«Ελευσίς» από τον Νίκο Αλεξίου

Του
Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ελευσίς, ποιήματα. Εικαστικές δημιουργίες της Κατερίνας Σαμαρά, πρόλογος του καθηγητή Χρίστου Αλεξίου, έκδ. Ι.Μ.Τ.Ι.Ι.Ε., Πειραιάς 2023, σελ. 56.
Αυτές τις εόρτιες ημέρες κρατώ με μεγάλη χαρά ανά χείρας τη νέα ποιητική συλλογή (7η κατά σειρά) του Βολιώτη ποιητή Νίκου Αλεξίου με εικαστικά φιλοτεχνήματα της Βολιώτισσας, επίσης, Κατερίνας Σαμαρά. Έκδοση δίγλωσση (ελληνικά – αγγλικά) και εξαιρετική σε περιεχόμενο και αισθητική.
Το Κέντρο Βιβλίου Μαγνησιωτών Συγγραφέων (ΚεΒιΜαΣύ) έχει πολλούς λόγους να χαίρεται για το πόνημα αυτό, αφού για τον ποιητή έχουμε μιλήσει και γράψει επανειλημμένως για το έργο του και την προσφορά του και τον έχουμε τιμήσει με ιδιαίτερο αφιέρωμα στις 23 Νοεμβρίου 2022, στη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Βόλου-Κληροδότημα Δαμιανού Κυριαζή.
Ο Νίκος Αλεξίου, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης ήδη από το 1990, λογοτέχνης, ποιητής και ερευνητής ανήκει στα εξέχοντα πρόσωπα της ελληνικής Διασποράς. Και θα επαναλάβω κάτι που έχω επισημάνει και παλιότερα: Ανήκει σ’ αυτούς του Έλληνες της Διασποράς που δουλεύουν αθόρυβα για τον τόπο μας και μας κάνουν περήφανους γιατί σηκώνουν στους ώμους τους την Ελλάδα που τους αναλογεί, και με το παραπάνω, θα πρόσθετα. Γιατί θεωρώ ότι είναι από κάθε άποψη υψηλή αυτή η προσφορά του προς το έθνος, η δημιουργία Αρχείου με τις αυθεντικές ιστορίες των ομοεθνών μας στην Αμερική. Συγκεντρώνει και καταγράφει την πολλαπλή και διαχρονική οδύσσεια του Ελληνισμού.
Ο τίτλος της συλλογής, Ελευσίς, δηλώνει και τον χώρο έμπνευσης του ποιητή και της εικαστικού. Στη σελ. 21 διαβάζουμε: «Η παρούσα έκδοση σχεδιάστηκε από τον Νίκο Αλεξίου με αφορμή την επιλογή της πόλης της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2023. Ο ποιητικός λόγος συνδέεται με τις εικαστικές δημιουργίες ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ της Κατερίνας Σαμαρά σε μια διαλεκτική σύνθεση παράλληλης διαχρονικής διαδρομής».
Στον εκτενή Πρόλογο του βιβλίου (σελ. 11-15) ο Χρίστος Αλεξίου, τ. καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου του Birmingham και επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, αναλύει με γνώση και σοφία τα ποιήματα της συλλογής, ανοίγοντας έτσι δρόμους προσέγγισης των αναγνωστών.
Μετά τον Πρόλογο ακολουθούν τα ποιήματα σε αντικριστή θέση (δεξιά στην ελληνική γλώσσα και αριστερά στην αγγλική) και το συνοδευτικό εικαστικό της Κατερίνας Σαμαρά. Η βασική πηγή έμπνευσης του ποιητή είναι η αρχαιοελληνική μυθολογία που τυλίγει τον χώρο της Ελευσίνας και δη τα πρόσωπα: Δήμητρα, Περσεφόνη, Πλούτωνας, Ορφέας. Και είναι γνωστοί οι μύθοι για τη Δήμητρα, θεά της γεωργίας, και συνδέεται με τους καρπούς που δίνει η γη, αλλά και με τα Ελευσίνια Μυστήρια, η μύηση στα οποία «αποτελούσε μια διαδικασία κάθαρσης προκειμένου η ψυχή του ανθρώπου να ελευθερωθεί από τα πάθη της και να κερδίσει την αθανασία». Η Περσεφόνη, κόρη του Δία και της Δήμητρας, συμβολίζει την αναγέννηση της φύσης και τη βλάστηση των φυτών, είναι αυτή που ο Πλούτωνας την οδήγησε στον κάτω κόσμο και κατ’ εντολή του Δία να μοιράζεται τον χρόνο της με τον απάνω κόσμο, με τη μητέρα της.
Το σημείο που αξίζει να τονίσουμε περισσότερο είναι ότι οι θολοί μύθοι γύρω από την Ελευσίνα αντιφεγγίζουν το σήμερα σε μια αντιστοίχιση δραματική, όπως λ.χ. τους μετανάστες (βλ. Περσεφόνη) ή τη βόμβα στη Χιροσίμα (βλ. Περπατώντας σ’ αναμμένα κάρβουνα). Εδώ ο μύθος γίνεται ιστορία! Και θα επαναλάβει ο ποιητής αυτή τη συνέχεια του νήματος, του σύγχρονου με το τότε, στο ποίημα Διασπορά ή Ιερά οδός (σελ. 39): «…Πρέπει συνέχεια / Να σκάβεις βαθιά πολύ / Στη λάσπη των αιώνων / Για να φθάνεις / Λίγο πιο πάνω / Λίγο πιο κάτω / Δυνατός ή νεκρός / Στο μυστικό / της Ελευσίνας».
Ο αναγνώστης (και με τη βοήθεια των σημειώσεων, σελ. 53) θα παρατηρήσει ασφαλώς ότι και οι επτά ποιητικές συνθέσεις της συλλογής χαρακτηρίζονται για τον πυκνό και βαθύ στοχασμό. Θα έλεγα ότι είναι ποίηση φιλοσοφική και συμβολική της άπεφθης Ελληνοσύνης. Συγχαρητήρια στον αγαπητό φίλο Νίκο Αλεξίου για το εξαιρετικό βιβλίο του «Ελευσίς» με την ευχή να είναι πάντα υγιής και δημιουργικός!