Της Αγγελικής Θάνου,
συνταξιούχου PhD εκπαιδευτικού και συγγραφέα
Η ενορία των Καναλίων τα τελευταία είκοσι χρόνια έχει την τύχη και τη χαρά να διακονείται από έναν ακούραστο ιερωμένο, που αφουγκράζεται τη φωνή του τόπου και μνημειώνει ευφάνταστα οτιδήποτε είναι άξιο μνημοσύνης. Αυτό δεν είναι εύκολο να γίνεται. Απαιτεί ισχυρά εσωτερικά κίνητρα και αντοχές. Αυτό όμως που αξίζει και δικαιώνεται τελικά είναι η σφραγίδα του καθενός μας σε αυτή τη σύντομη ζωή. Μέσα από τη συνέντευξη που ακολουθεί, θα γνωρίσετε κάποιες από τις πτυχές του έργου του.
Πότε αναλάβατε το ποιμαντικό σας έργο στην ενορία των Καναλίων της Μαγνησίας;
Ανέλαβα την άνοιξη του 2001. Ως νεο-χειροτονημένος ιερέας έκανα το πρώτο Πάσχα μαζί με τους ενορίτες μου και έκτοτε έχουν περάσει 20 Πασχαλιές αισίως μέχρι τώρα.
Σας χαρακτηρίζει μια πολυσχιδής δραστηριότητα. Πείτε μας, πότε πρωτοασχοληθήκατε με θέματα της τοπικής ιστορίας;
Η αλήθεια είναι ότι αυτή ήταν η ευχή και η προτροπή του σεβασμιότατου μητροπολίτη μας όταν ήρθα στο χωριό, λέγοντάς μου «πήγαινε εκεί, νέος είσαι, μεγάλο χωριό είναι, κεφαλοχώρι, έχει πολλά πράγματα για να κάνει ένας ιερέας, άμα θέλει». Κι έτσι κι έκανα. Η τοποθέτησή μου ως εφημέριος σε αυτή την περιοχή, που ήταν τελείως άγνωστη σε μένα, μου παρακίνησε το ενδιαφέρον και αυτό τον θείο ζήλο που είχα από μέσα μου, γιατί άραγε να ήθελε ο Θεός να έρθω εδώ που δεν ξέρω κανέναν και τίποτα για αυτό τον τόπο; Κι έτσι ένα από τα πρώτα πράγματα που μου τράβηξε την προσοχή ήταν να μάθω την ιστορία αυτού του τόπου που επρόκειτο να διακονήσω.
Είχατε ανέκαθεν αυτό το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία κάθε τόπου;
Μεγάλωσα σε οικογένεια που είχε τους παππούδες μέσα στο σπίτι και μου άρεσε να ακούω ιστορίες του τόπου τους που κατάγονταν και μεγάλωσαν στα χωριά του Πηλίου, κι έτσι μου αναπτύχθηκε αυτό το ιδιαίτερο αισθητήριο της φιλοπατρίας που πολεμιέται σήμερα να εκλείψει από τη νέα μας γενιά.
Εδώ στα Κανάλια πρωτοασχολήθηκα με θέματα της τοπικής ιστορίας από τον δεύτερο κιόλας χρόνο της διακονίας μου, δηλαδή το 2002. Βασικό βοηθό είχα το βιβλίο που είχε γραφτεί πριν λίγα χρόνια για την περιοχή τότε, το 1997 από την Κοινότητα Καναλίων και τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία Καναλίων με τη βοήθεια του αείμνηστου Ηλία Λεφούση, το «Κανάλια και Κάρλα», τέως Δήμος Βοίβης οι άνθρωποι, ο τόπος, η λίμνη. Μέσα εκεί βρήκα όσες ιστορίες και πλήθος πληροφοριών μπόρεσαν να συλλέξουν και να κάνουν την έκδοση αυτή οι Καναλιώτες για τον τόπο τους.
Αυτό όμως το σημείο που με συγκίνησε περισσότερο, ήταν η εποχή της τουρκοκρατίας και η περίοδος προς το τέλος της και η δράση της περιοχής με τις όποιες προεπαναστατικές κινήσεις έκαναν οι άνθρωποι σε αυτό τον τόπο. Καταλυτικό πρόσωπο αυτής της περιόδου αποτέλεσε ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής από τις Μηλιές, που είχε περάσει από τα Κανάλια και μύησε ως μέλη της Φιλικής Εταιρίας κάποιους Καναλιώτες με κυρίαρχα ονόματα αυτά των Χατζη-Κυριαζή και Χατζη-Νικόλα.
Το αρχείο της εκκλησίας μάς τεκμηριώνει γεγονότα που συνδέονται με την τοπική ιστορία;
Για καλή μου τύχη είχα εκλεκτούς προκατόχους ιερείς εφημερίους που πέρασαν και προσπάθησαν και κράτησαν μία ισορροπία στο αρχείο της εκκλησίας.
Ο κυριότερος πλούτος της εκκλησίας είναι η πνευματική της και πολιτιστική-ιστορική παρακαταθήκη και κληρονομιά που έχει τόσους αιώνες συσσωρεύσει επάνω της και μαζί με τον πνευματικό πλούτο των Μυστηρίων της Εκκλησίας που διαθέτει, διασώζει και τον πολιτιστικό πλούτο τής κάθε περιοχής με το πέρασμα των καιρών.
Το έτος 2008 η Ιερά Σύνοδος μας ζήτησε, με σχετικές εγκυκλίους, να οργανωθούμε ως ενορίες για να καταγράψουμε αυτή, την όποια εκκλησιαστική περιουσία διαθέτουν οι ναοί προς αποφυγή απωλειών λόγω αρχαιοκαπήλων. Έτσι, λοιπόν, το 2002 με το τότε εκκλησιαστικό συμβούλιο του ιερού ναού πήραμε τη γενναία απόφαση να στήσουμε το πρώτο εκκλησιαστικό μουσείο-κειμηλιαρχείο της ενορίας συγκεντρώνοντας όλο το εκκλησιαστικό ιστορικό αρχείο της ενορίας απαρτιζόμενο από ό,τι παλαιές εικόνες περασμένων αιώνων από τον κεντρικό ναό που βρίσκονταν επάνω στον γυναικωνίτη, διάσπαρτα εκκλησιαστικά βιβλία κι αυτά περασμένων εποχών που βρίσκονταν ευτυχώς στο γραφείο του ναού και από άλλα ιστορικά κειμήλια που βρίσκονταν στα ξωκλήσια της ενορίας. Ως χώρος χρησιμοποιήθηκε μία αίθουσα από τις τέσσερις του νεόδμητου τότε Πνευματικού Κέντρου του ιερού ναού.
Πώς νιώθετε κάθε φορά που η έρευνά σας αποκαλύπτει κάτι σημαντικό;
Πραγματικά η όλη αυτή έρευνα που γινόταν τεκμηριωμένα για πρώτη φορά, σου έφερνε συναισθήματα συγκλονιστικά, που ένιωθες λες και ανακάλυπτες εσύ και καλά «το φεγγάρι» για πρώτη φορά. Τεκμηριώνεται γραπτά ότι δωρητής του οικοπέδου της εκκλησίας είναι ο Φιλικός Δημήτριος Χατζηνικολάου, κάτι που ήταν γνωστό από προφορικές μαρτυρίες μόνο.
Ποιες είναι οι πρωτοβουλίες που πήρατε αναφορικά με τους δυο πρωτεργάτες Φιλικούς που προέρχονται από την ενορία σας;
Η πολύχρονη έρευνα, αρχειοθέτηση και τεκμηρίωση της εκκλησιαστικής ιστορίας ανέδειξε τη σύνδεσή της με την τοπική ιστορία. Αυτό το «πάντρεμα» αναδεικνύεται στην έκδοση του πρώτου βιβλίου με τίτλο «Κανάλια Μαγνησίας – Γνωριμία με την ιστορική θρησκευτική-πολιτιστική & κοινωνική ζωή του τόπου αυτού».
Την ιερή εικόνα της Παναγίας της Καναλιώτισσας την είχε φέρει ο Δημήτρης Χατζη-Νικόλας ο Φιλικός από τα Ιεροσόλυμα, μιας και ήταν και ο ίδιος ο δωρητής του οικοπέδου του ναού.
Κάναμε κατά περιόδους ιδιαίτερες μνείες και αναφορές για να μην ξεχαστεί η μνήμη των δυο Φιλικών πρωτεργατών της Επανάστασης.
Έχουμε θεσπίσει την εορταστική της 16ης Μαρτίου εις ανάμνηση των εγκαινίων του ναού κατά τη λυθανάγλυφη επιγραφή που φέρει και ο τωρινός ναός ως ελάχιστο απομεινάρι από τον παλαιό που οι Γερμανοί κατέστρεψαν το 1943.
Στις εκδηλώσεις αυτές το έτος 2002 τελέσαμε τα ονομαστήρια των δύο άλλων μεγάλων αιθουσών εκδηλώσεων και Κατηχητικού του Πνευματικού μας Κέντρου με τα ονόματα αυτά των Φιλικών του Χατζηκυριαζή και του Χατζηνικόλαου για να μας θυμίζουν κι εμάς ποιοι ήταν οι πρώτοι κατηχητές αυτής της ενορίας.
Το 2008 ζωγραφίσαμε αντίγραφο της εικόνας της Καναλιώτισσας, η οποία φέρει γύρω της με μικρές παραστάσεις το ιστορικό της εικόνας και εκεί για πρώτη φορά αποπειραθήκαμε να ζωγραφίσουμε τους δύο Φιλικούς να ορκίζονται ως μέλη αυτής υπό τον Άνθιμο Γαζή. Επειδή δεν είχαμε κάποια φωτογραφία τους ή κάποια υποτυπώδη περιγραφή, τους αποτυπώσαμε με τα γνωστά κλασικά πηλιορείτικα χαρακτηριστικά, άνδρες με μουστάκι, με πηλιορείτικη φορεσιά, γύρω στα 30 χρόνων.
Στις 16/8/2014 κάναμε τα αποκαλυπτήρια αναθηματικής πλάκας στον προαύλειο χώρο του ναού που πήρε το όνομα «Πλατεία Χατζη-Νικόλα του Φιλικού» προς τιμήν του ως μεγάλου δωρητή και ευεργέτη της ενορίας μας, που δώρισε το οικόπεδο να κτιστεί ο παλαιός περικαλλής ναός της Παναγίας και ο μετέπειτα νέος στην ίδια θέση με τον παλαιό, αλλά σε μικρότερες διαστάσεις.
Πιστεύω πως θα ήταν καλό και τους αξίζει και ένα μνημείο ξεχωριστό από την Τοπική μας Κοινότητα μέσω του Δήμου να τους κάνει, τιμής ένεκεν για την προσφορά τους στον τόπο.
Υπάρχουν συμβάντα που συνδέονται με τη δράση των Φιλικών ή άλλες μαρτυρίες που να συνδέονται με την Τουρκοκρατία στο χωριό των Καναλίων;
Με αφορμή τα 200 χρόνια της σύστασης της Φιλικής Εταιρείας το έτος 2014, προχωρήσαμε στην έκδοση ενός άλλου βιβλίου αναφερόμενο στα εκκλησιαστικά βιβλία του ναού μας του προπερασμένου αιώνα.
Τα πρώτα εκκλησιαστικά βιβλία της Παναγίας μας ήταν εκδόσεις προερχόμενες από χώρες του εξωτερικού και συγκεκριμένα από τη Βενετία. Εκκλησιαστικά βιβλία, Ευαγγέλια, βιβλία Μηναία, Παρακλητικής και άλλα που χρειαζόταν οι ναοί σε καθημερινή τους χρήση.
Αυτό επαληθεύει ότι κάποιοι Καναλιώτες, μάλιστα οι εύποροι της εποχής εκείνης για δικούς τους λόγους, ταξίδευαν σε αυτές τις χώρες της δύσης και με την ευκαιρία αυτή αγόραζαν βιβλία στα ελληνικά τυπωμένα επί των πλείστων εκκλησιαστικά και τα έφερναν πίσω στην πατρίδα τους, γιατί εδώ, λόγω τουρκοκρατίας, δεν κυκλοφορούσαν εύκολα τα ελληνικά γράμματα. Λέγεται ότι τέτοιοι ταξιδευτές υπήρξαν και οι Φιλικοί μας, Χατζηκυριαζής και Χατζηνικόλας, και πιθανόν και αυτοί μέσα στις δωρεές και ευεργεσίες τους τόπου τους να συμπεριέλαβαν και αυτού του είδους, στην εκκλησιαστική πνευματική αναγέννηση του τόπου τους αγοράζοντας και δωρίζοντας τέτοια βιβλία στην ενορία.
Μάλιστα ένα εκκλησιαστικό βιβλίο, το Τριώδιο, επειδή από την πολλή χρήση του είχαν φθαρεί οι τελευταίες του σελίδες ανέλαβε κάποιος ονόματι Δημήτριος Χατζηνικολάου να τις καθαρογράψει με το χέρι. Αυτό τεκμηριώνεται από την ευχαριστήριο αναφορά που κάνουν οι ιερείς του ναού και είναι καταγεγραμμένη στην εσωτερική μεριά του οπισθόφυλλου του βιβλίου αυτού με ημερομηνία 16 Μαΐου 1889. Σχετίζεται άραγε αυτό το όνομα με την οικογένεια του Φιλικού; Ένα ερευνητικό ερώτημα που θα αναδείξει ενδεχομένως κι άλλες πτυχές της ιστορίας του τόπου μας.
Η αλήθεια είναι ότι όσο ψάχνει κανείς βρίσκει. Μας το λέει ο Κύριος άλλωστε «αιτήσετε και δωθείσετε υμίν, κρούετε και ανοιγήσετε υμίν…».
Φέτος μία καινούργια πληροφορία ήρθε από την έρευνα του αρχιμανδρίτη π. Νικηφόρου Ντατζιόπουλου, γόνο του Στεφανιβικείου. Σύμφωνα με αυτήν, οι Τούρκοι τον Μάιο του 1821 έβαλαν φωτιά στον χριστιανικό παρακάρλιο οικισμό Συρτάδες, κατόπιν ήρθαν στα Κανάλια, τα οποία κατέκαυσαν και μετά κατευθύνθηκαν προς το υπόλοιπο Πήλιο για να πνίξουν την Επανάσταση. Αυτή η μαρτυρία έρχεται να επιβεβαιώσει τη θεωρία των αρχαιολόγων που μας λένε ότι και ο βυζαντινός ναός του Αγίου Νικολάου των Καναλίων, κτίσμα του 13ου αιώνα, κάποια στιγμή πρέπει να πέρασε από φωτιά γι’ αυτό και είναι αναψοκοκκινισμένες οι αγιογραφίες της τελευταίας στρώσης του 18ου αιώνα. Εφέτος στη γιορτή του Αγίου στις 20 Μαΐου τοποθετήσαμε μία μαρμάρινη επιγραφή για να μας θυμίζει το γεγονός αυτό που στοίχειωσε την περιοχή μας.
