Ο Βολιώτης συνθέτης, κιθαριστής, καθηγητής Μουσικής, Λεωνίδας Κανάρης, ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Θεωρείται ένας από τους αξιολογότερους Έλληνες μουσικούς της γενιάς του με πλούσια δραστηριότητα και διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδας. Μέχρι τώρα έχει αποσπάσει δώδεκα βραβεία και διακρίσεις κι έχει συνθέσει 82 μουσικά έργα: Σόλο, μουσική δωματίου, διάφορα φωνητικά, ορχηστρικά, μουσική για το θέατρο και το σινεμά κ.λπ. Ο ίδιος έχει και συγγραφικό έργο με δύο καταξιωμένα εκπαιδευτικά βιβλία για κιθάρα και έξι εκδομένα μουσικά έργα για διάφορα όργανα. Σήμερα μιλά στη «Θ» σε μία συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης…
Συνέντευξη
Νίκος Λαρυγγάκης
Λεωνίδα μου! Γνώριμοι της πόλης μας απ’ τις αρχές του ’80, φίλοι με την πρώτη ματιά, χαίρομαι για την εκλεκτή σου παρέα που με συνοδεύει μεσ’ τη σαραντάχρονη δραστηριότητά σου με τις ποικίλες μορφές της μουσικής σου δημιουργίας. Όπως, επίσης, χαίρομαι για τη φιλοξενία αυτής μας της αντάμωσης από την αρχαιότερη εφημερίδα του τόπου μας, τη «Θεσσαλία», στο κυριακάτικό της Πολιτιστικό Μαγκαζίνο!
Νίκο μου τα αισθήματα είναι αμοιβαία όπως ξέρεις και είμαι ευτυχής και για την κουβέντα μας και για το ότι θα δημοσιευθεί στην αγαπημένη μου εφημερίδα. Μεγάλωσα με τη «Θεσσαλία», η οποία δεν έλειπε ποτέ απ’ το πατρικό μου!
Ως σολίστ κιθάρας, συνθέτης ενόργανου μέλους και τραγουδιού, παιδαγωγός και συγγραφέας της σειράς «Κιθαρόκοσμος», ποια σημεία θεωρείς σταυροδρόμια της έγχορδης αυτής εμπειρίας σου;
Το πτυχίο της κιθάρας το πήρα από το Δημοτικό Ωδείο Βόλου, όντας γέννημα θρέμμα του ωδείου από την ίδρυσή του το 1976. Συνέχισα και ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στην κιθάρα στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Κώστα Κοτσιώλη. Κατόπιν, ολοκλήρωσα τις σπουδές μου στη σύνθεση με καθηγητή τον αείμνηστο Θόδωρο Αντωνίου, για να καταλήξω αργότερα με διδακτορικό στη σύνθεση από το Πανεπιστήμιο του Γιορκ στην Αγγλία. Τα σημεία αυτά ήταν σημαντικά, γιατί ολοκλήρωναν το καθένα μακρόχρονες και κοπιώδεις εξελικτικές πορείες και πιστοποιούσαν ένα ψηλό μουσικό επίπεδο.
Μια σημαντική αλλαγή στην πορεία μου ήταν το ότι σταμάτησα εδώ και κάμποσα χρόνια τις κιθαριστικές μου εμφανίσεις μπροστά σε κοινό και έχω πλέον αφοσιωθεί στη σύνθεση. Σύνθεση έντεχνης συναυλιακής μουσικής για όλα τα όργανα, φωνές και όλα τα μουσικά σύνολα, αλλά και μουσικής για το θέατρο και το σινεμά. Η μουσική δημιουργία είναι το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή μου, τα παιδιά μου, μιας και δεν έχω φυσικά τέκνα! Αλλά τελικά, είναι η ανταπόκριση του κοινού στη δουλειά μας αυτό που μετράει εξίσου. Παλιότερα με την κιθάρα και μετά με τις συνθέσεις μου, όταν βλέπω ότι αγγίζω τις ψυχές ανθρώπων, τους συγκινώ – ειδικά αν τη γνώμη τους εκτιμώ – νιώθω ότι στο κατάλληλο σταυροδρόμι πήρα τη σωστή κατεύθυνση.
Διδάσκω κιθάρα, θεωρητικά της μουσικής και σύνθεση, συνολικά 40 χρόνια! Πολλοί μαθητές μου αποφοίτησαν και έγιναν καλοί επαγγελματίες. Υπάρχει μεγαλύτερη χαρά απ’ αυτό; Είναι τα πνευματικά μου παιδιά. Αλλά και πολλοί απ’ όσους δεν ολοκλήρωσαν τη σπουδή τους, απέκτησαν μια όμορφη και χρήσιμη εξωεπαγγελματική ασχολία, πράγμα πολύτιμο.
Τα βιβλία της σειράς «Κιθαρόκοσμος» κυκλοφόρησαν σε μια περίοδο ιδιαίτερα περιορισμένη σε καλό εκπαιδευτικό υλικό για την κιθάρα. Η ανταπόκριση και η πρόοδος των σπουδαστών μέσα απ’ αυτά, αλλά και τα θετικά σχόλια συναδέλφων καθηγητών που ακούω αδιάλειπτα επί δεκαετίες, δείχνουν ότι τα βιβλία έχουν κάποια αξία. Είναι σημαντικό να είμαστε χρήσιμοι, πρωτίστως για την ίδια μας την ψυχή.
Τι εντυπώσεις, σκέψεις έχεις, καθώς η μουσική κινητικότητα αυξάνεται ιλιγγιωδώς στον πλανήτη μας; Και πώς αυτό αντανακλάται στη λειτουργική διαδικασία της μαθητείας της;
Η κλασική μουσική στην Ελλάδα είναι ξενόφερτη από τον 19ο αιώνα. Έκτοτε, έχει φυσικά ριζώσει γερά, έχει αναπτυχθεί κι έχει πλέον δημιουργηθεί η σχετική παράδοση στον τόπο μας. Όμως, από την εποχή του Καλομοίρη οι σπουδές τελειοποίησης σε ιδρύματα του εξωτερικού ήταν σχεδόν μονόδρομος, για όσους είχαν τη δυνατότητα. Εσχάτως, βλέπω κάποιες προοπτικές ολοκλήρωσης και τελειοποίησης των σπουδών εντός Ελλάδος. Θα δούμε.
Όσον αφορά στα άλλα μουσικά είδη – είτε τα περισσότερο είτε τα λιγότερο δημοφιλή – βλέπουμε πολλούς ανθρώπους ν’ αγαπούν μουσικές που δεν έχουν καμία σχέση με τον τόπο τους. Δεν το κρίνω, είναι προσωπική επιλογή της καθεμιάς και του καθενός κι ως εκ τούτου σεβαστή. Σε όλες τις «προηγμένες» χώρες υπάρχει πλέον αρκετή ανομοιογένεια ανθρώπων, αν συνυπολογίσουμε και τους μετανάστες. Σήμερα, κανένας λαϊκός καλλιτέχνης στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε να φθάσει τα ποσοστά δημοφιλίας του Καζαντζίδη της δεκαετίας του ’60 ή του ’70, ακόμη κι αν ήταν καλύτερός του. Δεν είναι λοιπόν η επιτυχία ζήτημα μόνο καλλιτεχνικής αξίας, διότι αλλάξαν οι εποχές, με πολλές νέες επιρροές και πολλές πλέον διαφορετικότητες που συνυπάρχουν και μοιραία πρέπει να μάθουμε να ζούμε μαζί τους. Βλέπεις, έρχεται ο Ross Daly από την Ιρλανδία και γίνεται περίφημος μουσικός της παραδοσιακής μας μουσικής, όπως και αντίστροφα, ο Σωκράτης Μαστροδήμος κάνει μεγάλη καριέρα φλαμενκίστα στην Ισπανία.
Τι γίνεται με τη μαθητεία; Ο καθένας θα επιδιώξει να μάθει αυτό που αγαπά και αρχικά θα ψάξει να το βρει κοντά του. Αν δεν το βρει, θα μετακινηθεί ή και θα ξενιτευτεί για να το βρει στον τόπο που αυτό ανθεί. Ταυτόχρονα, το διαδίκτυο βοηθά πολύ. Άλλοι κάνουν διαδικτυακά μαθήματα, άλλοι παρακολουθούν εκπαιδευτικά βίντεο, άλλοι ξεσηκώνουν πληροφορίες ακούγοντας παιξίματα, κ.λπ. Και ’γω έχω διαδικτυακούς μαθητές από διάφορες πόλεις, αλλά και από το εξωτερικό. Καλώς ή κακώς έχουμε γίνει ένα παγκόσμιο… χωριό φίλε μου, με τα καλά και τα στραβά του.
Απ’ ό,τι γνωρίζω, το έργο σου λειτουργεί σε διάφορα σημεία του κόσμου, καθώς επίσης συνθέσεις σου συχνά επιλέγονται για να αντιπροσωπεύσουν την πατρίδα μας. Τι ίχνη σού αφήνει η εκτός συνόρων παρουσία σου;
Υπάρχουν έργα μου που έχουν έντονο ελληνικό χαρακτήρα με αναφορές και στοιχεία από διάφορες περιόδους, την αρχαία ή την παραδοσιακή μας. Μια ελληνική αύρα, κατ’ ελάχιστον, έχουν ακόμη περισσότερα. Και κάποια άλλα έχουν επιπροσθέτως και ελληνικούς τίτλους. Π.χ. «Σατυρικόν», «Ορέστης», «Ανατάσιμον», κ.λπ. Οπότε, αυτό που αφήνουν στο εξωτερικό είναι ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο ίχνος ελληνικότητας. Ο Θ. Αντωνίου έλεγε: «Αν σε συνθέτη δεν διακρίνω κάποιο στοιχείο από τη μουσική της πατρίδας του, το θεωρώ τουλάχιστον ύποπτο!» Ύποπτο για τι; Για μιμητισμό θα έλεγα.
Η υποδοχή των Ελλήνων συνθετών είναι πάντα καλή, παρόλο τον άδικο διεθνή διασυρμό που υποστήκαμε συνολικά οι Έλληνες στα χρόνια της κρίσης. Αλλά, ας μην ξεχνάμε ότι στις συναυλίες μας του εξωτερικού, βρισκόμαστε ανάμεσα σε καλλιεργημένους ανθρώπους του πνεύματος, που μας υποδέχονται πάντα με ευγένεια και ενδιαφέρον.
Ποιες οι δραστηριότητές σου ως μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών, η οποία είναι τμήμα της Διεθνούς Κοινότητας Σύγχρονης Μουσικής (ISCM) και της έκδοσης του περιοδικού «Πολύτονον»;
Η Ε.Ε.Μ. δημιουργήθηκε το 1931 και αποτελεί το ιστορικό σωματείο κλασικών συνθετών που δημιούργησαν σημαντικοί συνθέτες εκείνης της εποχής, όπως οι: Μανώλης Kαλομοίρης, Μάριος Bάρβογλης, Δημήτρης Mητρόπουλος, Νίκος Xατζηαποστόλου, Γιάννης Κωνσταντινίδης και πολλοί άλλοι. Εδώ και αρκετά χρόνια έχω την τιμή να είμαι μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης όντας ο ταμίας. Αλλά όλα τα μέλη του Δ.Σ. κάνουμε και διάφορα άλλα πράγματα που χρειάζεται. Βασικός σκοπός μας αποτελεί η προαγωγή της σύγχρονης έντεχνης ελληνικής μουσικής κι αυτό γίνεται μέσα από πληθώρα εκδηλώσεων και καλλιτεχνικών συνεργασιών. Πιστεύω ότι τα πάμε αρκετά καλά, παρά τις οικονομικές δυσχέρειες που αντιμετωπίζουν οι σοβαροί καλλιτεχνικοί οργανισμοί στις μέρες μας.
Θυμάμαι τις παρουσίες μας που πλαισίωναν τις τιμητικές βραδιές του φίλου μας ποιητή Θέμη Τασούλη, βραβευμένου της Ακαδημίας Αθηνών και το πάθος σου για την ποίηση. Τι είναι αυτό που ελκύει έναν συνθέτη με τον λόγο;
Τον Θέμη τον γνώρισα από σένα Νίκο, όταν ήμουν σε πολύ νεαρή ηλικία. Εξαιρετικός άνθρωπος και καλλιτέχνης. Υπήρξε ο πρώτος πραγματικός ποιητής που γνώρισα από κοντά και με οδήγησε στο να ανακαλύψω τη σύγχρονη ποίηση. Έχω μελοποιήσει τέσσερα ποιήματά του. Γενικά, όμως, έχω μελοποιήσει πολλά ποιήματα Ελλήνων ποιητών: Καβάφη, Καρυωτάκη, Σικελιανό, Βαλαωρίτη κ.ά., όπως και ξένων: Γκαίτε, Μπωντλαίρ, Πόε, κ.ά. Η ποίηση με εμπνέει με τις εικόνες, τον λόγο, αλλά και με τα βαθύτερα νοήματά της κι έτσι μου προκύπτουν μουσικά αποτελέσματα που δεν θα προέκυπταν αλλιώς. Είναι μια πολύ προσφιλής παντρειά δύο τεχνών, που στον τόπο μας χρονολογείται ήδη από την εποχή του Ομήρου.
Έχεις διάθεση να μας πεις δυο λόγια για την περιπέτειά σου στα Διεθνή Φεστιβάλ Κιθάρας του Βόλου και της Κέρκυρας, μιας και στο δεύτερο ήσουν και συνδημιουργός του;
Τα μεγάλα διεθνή φεστιβάλ κιθάρας στους μεν μαθητευόμενους προσφέρουν τη δυνατότητα να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, στους δε επαγγελματίες προσφέρουν ένα οικείο περιβάλλον στο οποίο μπορούν να παρουσιάσουν την τέχνη τους. Το ιστορικό φεστιβάλ κιθάρας του Βόλου, που διοργάνωνε ο Κώστας Κοτσιώλης, αρχικά συνέβαλε στο να αποφασίσω να ασχοληθώ επαγγελματικά με την κιθάρα. Αργότερα ήμουν ανάμεσα στους καλεσμένους, όπως και φέτος, που έγινε στην Αθήνα, διότι από φέτος μεταφέρθηκε πλέον εκεί και αποτελεί, όπως πάντα, μια πολύ μεγάλη και σημαντική διοργάνωση.
Το «Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας της Κέρκυρας» έκανε την αρχή του στον Βόλο, ως «Πανελλήνιο Συνέδριο Κιθαριστών» και το διοργανώσαμε μαζί με τον Γιώργο Φουντούλη και τον Απόστολο Παρασκευά. Πέρασε για μια χρονιά από την Αθήνα για να το μεταφέρουμε τελικά με τον Απόστολο στην Κέρκυρα, όπου, ως διετές πλέον, έγινε άλλες έξι φορές. Ήταν κι αυτό ένα μεγάλο και σημαντικό φεστιβάλ, που ειδικευόταν στη μουσική του 20ού αιώνα, με έμφαση στη μουσική δωματίου και στη σύνθεση κιθαριστικής μουσικής. Εργασθήκαμε πολύ σκληρά, αλλά πραγματικά άξιζε ο κόπος και η εμπειρία.
Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 στα μεγάλα φεστιβάλ διεθνώς συνέρρεαν μεγάλα πλήθη ενδιαφερόμενων από τη χώρα τους, αλλά και εκτός. Εκείνη την εποχή, γενικά, ο κόσμος πήγαινε παντού! Στις μέρες μας όλοι κοιτάμε μια οθόνη…
Πώς μπορεί να μάθει κάποιος περισσότερα για σένα και κυρίως ν’ ακούσει μουσικές σου;
Αν γκουγκλάρει το όνομά μου θα βρει πολλές και διάφορες αναφορές, αναρτήσεις και βίντεο με μουσικές μου. Πρώτη μάλλον βγαίνει η ιστοσελίδα μου με πολλές πληροφορίες και δεκάδες βίντεο, όλα συγκεντρωμένα.
Αγαπημένε μου φίλε ολοκληρώνοντας τη συνάντησή μας θα ήθελα να σε ρωτήσω, ποια είναι η βαθύτερη πρόθεσή σου σχετικά με τη διδασκαλία και τη σύνθεση.
Στους μαθητές μου προσπαθώ να δώσω μια πλήρη, σφαιρική και συνειδητή γνώση και να αναπτύξουν στο μέγιστο τις ικανότητές τους, να γίνουν αυτόνομοι και καλλιτέχνες με ήθος και έργο, που με τη σειρά τους θα αναλάβουν την ίδια ευθύνη προς τους δικούς τους μαθητές.
Για μένα η σύνθεση είναι η βασική ατραπός για τη βαθύτερη γνώση των πραγμάτων και του κόσμου, καθώς και για την εξέλιξή μου ως άνθρωπος. Είναι επίσης ένας τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας με ανθρώπους που μιλάμε την ίδια μουσική γλώσσα. Απευθυνόμενος στο κοινό επιδιώκω να ενώσω τους ανθρώπους με όλα όσα αληθινά, βαθύτερα και πανανθρώπινα μας απασχολούν και μας συνδέουν, αυτά που είναι πέρα από τις καθημερινότητες.
Ο καλλιτέχνης οφείλει να τοποθετείται δημοσίως όταν συντρέχει πραγματικά σοβαρός λόγος στη δημόσια σφαίρα. Οφείλει να το πράξει και να μη ζει σε γυάλα. Γενικότερα, όμως, ακολουθώ τη ρήση του μέγιστου Καβάφη: «(την ζωή σου) μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες (….) και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία».