Εις μνημόσυνον Kατσιρέλου Παναγιώτη – Το βραβευμένο διήγημα «Ο εργάτης του Ντόρτμουντ»

Σήμερα, 10 Μαρτίου 2024, κλείνουν 17 χρόνια (2007-2024) αφότου «έφυγε» στα ενενήντα δύο του χρόνια για τη γειτονία των Αγγέλων, ο «κυρ Παναγιώτης μας», ο πρώτος και βραβευμένος λογοτέχνης από τη Νέα Ιωνία, Παναγιώτης Κατσιρέλος.
Επίσης, αυτή τη χρονιά, το 2024, κλείνουν 50 χρόνια από την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο. Ακριβώς εκείνη την εποχή έγραψε το συγκεκριμένο διήγημα με αναφορά την ελληνοτουρκική φιλία. Το 1979 δολοφονείται στην Κωνσταντινούπολη ο Αμπντί Ιπεκτσί, δημοσιογράφος και διευθυντής της εφημερίδας «Μιλιέτ», ειρηνιστής και ένθερμος υποστηρικτής της ελληνοτουρκικής φιλίας. Το 1981 καθιερώνεται το Βραβείο Ιπεκτσί με αναφορά στην ελληνοτουρκική φιλία (διήγημα, μυθιστόρημα κ.λπ.).Ο Παναγιώτης Κατσιρέλος διάβασε τη σχετική προκήρυξη και έστειλε (μόνος και άγνωστος) το διήγημά του «Ο εργάτης του Ντόρτμουντ». Η Επιτροπή τού απένειμε το Βραβείο και ήταν ο πρώτος που το έλαβε, χωρίς γνωριμίες και σκοπιμότητες (1981).
Σε σχέση με τα παραπάνω γεγονότα και για μνημόσυνο του συγγραφέα μας παραθέτουμε το εν λόγω διήγημα, που είναι καταχωρημένο στο βιβλίο του «Ο Μπουρζουά και άλλα διηγήματα» (σελ. 93) και το οποίο μου χάρισε ο αγαπητός φίλος Χαράλαμπος Χαρίτος, ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (αφού ήδη όλα τα βιβλία μου καταστράφηκαν από την πλημμύρα του Σεπτέμβρη) και στο οποίο βιβλίο ο αείμνηστος συγγραφέας μας έχει γραμμένη αφιέρωση με τα χαρακτηριστικά του μικρά γράμματα: «Του καλού μου, Χαράλαμπου Χαρίτου, με μεγάλη εκτίμηση, μεγάλη φιλία, και πολλή αγάπη. Π. Κατσιρέλος, Βόλος, Οκτώβρης 1979»:
«Ο εργάτης του Ντόρτμουντ
Οι γερμανικές πέτρες, εκεί στη Ρηνανία-Βεστφαλία, έχουν ένα χρώμα μαυριδερό προς το κόκκινο, της σκουριάς. Και το πεζούλι στη γωνιά, που πάνω του είναι στημένο τ’ άγαλμα του εργάτη, είναι χτισμένο με τέτοιες πέτρες πελεκητές, ορθογώνιες… Μπροστά του είναι η μεγάλη πλατεία του κεντρικού σιδηροδρομικού Σταθμού του Ντόρτμουντ, που απ’ αυτή, αριστερά, ξεκινούν δυο μεγάλες αρτηρίες λεωφόρων.
Όσες φορές βρισκόμουνα σε κείνο το σημείο της πόλης, στεκόμουν πάντα και κοίταζα, ώρα πολλή, με συγκίνηση και θαυμασμό τ’ άγαλμα του εργάτη. Στην αρχή σε ξαφνιάζει, γιατί ’σαι μαθημένος να βλέπεις παντού στη Γερμανία προτομές κι αγάλματα μπρούτζινα ή πέτρινα αυτοκρατόρων καβάλα στ’ άλογά τους… Σου φαίνεται με την πρώτη ματιά και σαν κατασκεύασμα πρωτόγονου τεχνίτη, γιατί δεν έχει κείνη τη χάρη των γραμμών της αρχαίας ελληνικής κλασικής τεχνικής ή άλλης τέχνης. Αλλ’ ύστερα βλέπεις πως έκανες λάθος και μάλιστα μεγάλο. Επειδή αυτό τ’ άγαλμα είν’ ένα πετυχημένο καλλιτέχνημα με τη χοντροκοπιά του, είν’ αριστούργημα στη σύλληψή του. Τα ρούχα που φοράει, η μπροστοποδιά, τ’ ασουλούπωτα πανταλόνια του, τα χοντροπάπουτσά του, η τραγιάσκα του σιδερά αυτού ή του ανθρακωρύχου, ή οποιουδήποτε άλλου εργάτη φάμπρικας, σ’ εντυπωσιάζουν και τονίζουν την τίμια σκληρή δουλειά που κάνει αυτός ο κοινωνικός άνθρωπος του μόχθου για να βγάλει το ψωμί του, προσφέροντας γι’ αυτό στον πολιτισμό με την παραγωγή του αγαθά, που η φύση μονάχη της δεν είναι ικανή να δημιουργήσει.
Όμως είναι και το ύφος του. Θαρρείς κοιτάζει απέναντι τα τρένα κατάφατσα να ‘ρχονται και να φεύγουν και δείχνει πώς ναι μεν παλιά ο βαρώνος φεουδάρχης αφέντης του τότες τον είχε τον τελευταίον ίσως από τους δούλους του και τον έβαζε να πεταλώνει τ’ άλογο του και τον έδερνε, αλλά τώρα ο εργάτης έχει συνείδηση του τι ‘ναι, τι προσφέρει, γι’ αυτό δεν ανέχεται πια και να τον περιφρονούν, μα να τον σέβονται και να τον υπολογίζουν, έχει γνώση της αξίας του. Έτσι ο εργάτης, ο οποιοσδήποτε εργάτης, μόλις τ’ αντικρίζει, στέκεται και το περιεργάζεται. Βλέπει τον εαυτό του, τον ίδιο στ’ άγαλμα και παίρνει κουράγιο αισιοδοξίας απ’ αυτό. Γιατί γνωρίζει πως κι όλ’ οι εργάτες μεταξύ τους έχουνε συνειδητά και την αλληλεγγύη…
Ένοιωσα, λοιπόν, συγκίνηση και θαυμασμό που το κοίταζα τ’ άγαλμα κάθε φορά που βρισκόμουνα στο σημείο κείνο του Ντόρτμουντ, γιατί ήμουνα κι εγώ ένας εργάτης, έστω ένας αλλοδαπός εργάτης της Γερμανίας, που μαζί μ’ άλλους αλλοδαπούς απ’ άλλες φυλές, δεμένοι όλοι μας οι ξένοι με το ίδιο σχοινί της ανάγκης και της μοίρας κι ανακατωμένοι με τους ντόπιους να δουλεύουμε σ’ αυτή τη χώρα…
***
Η ημέρα ήταν μια χωρίς ήλιο, μέρα του καλοκαιριού όπως τις πιότερες μέρες στη Γερμανία έχει συννεφιές, που ωστόσο είναι και ευχάριστα να περπατάς και να χαζεύεις τις ώρες που δεν έχεις δουλειά. Και σε μια στιγμή που θαύμαζα πάλι τ’ άγαλμα του εργάτη εκεί, ένιωσα πως κι ένας άλλος το εξέταζε. Ήταν ένας μαυριδερός ψηλός, γεμάτος άντρας, με μεγάλη και λίγο γαμψή μύτη κι ένα παχύ μαύρο μουστάκι, καμιά τριανταριά χρονών… Μ’ είδε κι αυτός, χωρίς όμως να μετρήσει το μπόι μου, όπως έκανα γω για την αφεντιά του. Τον έβλεπα να περιεργάζεται αρκετή ώρα τον εργάτη.
Ξαφνικά, ωστόσο, τον άκουσα να ξεφωνίζει μ’ αγωνία, τη στιγμή π’ ακουμπούσα το δάχτυλό μου να πασπατέψω το σκούρο του μέταλλο.
Ντουρ!
Γύρισα ανήσυχος να τον δω. Όχι, δε φώναζε σε μένα. Μια γυναίκα με παντελόνια, αλλά που μια ρόμπα από πάνω της έφτανε κάτω από τα γόνατά της, είχε διασχίσει το πλατύ πλακόστρωτο κι έβαζε το πόδι της στο δρόμο, μα όχι στη διάβαση των πεζών με τις οριζόντιες άσπρες χαρακτηριστικές γραμμές του δαπέδου που τη δείχνουν.
Ντουρ, ντουρ, ντουρ!… φώναζε ο Τούρκος χειρονομώντας μ’ απελπισία (λέγω Τούρκος, γιατί «ντουρ» τούρκικα θα πει «στάσου»)…
Και σε μια στιγμή έγινε το δυστύχημα. Έν’ αυτοκίνητο δεν πρόλαβε να φρενάρει και τη χτύπησε.
Πρώτος έτρεξα γω. Ο Γερμανός τ’ αυτοκινήτου σταμάτησε πιο κει στενοχωρημένος, σύρριζα με το πεζοδρόμιο. Ήρθε κι αυτός κοντά ήρθε ο Τούρκος, ήρθε κι η πολιτσάη (η Αστυνομία)… Ήρθε και τ’ αυτοκίνητο των πρώτων βοηθειών ουρλιάζοντας… Η Τουρκάλα δεν μπορούσε να μιλήσει, ο Τούρκος δεν ήξερε γερμανικά, ούτ’ άλλη γλώσσα απ’ τη δικιά του κι έτσι εγώ, έγινα ο διερμηνέας γιατί ΄χα μάθει τη γερμανική, ήξερα και την τουρκική. Μας έβαλαν τους τρεις μας στ’ ασθενοφόρο και πήγαμε στο Νοσοκομείο. Ευτυχώς η γυναίκα δεν είχε πάθει μεγάλη ζημιά-κάτι μικρογδαρσίματα και μεγάλη τρομάρα πήρε. Όμως το περιστατικό αυτό ήταν η αιτία να γίνω φίλος με το ζευγάρι. Ο Τούρκος με φώναζε από τότες «καρντασίμ!» (αδερφέ μου), ή «καρντασίμ Μανούσο!». Ήταν απ’ ένα χωριουδάκι από τα βάθη της Μικρασιατικής χερσονήσου της περιφέρειας Ντιαρμπεκήρ και πριν να ’ρθουνε στην Ευρώπη, ξεχασμένοι από το Θεό και τους ανθρώπους εκεί, δεν ήξεραν αν υπήρχαν άλλοι ζωντανοί στη γη, ούτε γράμματα ξέρανε… Τώρα φαινότανε ξύπνιοι…
Οι δυο μας με τον Τούρκο κι άλλες φορές κοιτάζαμε τ’ άγαλμα του εργάτη. Το ‘χε νιώσει κι αυτός ο πρώην αγροίκος χωριάτης, τι ’ναι να ’σαι εργάτης, οποιασδήποτε χώρας και φυλής. Είσαι αδερφός όλων των εργατών στη γη…)…
***
(Περιγράφει πώς δούλευαν μαζί σε χυτήριο…)
Πέρασε ο χειμώνας εκείνος, ήρθε η άνοιξη, ήρθε το καλοκαίρι ξανά. Και στις 20 του Ιούλη του 1974, τα τουρκικά τανκς βρήκαν την αφορμή να πατήσουν την Κύπρο. Τ’ απόγευμα τα ραδιόφωνα, οι τηλεοράσεις, ο Σταθμός του Μονάχου, που μιλάει σε πολλές γλώσσες για τους αλλοδαπούς εργάτες, έλεγε για τα γεγονότα. Τον ακούγαμε με το Μεμέτη σε μια μπυραρία κοντά στην πλατεία του κεντρικού σιδηροδρομικού Σταθμού του Ντόρτμουντ, που στην κάτω μεριά του είναι στημένο τ’ άγαλμα του εργάτη και που όποιος το καταλαβαίνει νιώθει την αδερφοσύνη των εργατών. Ζέστη έκανε, μα μεις είμαστε παγωμένοι στην καρδιά. Ο Μεμέτης με κοίταξε με τα λίγο λοξά μεγάλα μάτια, μ’ απελπισία.
Με μισείς;… με ρωτάει με μισή καρδιά.
Άκου!… του λέω. Εμείς οι δυο είμαστε αδέρφια. Δε σε μισώ. Μόνο κείνους που δημιουργούν το μίσος μισώ!
Ναι, καρντασίμ!… συμφώνησε κι ο Μεμέτης. Μ’ αν γίνει πόλεμος μεταξύ μας;… τότες τι να κάνουμε;
Δε μίλησα. Τι να του πω;
Ο Μεμέτης έσκυψε το κεφάλι κι έκλαιγε.
***
Στο χυτήριο την άλλη μέρα, ο Φριτς, τ’ αφεντικό, μού ’πε.
Είδες!…
Κι αυτουνού δεν το μίλησα. Ωστόσο κείνος πήρε το Μεμέτη από το φούρνο, μού ’φερε έναν Ισπανό κι αυτόν τον έβαλε να δουλεύει μ’ έναν Γιουγκοσλάβο. Με κοίταξε μια στιγμή πρώτα στα μάτια ο Φριτς, σα να με ρωτούσε:
Να τον διώξω;…
Πάλι δε μίλησα. Τι έφταιγε ο Μεμέτης; Τον αγαπούσα και τώρα τούτονε τον Τούρκο, μα θ’ αλληλοσκοτωνόμαστε αν τον αντάμωνα φαντάρο εχθρό εκεί κάτω που θα μας πήγαιναν να σταθούμε αντιμέτωποι.
Οι Γερμανοί εργάτες και οι άλλοι αλλοδαποί της φίρμας… μας κοίταζαν, εμένα και το Μεμέτη όλη μέρα περίεργοι να δούνε τη συμπεριφορά μας. Εμείς μέναμε σκυθρωποί, δε θέλαμε να δείξουμε τίποτε. Και τ’ απόγευμα που σχολάσαμε, πήγα μόνος μου προς τον κεντρικό σιδηροδρομικό Σταθμό του Ντόρτμουντ, όπως έκανα συνήθως. Όμως εμπρός από τ’ άγαλμα του εργάτη στεκόταν ο Μεμέτης. Δεν προσπάθησα να τον αποφύγω. Ήρθε κοντά μου, μ’ αγκάλιασε, με φίλησε και χωρίς μιλιά, αλλά δίχως δάκρυα, σοβαρός, μ’ άφησε και τράβηξε προς το χτίριο του Σταθμού. Εκεί τον περίμενε η Άισά, η γυναίκα του, με βαλίτσες. Γύρισε άλλη μια φορά και μ’ είδε από μακριά το ζευγάρι κι ύστερα χάθηκαν στο χτίριο και στα υπόστεγα και χάθηκαν.
***
Μετά μια βδομάδα, έμαθα πως δούλευαν στην Κολωνία.
«Καλύτερα έτσι για την ώρα, είπα τότες, ωσότου γίνει να μη γίνει τίποτε και να ξαναζεστάνουμε τη φιλία μας με το Μεμέτη. Τότες θα πάω και θα φέρω το ζευγάρι από την Κολωνία στο Ντόρμουντ…»…
(Για την αντιγραφή με πολλές περικοπές: Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς)