στον αέρα
κι έριχναν βόμβες από ψηλά καταστροφή αιθέρα.
Τον κόσμο πιάνει πανικός, μ’ ανδρώνεται η ψυχή του
για λευτεριά θ’ αγωνιστεί να σώσει την τιμή του.
Ρωτά τη μάνα το παιδί, ο κόσμος γιάντα τρέχει,
ο ουρανός ρίχνει φωτιά σαν ναναι αστροπελέκι.
Παιδί μου πόλεμο ’χουμε, πάρε το καριοφίλι
τρέχα να βρεις τον κύρη σου να πιάσεις μετερίζι.
Γέροι, γυναίκες και παιδιά, με θάρρος οπλιστήκαν,
σκοτώνανε το Γερμανό όπου κι αν τον εβρίσκαν.
Μέρες πολλές εβάσταξε ο πόλεμος στην Κρήτη
με θαυμασμό ακούστηκε σ’ Ανατολή και Δύση.
Σ’ εννέα μέρες βρέθηκε η Κρήτη σκλαβωμένη
μα η ψυχή του Κρητικού αδούλωτη θα μένει.
*Ο Γ. Κοϊνάκης είναι πρόεδρος της Κρητικής Αδελφότητας Βόλου το «Αρκάδι» και εκπαιδευτικός