Οι παλιές φυλακές Τρικάλων, ένα από τα παλαιότερα κτίρια που διασώζονται μέχρι και σήμερα στη θεσσαλική πόλη, εδώ και λίγες εβδομάδες άλλαξαν μορφή και παραδόθηκαν ως εκθεσιακός χώρος. Πιο συγκεκριμένα άνοιξαν τις πύλες τους ως «Κέντρο έρευνας / Μουσείο Τσιτσάνη», κλείνοντας οριστικά τον κύκλο τους ως σωφρονιστικό ίδρυμα. Οι φυλακές στα Τρίκαλα κτίστηκαν το 1895 και λειτούργησαν για έναν και πλέον αιώνα μέχρι το 2006. Οι παρεμβάσεις που έγιναν για την αξιοποίηση του κτιριακού συγκροτήματος άλλαξαν δραματικά τη φυσιογνωμία του. Ο Τρικαλινός σκηνοθέτης Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος με το ντοκιμαντέρ «Σιωπηλός μάρτυρας» που πρόλαβε να γυρίσει πριν οι φυλακές αλλάξουν όψη, συνόψισε την ιστορία του χώρου, ο οποίος από χώρος κράτησης εξελίχθηκε στο «σπίτι» του Βασίλη Τσιτσάνη.
Ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος αύριο θα βρεθεί στον Βόλο για την παρουσίαση του ντοκιμαντέρ στο «Αχίλλειο» σε συνεργασία του Συλλόγου Αποφοίτων Παιδουπόλεων με το CineDoc Βόλου. Με αφορμή την επικείμενη επίσκεψή του μίλησε στην Ελένη Χρυσοπούλου, θεωρητικό κινηματογράφου και υπεύθυνη της διοργάνωσης του CineDoc Βόλου.
Ο 50χρονος βραβευμένος σκηνοθέτης αναφέρθηκε στον «Σιωπηλό μάρτυρα» και δεν έκρυψε τον ενθουσιασμό του από την πρώτη στιγμή που άρχισε τα γυρίσματα: «Πάντα με ενδιέφεραν οι χώροι εγκλεισμού ακόμη και με την ευρύτερη έννοια. Οι παλιές φυλακές Τρικάλων είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά κτίρια της πόλης. Για κάθε Τρικαλινό, όπως εγώ, είναι ένα κτίριο μέσα στην καθημερινότητά του, έχει οπωσδήποτε μνήμες, αφού μπορούσε να δει ακόμη και τους φυλακισμένους κρεμασμένους στα παράθυρα, να έχει οπτική επαφή μαζί τους».
Ο κ. Κουτσιαμπασάκος μίλησε για τη στάση της κοινωνίας των Τρικάλων απέναντι στους κρατούμενους: «Παρόλο που η τρικαλινή κοινωνία είναι κατά βάση συντηρητική δεν σημειώθηκε κάποιο κρούσμα ρατσιστικής συμπεριφοράς και η φυλακή συνυπήρχε με τον υπόλοιπο ιστό της πόλης για πολλά χρόνια. Υπήρχε μια ανοχή και μια αίσθηση συνύπαρξης. Υπάρχουν και ιδιαίτερες μνήμες που συνδέουν κάποιους από τους κατοίκους με τη φυλακή κι αυτό φάνηκε και από τις προβολές των ταινιών. Για παράδειγμα κάποιοι μας μίλησαν για το πώς ως μικρά παιδιά έκαναν θελήματα για τους πολιτικούς κρατούμενους».
Ο Τρικαλινός δημιουργός δεν έκρυψε, πάντως, ότι στην πορεία των γυρισμάτων άλλαξε η αρχική εστίαση του φιλμ: «Στην αρχή σκεφτήκαμε να κάνουμε ένα βιογραφικό πορτρέτο της παλιάς φυλακής Τρικάλων πριν αυτή αλλάξει χρήση. Πήραμε αυτή την πρωτοβουλία γιατί βλέπαμε ότι δεν υπήρχε καμία πρόβλεψη, καμία κινητικότητα από τον Δήμο να κάνει κάτι για να διασωθεί η μνήμη της φυλακής. Βέβαια, στη συνέχεια τα γεγονότα μάς πρόλαβαν όλους. Υπήρξε μια φοβερή ανατροπή, η οποία καταγράφτηκε στην ταινία».
Πρωταγωνιστές του ντοκιμαντέρ, που πρωτοβγήκε στις αίθουσες τον περσινό Μάρτιο, είναι επτά άνθρωποι που σχετίστηκαν στο παρελθόν με τη φυλακή. Ο Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος μίλησε για το πώς κατέληξε στην τελική επιλογή τους: «Πρέπει να ομολογήσω πως το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν, όχι να τους επιλέξουμε εμείς, αλλά να μας εμπιστευτούν αυτοί. Οι άνθρωποι δηλαδή που είχαν μια σχέση με τη φυλακή είτε ως εργαζόμενοι είτε ως έγκλειστοι. Μας βοήθησε το γεγονός ότι μπορούσαμε εύκολα να τους εντοπίσουμε, γιατί η πόλη είναι μικρή. Το να μας εμπιστευτούν όμως δεν ήταν και τόσο εύκολο και κάποιοι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν».
Ο δημιουργός του «Σιωπηλού μάρτυρα» μίλησε και για την πιο συγκινητική «συνάντηση» που του έτυχε μέσα στη φυλακή. «Θα σταθώ σε ένα σύνθημα που είδα στον τοίχο γραμμένο με στυλό: «Αγωνίζομαι, κερδίζω ή χάνω, υπάρχω. Ονειρεύομαι». Συνόψιζε κατά κάποιο τρόπο όλη την ιστορία του τι σημαίνει να είσαι μέσα στη φυλακή και πώς μπορείς να διασωθείς», είπε ο κ. Κουτσιαμπασάκος και πρόσθεσε: «Με ενδιέφερε να αποτυπώσω όλο αυτό το παλίμψηστο της μνήμης, τα διαφορετικά στρώματα μνήμης από τα οποία αποτελείται αυτός ο χώρος. Γι’ αυτό και διαφορετικοί χαρακτήρες που εκπροσωπούν διαφορετικές όψεις της φυλακής κάνουν μια συγκεκριμένη διαδρομή. Μας ξεναγούν από τη δική τους οπτική γωνία στον ίδιο χώρο. Λίγο-πολύ, όλοι ακολουθούν την ίδια διαδρομή, αλλά ο καθένας την αφηγείται με διαφορετικό τρόπο».
Η συζήτηση με τον Δημήτρη Κουτσιαμπασάκο ολοκληρώθηκε με τα συμπεράσματα που αποκόμισε από τα γυρίσματα στις παλιές φυλακές Τρικάλων, λέγοντας: «Η χώρα έχει προβληματική σχέση με τους χώρους μνήμης; Απολύτως. Για παράδειγμα, οι φυλακές Αβέρωφ, σημαντικός τόπος μνήμης, δεν υπάρχουν πια. Επίσης, το σπίτι του Τσιτσάνη και το ουζερί Τσιτσάνης στα Τρίκαλα έχουν κατεδαφιστεί και στη θέση τους χτίστηκε πολυκατοικία. Πρέπει να ξεκινήσει επιτέλους μια συζήτηση. Αν διαβάσει κάποιος τα πρακτικά του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, θα διαπιστώσει με έκπληξη πως η κάθε πλευρά που εκπροσωπείται βλέπει το δικό της κομμάτι. Όμως, κανείς δεν αναφέρεται στη μνήμη, στην ιστορική μνήμη.
Στο μεταξύ, η παλιά φυλακή Τρικάλων είναι σημαντική όχι μόνον για την τοπική κοινωνία, αλλά και για την κοινωνική ιστορία της Ελλάδας. Γι’ αυτές έγραψε ο Τσιτσάνης το τραγούδι «Στα Τρίκαλα στα δυο στενά σκοτώσανε τον Σακαφλιά». Εδώ έχουμε τη φυλάκιση των πρώτων ληστών, έχουμε όλη την ιστορία του φαινομένου της ληστείας, που ιδιαίτερα στην περιοχή αυτή ήταν αυξημένη. Επίσης, στη φυλακή Τρικάλων είχαμε πολιτικούς κρατούμενους από το 1929, με το ιδιώνυμο του Βενιζέλου. Ο Μαγκάκης ήταν επίσης κρατούμενος στις φυλακές Τρικάλων και στον Εμφύλιο κρατήθηκαν πάρα πολλοί Αριστεροί, ανάμεσά τους κι ο Καπετάν Κόζιακας. Οι αδελφοί Παλαιοκώστα κι ο Σαμαράς είναι οι πιο γνωστοί ποινικοί κρατούμενοι των τελευταίων χρόνων, οι οποίοι αποτελούσαν και γέννημα θρέμμα της πόλης».