Έλενα Μαρούτσου: Είναι παράξενο να ζητάμε από ένα παιδί να διαβάζει, όταν δεν ανοίγουμε ποτέ βιβλίο

Συνέντευξη
Χαριτίνη Μαλισσόβα

Αφορμή της συνομιλίας μας με την Έλενα Μαρούτσου είναι το μυθιστόρημά της με τίτλο «Δύο», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κίχλη. Το «Δύο» αποτελεί μια πολύπτυχη αφήγηση όπου γραφή, φωτογραφία και ζωγραφική αλληλοκαθρεφτίζονται. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα το οποίο ανιχνεύει τα νήματα που ενώνουν τη συλλογική με την προσωπική ιστορία και συνάμα ψαύει τα όρια της ατομικής ταυτότητας και της ερωτικής επιθυμίας.
Η Έλενα Μαρούτσου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1967. Σπούδασε Ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών κι έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Λογοτεχνία και στις Εικαστικές Τέχνες στο Reading University της Αγγλίας. Ασχολήθηκε ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία και το κολάζ. Έχει γράψει τις συλλογές διηγημάτων «Του ύψους και του βάθους», «Οι προδοσίες των ονομάτων», «Οι χυδαίες ορχιδέες» (υποψήφιο για το Βραβείο του περιοδικού «Ο Αναγνώστης», για το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς και για το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος). Το 2009 το μυθιστόρημά της «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας» βραβεύτηκε με το Athens Prize for Literature από το περιοδικό (δέ)κατα. Ζει και εργάζεται ως εκπαιδευτικός στην Αθήνα.

«Δύο», ο τίτλος του μυθιστορήματός σας. Θέλετε να μας το συστήσετε με λίγα λόγια;
Το «Δύο» γεννήθηκε από τη γνωριμία μου με την Ούρσουλα Φωσκόλου, την οποία είχα μαθήτρια σε ένα από τα εργαστήρια δημιουργικής γραφής όπου διδάσκω. Με εντυπωσίασε η γραφή της και της πρότεινα να συνεργαστούμε, να γράψουμε κάτι μαζί. Είχα την ιδέα η πλοκή να περιστρέφεται γύρω από μια σειρά από επιστολές που βρίσκει μια κόρη όταν η μητέρα της πεθαίνει. Η ανεύρεση της ταυτότητας του αποστολέα είναι το βασικό νήμα που διατρέχει το βιβλίο. Οι επιστολές αυτές, μαζί με δύο παραμύθια, έχουν γραφτεί από την Ούρσουλα.

Η δεύτερη φωνή, ευρηματική συγγραφικά κι ενδιαφέρουσα για τον αναγνώστη, πόσο θελκτικό ήταν ως συγγραφικό εγχείρημα;
Δεν είναι η πρώτη φορά που συνεργάζονται συγγραφείς σε ένα βιβλίο, όμως στη δική μας περίπτωση η πρωτοτυπία, πιστεύω, είναι πως η Ούρσουλα εκτελεί έναν πολύ συγκεκριμένο και διακριτό ρόλο, όπως αυτόν ενός ηθοποιού σε ένα θεατρικό έργο. Ο συντονισμός των δύο φωνών μας μέσα στο μυθιστόρημα ήταν πράγματι θελκτική πρόκληση κι ελπίζουμε το αποτέλεσμα να είναι αρμονικό.

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε στη συνεργασία σας;
Δεν είναι υπερβολή να πω πως δεν αντιμετωπίσαμε δυσκολίες σε αυτή τη συνεργασία. Η εμπειρία ήταν πρωτόγνωρη για μένα, που ποτέ δεν μοιράζομαι το περιεχόμενο όσων γράφω μέχρι το στάδιο της έκδοσης, αλλά θέλω να πιστεύω πως ήταν χρήσιμη και για την Ούρσουλα που, ως πρωτοεμφανιζόμενη πρόπερσι στο διήγημα, δεν είχε εμπλακεί μέχρι τώρα με ένα πιο μακροσκελές και σύνθετο είδος αφήγησης.

Πρωτότυπο είναι και το ότι χρησιμοποιείτε τη Ντιάν Άρμπους ως μπούσουλα και ως απόθεμα εικόνων, οι οποίες παίρνουν μορφή με το χέρι της Εύης Τσακνιά… Συνύπαρξη των τεχνών; Θέλετε να μας εξηγήσετε;
Είναι αρκετά σύνηθες για μένα η έμπνευσή μου να πυροδοτείται από τα εικαστικά. Το ίδιο είχε συμβεί και με το «Μεταξύ συρμού και αποβάθρας», όπου εκεί η «σκαλωσιά», αν θέλετε, του μυθιστορήματος υπήρξαν 52 πίνακες του Μαγκρίτ, οι οποίοι συνδιαλέγονταν με την πλοκή. Έτσι και τώρα, ο σπινθήρας δόθηκε από την τυχαία γνωριμία μου με το έργο της Αμερικανίδας φωτογράφου Ντιάν Άρμπους, την οποία είλκυε το «διαφορετικό», η απόκλιση από τον κανόνα και αποτύπωνε με τον φακό της ανθρώπους με κάποια σωματική αναπηρία, περιθωριακούς ή καθημερινούς, που όμως αναδείκνυε με τον φακό την «παράξενη» πλευρά τους. Η αρχική ιδέα ήταν να περιλαμβάνονται φωτογραφίες της στο βιβλίο, όμως, καθώς δεν μας παραχωρήθηκαν τα δικαιώματα, σκεφτήκαμε την εναλλακτική λύση της ελεύθερης αποτύπωσης κάποιων από αυτές από την εξαίρετη ζωγράφο Εύη Τσακνιά. Η Εύη όχι μόνον ανταπεξήλθε άξια σε αυτό το δύσκολο έργο, αλλά το προχώρησε κι ένα βήμα πιο πέρα: Έφτιαξε πρωτότυπα σκίτσα που συνομιλούν ταυτόχρονα τόσο με το κείμενο, όσο και με τις αντίστοιχες φωτογραφίες φτιάχνοντας γέφυρες ανάμεσα στα ΔΥΟ.

Στο» Δύο» πραγματεύεστε ευαίσθητα ζητήματα όπως η αυτοχειρία και η γυναικεία ομοφυλοφιλία. Υπάρχουν θέματα ταμπού για τη λογοτεχνία;
Πράγματι, η αυτοχειρία δεν θα μπορούσε να λείπει από ένα βιβλίο που διαλέγεται με την Άρμπους και το έργο της, καθώς και η ίδια έθεσε τέρμα στη ζωή της – από τις λίγες περιπτώσεις αυτοχειρίας στον καλλιτεχνικό χώρο της φωτογραφίας. Η διερεύνηση της γυναικείας σεξουαλικότητας και η ρευστότητα της σεξουαλικής ταυτότητας είναι ζητήματα που με απασχολούν συχνά στα γραπτά μου, και μέσα από αυτό το πρίσμα αποτυπώνεται και στο «Δύο» η γυναικεία ομοφυλοφιλία. Σίγουρα υπάρχουν θέματα που ακόμα και στην εποχή μας δυσκολεύουν τόσο τους αναγνώστες, όσο και τους συγγραφείς -ειδικά, νομίζω, όταν τα θίγει μια γυναίκα- όμως θέλω να πιστεύω πως σιγά σιγά θα εκλείψουν αυτά τα «ταμπού» και θα μπορεί ο καθένας να αγγίζει λογοτεχνικά όλα τα ζητήματα που αφορούν στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Το προηγούμενο βιβλίο σας, «Οι χυδαίες ορχιδέες», ήταν υποψήφιο για το Βραβείο του περιοδικού «Ο Αναγνώστης», για το Βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, καθώς και για το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος, ωστόσο κάποιοι είχαν αντίρρηση για το περιεχόμενό του. Σε ποιο βαθμό σας ενόχλησε όλη αυτή η συζήτηση;
Η αλήθεια είναι πως όταν πληροφορήθηκα πως θα μου απένειμαν το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά τελευταία στιγμή υπήρξαν ενστάσεις για το «πορνογραφικό» του περιεχόμενο, στενοχωρήθηκα. Αποτελεί, βέβαια, ειρωνεία της τύχης να χαρακτηρίζεται πορνογραφικό ένα βιβλίο του οποίου το κεντρικό διακείμενο είναι «Ο εραστής της Λαίδης Τσάτερλυ», το μυθιστόρημα του Ντ. Χ. Λώρενς που στην εποχή του λογοκρίθηκε. Πιστεύω πως η λογοτεχνία είναι μια τέχνη «λαϊκή» (δεδομένου ότι σε αντίθεση με τη μουσική ή τα εικαστικά, το «εργαλείο» της, τη γλώσσα, την κατέχουμε όλοι), άρα και πιο συντηρητική και είναι φυσικό να εγείρει περισσότερες αντιδράσεις. Εντούτοις με τιμά η θετική κριτική αποτίμηση του βιβλίου και μακάρι όντως να συνέβαλε στο άνοιγμα μιας ουσιαστικής συζήτησης για τη σεξουαλικότητα στη λογοτεχνία.

Εργάζεστε ως εκπαιδευτικός και είστε μητέρα ενός παιδιού. Θεωρείτε ότι τα παιδιά της εποχής του Ίντερνετ επιλέγουν το βιβλίο;
Τα παιδιά, τουλάχιστον στην ηλικία του Δημοτικού, διαβάζουν στο μέτρο που δέχονται αντίστοιχα ερεθίσματα από το περιβάλλον τους. Είναι παράξενο να ζητάμε από ένα παιδί να διαβάζει, όταν εμείς οι γονείς δεν ανοίγουμε ποτέ βιβλίο.

Ποια αξία θεωρείται αδιαπραγμάτευτη;
Τη φιλία.

Τι είναι ευτυχία για σας;
Ευτυχία είναι να βλέπω την κόρη μου να μεγαλώνει παρέα με τη βιβλιοθήκη μου, καταλαμβάνοντας οι δυο τους σιγά σιγά όλο το σπίτι.

Γράφετε κάτι καινούργιο; Θέλετε να μας πείτε;
Η αλήθεια είναι πως κάτι γράφω. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που καταπιάνεται με τη σχέση ανθρώπου και ζώου, τις προβολές ανθρώπινων στοιχείων στο ζώο, καθώς και το ζωώδες στοιχείο στον άνθρωπο. Θα συνομιλεί κατά πάσα πιθανότητα με το έργο μια Πολωνής σύγχρονης φωτογράφου και ιδανικά θα συνοδεύεται από φωτογραφίες της.