Η Ελένη Τσικριτέα – Χωρεάνθη σπούδασε Παιδαγωγικά στη P. Π. Aκαδημία Πειραιώς, μετεκπαιδεύτηκε δε στο Παιδαγωγικό Iνστιτούτο και στο Πανεπιστήμιο Aθηνών. Παράλληλα με τη δημοσιοϋπαλληλική της ιδιότητα, ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και με τα γράμματα γενικότερα: Ποίηση, πεζογραφία, δοκίμιο, θέατρο, κριτική μελέτη, μετάφραση. Iδιαίτερο μέλημά της υπήρξε η σπουδή της Γλώσσας μας.
Συνέντευξη:Χαριτίνη Μαλισσόβα
Κείμενά της έχουν δημοσιευτεί και δημοσιεύονται στα εγκυρότερα παιδαγωγικά και λογοτεχνικά περιοδικά της Αθήνας και των επαρχιών (Διαβάζω, Ευθύνη, Τομές, Τραμ, Γραφή, Ελίτροχος, Οδός Πανός, Νέα Εστία, Έρευνα, Περίπλους, Σχολείο και Ζωή, το Σχολείο και το Σπίτι, Σύγχρονη Εκπαίδευση, Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας κ.ά.) όπως και σε εφημερίδες (Ριζοσπάστης, Πρώτη, Καθημερινή, Έθνος, Νέα εποχή Αγρινίου, Λήμνος, Νέα Λήμνος, Φωνή Αιγίου, Χιακός Λαός, Αιτωλική, Ελεύθερος Αγρινίου, Μεσολογγίτικα Χρονικά κ.ά.). Επίσης στα περιοδικά για παιδιά: Ρόδι και Συνεργασία. Του τελευταίου είναι τακτική συνεργάτης. Κείμενά της, ποιητικά και πεζά, έχουν συμπεριληφθεί στα βιβλία του Δημοτικού «H Γλώσσα μου». Είναι τακτικό μέλος του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, μετέσχε στην επιτροπή κρίσεως για την εισδοχή νέων μελών στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών και από το 1994 είναι μέλος της επιτροπής του υπουργείου Πολιτισμού για τη βράβευση έργων για παιδιά (Παιδικό Βιβλίο). Έχει τιμηθεί με το πρώτο βραβείο Μάρκου Αυγέρη από την E.E.Λ. για το ιστορικό μυθιστόρημά της «Mεσολόγγι, η Πολιτεία του Nερού» και η Ελληνική Εταιρεία Χριστιανικών Γραμμάτων της απένειμε το βραβείο πεζογραφίας 2000 για το κοινωνικό μυθιστόρημά της με τίτλο: «Η σκοτεινή αποθήκη». Από την Ένωση Aιτωλοακαρνάνων Λογοτεχνών τής απενεμήθη τιμητική πλακέτα για την προσφορά της στα Γράμματα και από τον σύλλογο «Tο Λυκοχώρι» για τον ίδιο λόγο.
Η νέα σας ποιητική συλλογή, με τίτλο «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα». Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια;
Θα μπορούσα να πω ότι η «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», προέκυψε απροσδόκητα. Κάθε φορά που τελειώνει και εκδίδεται ένα βιβλίο μου, έχω την αίσθηση πως είναι το τελευταίο. Όμως την άλλη στιγμή μου έρχονται αντίλαλοι, φωνές σιγανές από παλιά, η περασμένη μου ζωή μου φέρνει στην επιφάνεια όσα έμειναν στοιβαγμένα στο δισάκι με τις αποσκευές μου δεκαετιών, γεγονότα και περιστατικά, παραγκωνισμένοι ήρωες και ηρωίδες, άνθρωποι καθημερινοί και όσοι θυσιάστηκαν για την πατρίδα, επώνυμοι και ανώνυμοι, γυναίκες που έμειναν ανυπεράσπιστες στο δικαστήριο του μύθου και απαιτούν δικαίωση.
Χαίρομαι που μου δίνετε πρώτη φορά την ευκαιρία να μιλήσω σε σας ως γυναίκα προς γυναίκα για τη συγκεκριμένη ποιητική μου συλλογή, τα 30 ποιήματα της οποίας έχουν κοινό παρονομαστή την αγάπη στη ζωή και στον άνθρωπο, εστιάζονται σχεδόν αποκλειστικά στη γυναίκα, στη θηλυκή οντότητα ως γενεσιουργό αίτιο και βασικό παράγοντα ζωής και δημιουργίας, αλλά και στην τραγική της μοίρα: Να σηκώνει το βάρος των αμαρτιών του κόσμου.
Τα 30 ποιήματα της συλλογής, στο σύνολό τους, γράφτηκαν στο διάστημα από τον Αύγουστο του 2017 ίσαμε τον Ιανουάριο του 2019 και αποτελούν ενιαία ενότητα.
Είναι η 17η ποιητική σας συλλογή. Τι σας έλκει στην ποιητική φόρμα;
Είναι εύλογο το ερώτημά σας. Κι εγώ η ίδια απορώ μερικές φορές γιατί προτιμώ να εκφράζομαι ποιητικά. Μπορεί να με πιέζει ο χρόνος. Ποτέ δεν είχα ελεύθερο χρόνο για να τον αφιερώνω στο γράψιμο. Αυτό με βοήθησε – εκ των υστέρων κρίνω – να γράφω απλά και σύντομα περιεκτικά κείμενα, να μην χάνομαι στις λεπτομέρειες. Οι σχετικά σύντομες φόρμες των ποιημάτων με βολεύουν. Θέλω και να τελειώνω γρήγορα. Και τα λίγα μυθιστορήματα που έχω γράψει είναι σύντομα. Και υπακούουν σε ρυθμούς. Έπειτα, όταν αρχίζω να γράφω, ενστικτωδώς ακολουθώ την προσωδία.
Μου έρχεται άξαφνα ένας στίχος από κάποιο ερέθισμα, όπως «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», που τελικά έγινε τίτλος ποιήματος, μιας εκτεταμένης σύνθεσης που έχει πυρήνα την προσωπική μου ιστορία σε πρώτο πλάνο και σε εναλλασσόμενα επίπεδα αναπτύσσονται και άλλα θέματα. Ο στίχος αυτός έδωσε το όνομα και τον ελάσσονα τόνο, μια χαρμολύπη, στη συλλογή.
Επιτρέψτε μου να συμπληρώσω: Η 17η ποιητική συλλογή είναι το 64ο βιβλίο από τα ίσαμε τώρα εκδοθέντα βιβλία μου, ποιητικά και πεζογραφίας.
Έχετε επίσης εκδώσει 6 πεζογραφήματα και 31 παιδικά βιβλία, ενώ αρθρογραφείτε τακτικότατα. Τι είναι η συγγραφή για εσάς;
Εκτός από τα εκδομένα βιβλία, υπάρχουν στα συρτάρια του γραφείου μου και άλλα τρία μυθιστορήματα τελειωμένα, κάποια σε εξέλιξη, τα περισσότερα για παιδιά. Η συγγραφή, η γραπτή έκφραση και διατύπωση των σκέψεων και των συναισθημάτων μου, είναι η μοίρα μου, η δουλειά μου, ο σκοπός της ζωής μου. Είναι αυτοσκοπός. Αν δεν γράψω κάτι την ημέρα, νιώθω μέσα μου ένα κενό. Δεν θα μπορούσα να κάνω διαφορετικά. Νιώθω την ανάγκη να επικοινωνήσω έτσι με τους άλλους ανθρώπους. Γι’ αυτό γράφω. Αν αυτά που γράφω αφορούν και άλλους, αν βρίσκουν ανταπόκριση, σημαίνει πως κάτι προσφέρω. Διαφορετικά δεν έχει νόημα να εκδίδω βιβλία. Παρεμβαίνω με κείμενα στο καθημερινό κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, όταν νομίζω πως έχω να προσθέσω κάτι που συμβάλλει στη διερεύνηση του θέματος που απασχολεί την επικαιρότητα. Έτσι η γραφή, η συγγραφή, είναι αναπόσπαστο τμήμα της καθημερινότητάς μου.
Μου δίνεται τώρα η ευκαιρία, να απαντήσω σε όσους κάνει εντύπωση η ιδιοτυπία της γραφής μου, του τρόπου ή των τρόπων έκφρασής μου. Είναι γιατί χρησιμοποιώ στοιχεία από όλο το φάσμα των διαστρωματώσεων της ελληνικής γλώσσας.
Η σπουδή της ελληνικής γλώσσας και η γραφή – συγγραφή είναι η καθημερινή μου έγνοια. Η αιτιολογία της ύπαρξής μου, διαφυγή από την πλήξη της καθημερινότητας, η έσχατη καταφυγή, η λύτρωση, η σωτηρία της ψυχής μου.
Τη μύηση στη μαγεία της κλασικής παιδείας και την ενασχόληση με τη σπουδή της ελληνικής γλώσσας στην εξελικτική της πορεία μέσα από αρχαία κείμενα – μελικούς και λυρικούς ποιητές, Όμηρο, τραγικούς ποιητές, τον Αίσωπο και τους Αλεξανδρινούς – οφείλω εν πολλοίς στον αείμνηστο ποιητή Κώστα Χωρεάνθη. Όσον αφορά τη σχέση μου με τα ιερά γράμματα, κυρίως Αποκάλυψη, Ψαλμούς, εγκώμια, τη χρωστάω στο κατηχητικό σχολείο.
Πώς ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη συγγραφή βιβλίων; Τι ή ποιος ήταν η αφορμή;
Όσο κι αν φανεί παράξενο, εντελώς τυχαία. Άρχισα να γράφω στίχους από την έκτη Δημοτικού στα περιθώρια των βιβλίων, όταν ένας ξάδερφός μου, απαντώντας στο γράμμα που του είχα στείλει και προφανώς τον είχε εντυπωσιάσει, μου επισήμανε πώς και τι και γιατί μπορεί κανείς να γράψει. Έτσι μπήκε στη ζωή μου το σαράκι αυτό που δεν με αφήνει να ησυχάσω…
Έγραφα συνεχώς και τα έκρυβα. Το πρώτο στιχούργημά μου ήταν μια σάτιρα που έγραψα στα 18, και σατίριζα όλους τους καθηγητές μας. Στα έδρανα της Ραλλείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Πειραιώς έγραψα το πρώτο ποίημα με τίτλο «Άγνωστη πορεία», όπου διατύπωνα τους προβληματισμούς μου για το άγνωστο μέλλον. Λίγο αργότερα με «συνέλαβε» μια φιλόλογος να γράφω, είδε τα ποιήματα και της άρεσαν. Η θετική γνώμη εκείνης της αδικοχαμένης σε τροχαίο καθηγήτριας με παρακίνησε στην έκδοση της πρώτης μου ποιητικής συλλογής «Λίγα λουλούδια», στα 1963, στο Αγρίνιο και έτυχε θερμής υποδοχής και αποδοχής από γνωστούς κριτικούς και λογοτέχνες της εποχής εκείνης.
Οι βασικές σας σπουδές είναι σε σχέση με τις παιδαγωγικές επιστήμες κι έχετε υπηρετήσει ως εκπαιδευτικός στη δημόσια εκπαίδευση. Από την εμπειρία σας έχετε την αίσθηση ότι οι συνθήκες σε σχέση με την προώθηση της φιλαναγνωσίας έχουν βελτιωθεί;
Οπωσδήποτε έχουν αλλάξει πολλά πράγματα στο περιβάλλον του σχολείου, στο σπίτι και στην κοινωνία. Το βιβλίο αντιμετωπίζεται πλέον ως βασικό αγαθό πρώτης ανάγκης, πέρασε στην κατανάλωση και θεωρείται εμπορεύσιμο καταναλωτικό προϊόν, χωρίς αυτό να συμβαδίζει πάντα με την ποιότητά του. Πάντως, τώρα διαβάζει περισσότερος κόσμος. Διαβάζουν περισσότερες γυναίκες και παιδιά. Τηρουμένων των αναλογιών, η φιλαναγνωσία βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο.
Κείμενά σας υπάρχουν σε σχολικά εγχειρίδια. Ποια είναι τα συναισθήματά σας;
Με ευχαριστεί αυτό. Κάποια από τα ποιήματά μου στα σχολικά εγχειρίδια γράφτηκαν για συγκεκριμένο σκοπό, για να εξυπηρετήσουν κανόνες γραμματικής και είναι προσαρμοσμένα προς το αντικείμενο εξ αφορμής του οποίου γράφτηκαν. Ωστόσο, λειτουργούν ως ποιήματα και περνούν μηνύματα για προβλήματα που απασχολούν τον σύγχρονο κόσμο.
Είστε ενεργή στην κοινωνική δικτύωση. Τι σημαίνει για εσάς αυτή η σχετικά νέα μορφή επικοινωνίας;
Πάρα πολλά. Έχω τη δυνατότητα να συνομιλώ με τον κόσμο, μπορώ να εκφράσω άμεσα τα συναισθήματά μου. Παρακολουθώ την επικαιρότητα, παρεμβαίνω άμεσα στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, θεωρώντας την πολιτική βασικό παράγοντα της κοινωνικής ζωής. Από την πολιτική αρχίζουν τα πάντα και στην πολιτική τελειώνουν.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Θα μπορούσα να αναφέρω μια πυραμίδα αξιών. Αλλά θα εστιάσω την προτίμησή μου σ’ εκείνη από την οποία εξαρτώνται όλες οι άλλες και νομίζω πως αποτελεί την κορωνίδα των αξιών: Την ελευθερία του ατόμου.
Τι σημαίνει ευτυχία για εσάς;
Να έχουν υγεία, αγάπη και τα απαραίτητα για τη ζωή οι άνθρωποι που αγαπώ και όλοι οι άνθρωποι να ζουν ειρηνικά. Και προσωπικά, ευτυχία για μένα σημαίνει: Όταν πέφτει η αυλαία και μένω μόνη με τον εαυτό μου, να έχω ήρεμη τη συνείδησή μου και να κοιμάμαι ήσυχα.
Γράφετε κάτι καινούργιο; Θέλετε να μας πείτε;
Γράφω ποιήματα, συγχρόνως και παράλληλα με τα κείμενα της καθημερινότητας – κριτικές βιβλίων, δοκίμια, παρεμβάσεις στα καθημερινά δρώμενα. Είναι σε εξέλιξη δύο ποιητικές συλλογές με ποιήματα παραδοσιακής μορφής, και μια συλλογή με το «φως» ως όραμα και πυξίδα στις αναζητήσεις μου.