Του Μιχάλη Ζουμπουλάκη*
Η συζήτηση για τις συνενώσεις ΑΕΙ-ΤΕΙ πήρε την αναμενόμενη τροπή: από ακαδημαϊκή συζήτηση και ανάλυση κόστους/οφέλους (τι να κάνουμε, ζούμε σε έναν κόσμο με περιορισμένους πόρους) παρεκτράπηκε σε μια τοπικιστική αντιπαράθεση στείρων επιχειρημάτων. Ας δούμε τα πράγματα ψύχραιμα.
Το σύστημα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας υποφέρει από την πληθωριστική του υπερεπέκταση και την απώλεια προσανατολισμού: υπάρχουν υπερβολικά πολλά, διαφορετικής ποιότητας ιδρύματα τα περισσότερα εκ των οποίων δεν ξέρουν τι θέλουν. Δεν έχουν ταυτότητα, δεν έχουν στρατηγική ή επαναπαύονται στην αίγλη του παρελθόντος και στο μεγάλο τους μέγεθος. Οι νησίδες αριστείας, οι εξαιρετικές ερευνητικές επιδόσεις πολλών καλών συναδέλφων και οι λίγοι άριστοι φοιτητές είναι προϊόντα ατομικής προσπάθειας και ικανοτήτων και όχι κάποιας πολιτικής ή θεσμικών ρυθμίσεων που μεταβάλλονται πιο γρήγορα και από τον άστατο καιρό του φετινού καλοκαιριού.
Σημαντικό μέρος του προβληματικού χώρου της Τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι και τα ΤΕΙ. Εδώ και δυο δεκαετίες με συνεχείς ρυθμίσεις (2001 Ευθυμίου έως 2017 Γαβρόγλου) «αναβαθμίζονται», «ανωτατοποιούνται» και προσφάτως «πανεπιστημιοποιούνται». Σίγουρα έχασαν το δρόμο τους. Από Ανώτερες Τεχνικές Σχολές παραγωγής μεσαίων στελεχών για την ελληνική οικονομία κατέληξαν να προσφέρουν τα ίδια τυπικά προσόντα στους αποφοίτους τους όπως και τα Πανεπιστήμια. Όλα τα ΤΕΙ έχουν τετραετείς + σπουδές με 240 ECTS, όλα αναγνωρίζονται διεθνώς ως ανώτατα ιδρύματα επιπέδου bachelor και τα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας δέχονται τους αποφοίτους τους στα δικά τους μεταπτυχιακά προγράμματα χωρίς κανένα πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι ότι σε πλείστα όσα ΤΕΙ δεν γίνονται οι σπουδές όπως ισχυρίζονται: τα περισσότερα περιφερειακά ΤΕΙ είναι υποστελεχωμένα (όχι με δική τους ευθύνη), οι φοιτητές τους είναι μέτριοι (με άλλων ευθύνη) και συνήθως άφαντοι, και η «πτωχή πλην τίμια Ελλάς» σκορπάει χρήματα που δεν έχει για σπουδές χωρίς μέλλον. Σωστά υποθέτετε, τα ίδια ισχύουν για κάποια τμήματα ΑΕΙ της περιφέρειας. Μόνο που στα ΑΕΙ αυτά είναι οι εξαιρέσεις ενώ στα ΤΕΙ είναι ο κανόνας.
Ας έρθουμε στα τοπικά μας ήθη. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (ετών 30) εδρεύει σε πέντε πόλεις (Βόλο, Λάρισα, Καρδίτσα, Τρίκαλα και Λαμία) αποτελείται από 6 Σχολές με 18 Τμήματα, έχει 55 Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών και 442 καθηγητές για 16000 εγγεγραμμένους φοιτητές. Το ΤΕΙ Θεσσαλίας (πρώην ΤΕΙ Λάρισας, ετών 35) εδρεύει σε τρεις πόλεις (Λάρισα, Καρδίτσα, Τρίκαλα) και αποτελείται από 4 Σχολές με 15 Τμήματα, έχει 13 Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών και 128 μέλη ΔΕΠ για σχεδόν 20000 εγγεγραμμένους φοιτητές. Το ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας είναι αποτέλεσμα συνένωσης του πρώην ΤΕΙ Λαμίας (ετών 24) με το ΤΕΙ Χαλκίδας (ετών 32). Απλώνεται σε 5 πόλεις (Λαμία, Χαλκίδα, Θήβα, Καρπενήσι, Άμφισσα) έχει 15 Τμήματα, 4 Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών και 136 μέλη ΔΕΠ για 10.000 εγγεγραμμένους φοιτητές.
Υπάρχει κανείς εχέφρων που νομίζει ότι αυτό το σκορποχώρι μπορεί να προσφέρει ποιοτικές σπουδές ανώτατης εκπαίδευσης; Μπορούμε να πείσουμε οποιονδήποτε ότι αυτό το σύστημα είναι βιώσιμο; Έχουμε πουθενά αλλού στον κόσμο τέτοια πολυδιάσπαση που να λειτουργεί αποτελεσματικά; Όχι, όχι και όχι.
Κάτι έπρεπε να γίνει εδώ και πολλά χρόνια. Η μεταρρύθμιση Αρβανιτόπουλου, γνωστή και ως Αθηνά 1, συμμάζεψε κάπως τα πράγματα, αλλά δεν πέτυχε γιατί δεν είχε ξεκάθαρη στόχευση και δεν υπηρέτησε μια ενιαία πολιτική. Η νέα μεταρρύθμιση έχει μεν ξεκάθαρη στόχευση -επιβεβλημένη έξωθεν- αλλά πάλι δεν έχει ενιαία πολιτική. Αντί να προτείνει σαφή κριτήρια βιωσιμότητας (ακαδημαϊκά και οικονομικά) επέβαλλε μια συνένωση που ουδέποτε ζητήθηκε, ούτε και συζητήθηκε (Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής) και άφησε ελεύθερους γαμπρούς (ΑΕΙ) και νύφες (ΤΕΙ) να συζητούν έτσι, χωρίς πρόγραμμα και κανόνες, αν θέλουν να συνενωθούν, με όποιον τρόπο θέλουν! Κατόπιν, έχοντας και ex officio το χαρτοφυλάκιο των Θρησκευμάτων, το υπουργείο θα ευλογήσει τους γάμους των επίδοξων μνηστήρων με τον τρόπο και τους όρους που αυτοί συμφώνησαν. Αυτά που ισχύουν στο Ιόνιο πέλαγος, δεν ισχύουν και στην ορεινή Ήπειρο, πόσο μάλλον στον απέραντο κάμπο της Θεσσαλίας που εκτείνεται μέχρι τη Φθιώτιδα και τη Φωκίδα, ευτυχώς όχι και τη Χαλκίδα.
Τι γίνεται στον κάμπο; Γιατί ερίζουν πέντε-έξι δήμαρχοι και δύο Περιφέρειες; Βλέποντας τα δεδομένα όπως είναι, δηλαδή όπως τα δημιούργησαν οι πολιτικάντηδες της δεκαετίας του 1980 και του 1990, υπάρχει βέλτιστη λύση που να είναι εφικτή; Αν με ρωτάτε, ως μη Θεσσαλό κάτοικο Βόλου επί τρεις δεκαετίες και με μια εμπειρία διοίκησης σε όλες τις βαθμίδες του Πανεπιστημίου 15 σχεδόν χρόνων, το άριστο θα ήταν να μαζευτούμε όλοι σε ένα μέρος και να συνενώσουμε τις δυνάμεις μας ελαχιστοποιώντας το κόστος λειτουργίας: Μία διοίκηση, ένα campus, μια μέριμνα για φύλαξη, συντήρηση, καθαριότητα κ.ο.κ. Πολύ απλά το άριστο δεν γίνεται. Οποιαδήποτε άλλη λύση υπολείπεται της άριστης και προσπαθεί να συνδυάσει τις ακαδημαϊκές, με τις οικονομικές και τις πολιτικές προτεραιότητες. Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στις 2 Ιουλίου, προϊόν εξάμηνης διαβούλευσης μεταξύ (αλλά και εντός) των τριών ιδρυμάτων, καταλήγει σε μια δύσκολη, αλλά όχι και ανέφικτη σχέση: Ένας διπλός γάμος του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας, με δύο νύφες (ΤΕΙ Θεσσαλίας και Στερεάς), ένας χωρισμός με το πρώην ΤΕΙ Χαλκίδας, και τρεις κηδείες (Θήβα, Άμφισσα και Καρπενήσι). Ο γαμπρός αισθάνεται δυνατός, έχοντας ένα καλό όνομα διεθνώς (στο 3-4% της παγκόσμιας κατάταξης) και με μια πολύ παραγωγική δουλειά (πάνω από 32.000 εργασίες με περισσότερες από 471.000 ετεροαναφορές με μια μέση απήχηση 13,65 στο h-index). Οι δύο νύφες -που μόλις γνωρίστηκαν- είναι σχετικά νέες και πλούσιες σε υποδομές. Τους λείπει το προσωπικό και η ακαδημαϊκή αναγνώριση που θέλουν να αποκτήσουν από αυτόν το γάμο. Όπως σε όλους τους γάμους που γίνονται από συμφέρον και όχι από έρωτα, οι μέλλοντες σύζυγοι (πόσο μάλλον που εδώ είναι τρεις), κοιτάνε να κερδίσουν όσο μπορούν περισσότερα υπό την πίεση των πολυάριθμων συγγενών, δημάρχων και τοπικών παραγόντων. Ξέρουν όμως οι σύζυγοι, ότι μετά το γάμο, όταν σβήσουν τα φώτα της γιορτής και της δημόσιας παράστασης, όταν κλείσουν οι πόρτες και φύγουν οι καλεσμένοι, θα μείνει η σκληρή καθημερινότητα της νέας «οικογένειας». Ήδη από το διπλό γάμο γεννιούνται τέσσερα παιδιά (4 νέα τμήματα) και κληρονομούνται αλλά δώδεκα από τα προηγούμενα χρόνια (12 τμήματα ΤΕΙ που αναβαθμίζονται). Το υπουργείο, ως μάγος με τα δώρα, υπόσχεται να συνδράμει με εκατοντάδες νέες θέσεις, νέους διορισμούς και επαρκή κονδύλια. Το πιστεύετε; Είναι τόσα τα προβλήματα που έχουμε να λύσουμε που το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να διώξουμε τους συγγενείς και τους αυτόκλητους καλεσμένους και να πιάσουμε δουλειά. Κάθε αρχή και δύσκολη.
* Ο Μ. Ζουμπουλάκης είναι καθηγητής, πρόεδρος Τμήματος Οικονομικών Επιστημών, πρώην αντιπρύτανης και αναπληρωτής πρόεδρος του Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας