Του Γ. Καπουρνιώτη
Ο αισθησιακός, ο ερωτόληπτος Κωστής Παλαμάς με το: «Γύφτισσες ήρθανε ντυμένες φανταχτερά γιορτής φουστάνια, γύφτισσες ήρθαν και κρεμάνε χοντρά γυαλιστερά γιορντάνια…», ανακαλεί εικόνες από την πρώτη του νιότη, από τα πανηγύρια στην ελληνική ύπαιθρο, όπου οι γυναίκες των Ρομά μαγνήτιζαν τα αντρικά βλέμματα. Εξίσου είχε σαγηνευτεί και ο Γάλλος Ζορζ Μπιζέ που συνέθεσε την όπερα «Κάρμεν» (1875): Μια τσιγγάνα καπνεργάτρια, σηκώνει θύελλες στις αντρικές καρδιές. Και ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα έγραψε το «Ρομανσέρο Γκιτάνο» (όπως είναι γνωστό στα ελληνικά), που το απέδωσε θαυμάσια ο Οδυσσέας Ελύτης και το μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Για να μην αναφερθώ στον Χατζιδάκι που μελοποιεί το ’55 το «Γαρύφαλλο στ’ αυτί και πονηριά στο μάτι» που έγραψε για τις τσιγγάνες του ο Σακελλάριος και στο «Αδέλφια μου, αλήτες, πουλιά» από τον μποέμ Τόλη Βοσκόπουλο το ’71. Και μετά τη μεταπολίτευση, ήρθε το «Ρεσιτάλ» με την Μαρινέλλα και τον Χατζή να διαλύσει όλους τους φόβους μας για «τους γύφτους που φτιάξαν τα καρφιά». Και η υπόκλιση το ’83 στον Λυκαβηττό, του Σαββόπουλου, του Μητροπάνου, της Αλεξίου… στον «μεγάλο τσιγγάνο» Μανώλη Αγγελόπουλο. Και βέβαια η Ερατώ στους «Ψίθυρους καρδιάς» στα τέλη της δεκαετίας του ’90, που σαγήνεψε όλους τους άντρες.
Η ρομαντική, η εξιδανικευμένη εικόνα των καλλιτεχνών πόσο απέχει από την καθημερινή μας εμπειρία; Οι Ρομά, (είναι σύγχρονη σχετικά «εφεύρεση» για να ξεπεραστούν οι τοπικοί ρατσισμοί, διότι σε κάποιες χώρες ήταν βρισιά το «τσιγγάνος» και σε κάποιες άλλες, το «γύφτος»), που εμείς συναντάμε στους δρόμους, δυστυχώς, δεν έχουν καμιά διάθεση να αφομοιωθούν και να ασπαστούν τις δικές μας αξίες. Να εξελιχθούν σε ευυπόληπτους πολίτες, να ενταχθούν στο σύστημα και να προοδεύσουν. Αποτελούν πολιτισμικά στοιχεία ενός πανάρχαιου καιρού, όταν ο άνθρωπος ήταν τροφοσυλλέκτης, κυνηγός περιπλανώμενος, δηλαδή όπου γης και πατρίς. Γι’ αυτό και οι καλλιτέχνες τους ερωτεύονται. Βλέπουν στα μάτια τους μια ελευθερία που εμείς απαρνηθήκαμε, την ανταλλάξαμε με τον πολιτισμό, με τη νευρωτική αίσθηση ενός προορισμού, ο οποίος υπερβαίνει τις εφήμερες ζωές μας.
Αλλά τι είναι πολιτισμός; Μήπως είναι ο τρόπος που λειτουργεί ένας λαός με τα ήθη, τα έθιμά του, τις παραδόσεις του, αλλά και την πολιτιστική κληρονομιά που αφήνει στις επόμενες γενιές; Μήπως ο πολιτισμός συνδέεται με τον σεβασμό στις ανθρώπινες αξίες; Μήπως ο πραγματικός πολιτισμός φαίνεται στο κατά πόσο οι άνθρωποι θα κάνουν έργα στις πόλεις τους, θα σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, θα σέβονται την νομοθεσία του κράτους χωρίς να παραβιάζεται συστηματικά με φωτιές σε λάστιχα και κάδους απορριμμάτων; Σε μια πολιτισμένη κοινωνία δεν πρέπει να υπάρχουν «ανένταχτες» μωρομάνες που εκβιάζουν τη συμπάθεια, επιδεικνύοντας τα άρρωστα ή διψασμένα βρέφη. Δεν πρέπει να υπάρχουν παλιατζήδες που με τα ημιφορτηγάκια τους αλωνίζουν τις γειτονιές και το μήνυμά τους αντηχεί από το μεγάφωνο του οχήματος: «Όλα τα παλιά αγοράζω, αποθήκες αδειάζω…». Ούτε εξάχρονα πιτσιρίκια με τουμπερλέκια, που σου ζητούν και κανένα τσιγάρο. Ούτε δεκαεξάχρονα που «κλέβουν» ομορφούλες – όπως «επιβάλλει» το έθιμό τους – και, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις των γονιών τους, στεγάζονται μαζί έχοντας φέρει στη ζωή παιδιά (τα παιδιά) και μη έχοντας να τα ζήσουν, «κλέβουν»! Ούτε κοπελίτσες να περιφέρονται από καφετέρια σε μπαρ, τσακίζοντας τη μέση στους «ηδονοβλεψίες», χορεύοντας και κανένα τσιφτετέλι λίγων δευτερολέπτων, αν δεν πουλιέται η πραμάτεια τους. Ούτε να βρεθεί κάποιος/α χτυπημένος/η στην άσφαλτο, γιατί δεν είναι σαν κι εμάς, γιατί ο πόνος τους δεν μετρά…
Βλέπουμε από τους Ρομά ό,τι οι ίδιοι θέλουν να μας δείχνουν. Δεν έχουμε βρεθεί στους καταυλισμούς τους, ιστορίες μόνον ακούμε, πως χωρίζονται σε φτωχούς και σε πλούσιους, σε εκείνους που βολεύονται σε παραπήγματα και στους άλλους που σηκώνουν στην άκρη της πόλης πλούσια σεράγια. Κλέβουν, οτιδήποτε, λένε … Μέχρι τα σκέπαστρα των υπονόμων και τα καλώδια της ΔΕΗ, τα πουλάνε για μέταλλο… Από την άλλη οι αντιδραστικοί νοικοκυραίοι, τους αντιμετωπίζουν ως μάστιγα, ως πληγή. «Καθήκον της Αστυνομίας να τους πατάξει ακόμα και πυροβολώντας τους, όταν βρίσκουν στους καταυλισμούς τους όπλα και πρέζα αντί για κλαρίνα και φούντες», υποστηρίζουν ανερυθρίαστα. Οι προοδευτικοί προβληματίζονται πώς θα μπορέσει η κοινωνία να τους ενσωματώσει, να τους διδάξει τους κανόνες υγιεινής, τις αρετές της παιδείας, την ισότητα των φύλων, τα πλεονεκτήματα της νόμιμης εργασίας. Και η ανοχή των κυβερνώντων στην παραβατικότητά τους, προκαλεί οργή και αγανάκτηση, ενώ οι τραυματισμοί αστυνομικών από σφαίρες, αποδίδονται σε… «εργατικό ατύχημα»! Φυσικά και ο θανάσιμος τραυματισμός ενός 16χρονου Ρομά από όπλο αστυνομικού, αποτελεί ένα θλιβερό περιστατικό. Τι πίστεψαν ότι κυνηγούσαν οι αστυνομικοί; Γιατί τέτοιο μένος για 20 ευρώ;
Και κάπως έτσι, ουδείς… αστυνομικός διανοήθηκε να καταστείλει όσα ακολούθησαν με Ρομά που έκαψαν επιχειρήσεις, που έβαλαν φωτιά σε λεωφορείο του ΟΑΣΑ στη λεωφόρο Φυλής, που ξυλοκόπησαν εργαζομένους σε κατάστημα εστίασης επειδή τους είπαν ότι δεν έχουν τραπέζι, που πυροβόλησαν με κυνηγετική καραμπίνα εναντίον σώματος της ΟΠΚΕ τραυματίζοντας αστυνομικό, που πέταξαν πέτρες σε ασθενοφόρο(!) που μετέφερε διασωληνωμένο, στην Εθνική Αθηνών – Κορίνθου, που πυρπόλησαν κατάστημα ελαστικών! Μάχιμος ένστολος της ΕΛ.ΑΣ, με δυσαρέσκεια αναφέρει: «Οργή και αγανάκτηση από τους γύφτους που εν έτη 2022 έχουν γεμίσει τον φάκελό τους με ό,τι αδίκημα υπάρχει στον Ποινικό Κώδικα. Ας ζητήσουμε όλοι μας ένα μεγάλο συγγνώμη που δεν τους αφήνουμε να κλέβουν, να ληστεύουν, να πουλάνε ηρωίνη, να εξαπατούν ηλικιωμένους, να αρπάζουν χρυσές αλυσίδες από τους λαιμούς γιαγιάδων στις λαϊκές και ας παραδώσουμε τη χώρα σε αυτούς που τους κλείνουν το μάτι για ψηφοθηρικούς λόγους…». (NantiaReport.gr)
Κάπως έτσι πάνε τα πράγματα όταν όλα εξαρχής γίνονται λάθος. Κάποτε η ΕΟΚ – μέσα της δεκαετίας του ’80 – έδωσε πολλά λεφτά σε όλες τις χώρες για να δημιουργηθούν πρότυποι καταυλισμοί, όμως στην Ελλάδα οι Δήμοι μηρύκαζαν το σλόγκαν «Λεφτά για τους γύφτους ή για την πλατεία;»… Έτσι έκλεισε και η χαραμάδα για τη μόρφωσή τους και μαζί με τους πρότυπους καταυλισμούς, θα είχαμε και «Σχολεία του Δρόμου». Γι’ αυτό όταν συζητάμε ως κοινωνία για υπαρκτά προβλήματα, πρέπει να δώσουμε μια απάντηση και όχι να χωριζόμαστε σε στρατόπεδα και να ξαναπαίζουμε το ίδιο έργο. Τι κάνουμε, λοιπόν, στη χώρα μας για τους Ρομά πέρα από γραφικές καμπάνιες ευαισθητοποίησης στο Instagram; Και κάτι τελευταίο μιας και μιλάμε για το Κίνημα Me Too… Το κοριτσάκι – τσιγγανάκι που γίνεται μαμά στα «11» ή «12» χρόνια του, δεν αποτελεί αξιόποινη πράξη ή βιασμό ή ο νόμος έχει δυο μέτρα και δυο σταθμά κατά το δοκούν; Γιατί αυτή η «άτυπη προστασία» σε μια ειδική υποομάδα του πληθυσμού μας;