Είναι θέμα εκπαίδευσης ή θέμα προσωπικής ευθύνης;

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΠΟΥΡΝΙΩΤΗ

Ο μοιραίος σιδηροδρομικός υπάλληλος, ο μόλις σε ηλικία 59 χρόνων, ο μοναδικός από τους εμπλεκόμενους στη σιδηροδρομική τραγωδία των Τεμπών και με χωρίς καμία γνώση του αντικειμένου – μόνο και μόνο για να βγει στη σύνταξη με τον μισθό του σταθμάρχη, επειδή ήταν το «δικό τους παιδί;» – βρίσκεται πλέον ελεύθερος με περιοριστικούς όρους.

Τελικά, για να λάβεις άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος σταθμάρχη, μάλλον δεν χρειάζεται να ξέρεις και αλγόριθμους ή να έχεις προηγούμενο πτυχίο του University of Oxford ή κάποιο μεταπτυχιακό ή διδακτορικό. Ο σταθμάρχης, πρέπει να είναι μόνιμα συγκεντρωμένος στην κυκλοφορία, ιδιαίτερα, σε σταθμούς όπου υπάρχει μεγάλη κίνηση. Για παράδειγμα, ο σταθμός της Λάρισας είναι ένας σταθμός, όπου καθημερινά περνάνε χιλιάδες επιβάτες, με 80 δρομολόγια περίπου και διέρχονται 80 τρένα την ημέρα. Εκεί απαιτείται απόλυτη συγκέντρωση, γιατί έστω και ένας λάθος χειρισμός μπορεί να στοιχίσει πολλά. Όμως για λόγους οικονομίας, όρισαν σταθμάρχη τον 59χρονο, μετά από μια θεωρητική και μια πρακτική εκπαίδευση έξι μηνών και αφού δούλεψε για 15 ολόκληρες ημέρες στον σταθμό της Καλαμπάκας, τον έφεραν φυτευτό στη Λάρισα και μόνο του, εκεί όπου έπρεπε απαραιτήτως να είναι δύο.

Και δεν ξέρω αν κανείς έχει μελετήσει τα μαθήματα διδασκαλίας που κάνουνε επί έξι – εφτά μήνες οι υποψήφιοι σταθμάρχες, δεν έχω δει το εγχειρίδιο, αλλά υποθέτω πως δεν αποκλείεται η διδασκαλία να περιέχει κι ένα σωρό θεωρητικά, όχι ιδιαιτέρως χρήσιμα για να αλλάξεις τη γραμμή σε δύο τρένα ώστε να μην κάνουν «επιτυχή» μετωπική σύγκρουση. Δεν ξέρω αν σε αυτό το εγχειρίδιο, κατά πόσο είναι αποτελεσματικά τα περισσότερα μαθήματα, δηλαδή αν έχει ξεπεραστεί εντελώς ο κώδικας των οθωμανικών σιδηροδρόμων του 1800 τόσο, ή εν πάση περιπτώσει αν τα μαθήματα είναι χρήσιμα κι όχι θεωρητικές φλυαρίες, όπως συνηθίζεται σε μεγάλο μέρος της εν γένει εκπαίδευσης στα σχολεία μας.

Τόσα χρόνια, τόσες δεκαετίες, με χειρότερα τρένα και τυραννισμένο δίκτυο, με τους μουτζούρηδες και τις ατμομηχανές και δεν γίνονταν τέτοια φρικαλέα δυστυχήματα. Τουλάχιστον δεν είχαμε ποτέ μετωπική με τόσους νεκρούς – πώς συνέβαινε; Πώς και επί ενάμιση αιώνα κυκλοφορούσαν οι αμαξοστοιχίες χωρίς τηλεματική και αυτόματα συστήματα πέδησης και δεν γίνονταν τα τρένα συγκρουόμενα αυτοκινητάκια; Υπήρχαν, άρα, όχι μόνο κάποιες δικλίδες ασφαλείας κοινής λογικής, αλλά και περίσσευμα αισθήματος ευθύνης στους σιδηροδρομικούς υπαλλήλους. Ήξεραν, ένιωθαν, πως είναι υπεύθυνοι για χιλιάδες ζωές καθημερινά κι έκαναν τη δουλειά τους με δέος, προσοχή και ακρίβεια. Ήξεραν ότι δουλεύουν στον ΟΣΕ κι όχι στην Disneyland Park! Δηλαδή μπορεί το σύστημα να ήταν ανεπαρκές και ελαττωματικό από τότε, αλλά εκείνοι ήξεραν και προσαρμόζονταν στην πραγματικότητα και τα πήγαιναν μια χαρά. Δεν υπήρχαν σοβαρά – τουλάχιστον – δυστυχήματα. Είναι σαν να οδηγείς αυτοκίνητο, να ξέρεις ότι ο δρόμος δεν είναι καλός, οπότε προσαρμόζεσαι και πας ανάλογα – τώρα αν καρφωθείς στην κολόνα ή κάνεις μετωπική και σου φταίει ο δρόμος ενώ τον ξέρεις, ποιος έχει την ευθύνη; Βέβαια χρειαζόμαστε πολύ καλούς δρόμους και πολλά προστατευτικά και καλά αυτοκίνητα και τεχνολογία. Οπωσδήποτε. Αλλά και τα αεροπλάνα έχουν σίγουρη υπερτεχνολογία, άριστα εκπαιδευμένους πιλότους, όμως και πάλι δυστυχήματα γίνονται. Διότι κι εκεί ενδέχεται να προκύψει ένας εμπειρότατος πιλότος που έχει αιφνιδίως σαλτάρει και είναι αυτοκτονικός, ή ένας ελεγκτής που να τα έχει πιει. Τι να κάνει τότε το σύστημα; Πώς να προβλέψει το κακό;

Εξάλλου το σύστημα στους σιδηροδρόμους πάντα θα επιδέχεται βελτιώσεις και νέα τεχνολογία – άρα, πάντα, θα παίζει ρόλο και η προσωπική ευθύνη. Δεν είναι μόνο θέμα εκπαίδευσης, αλλά και αισθήματος ευθύνης και ψυχισμού, διότι, στην κρίσιμη στιγμή, μια ψυχική διαταραχή του εκάστοτε σταθμάρχη ή μηχανοδηγού μπορεί να φέρουν την καταστροφή. Την εκάστοτε κατάσταση του δικτύου την ξέρουν όλοι οι συνεπείς σιδηροδρομικοί και προσαρμόζονται δεόντως – πάντα θα χρειάζεται κάποια ευελιξία και υψηλό αίσθημα συνέπειας. Τίποτε δεν λειτουργεί ερήμην του ανθρώπου. Κι ακούγοντας τις συνομιλίες του μοιραίου σταθμάρχη Λάρισας, καταλαβαίνεις πως το πρόβλημά του δεν ήταν τόσο η εκπαίδευση, αλλά η ελαφρότητα, η έλλειψη ανευθυνότητας και η μη-αίσθηση της πραγματικότητας. Από τις συνομιλίες του φαίνεται σαν να χαζολογούσε. Ίσως να νόμιζε ότι έπαιζε τρενάκια με τον εγγονό του στο σαλόνι. Μετά τη φοβερή τραγωδία τον ακούσαμε να μιλάει στο τηλέφωνο για «τράκα» σε έναν τόνο, λες κι έσπασε μόνο το μπροστινό φτερό του αυτοκινήτου. Άντε να ράγισε και λίγο το φλας.

Ο σταθμάρχης του σιδηροδρόμου δεν είναι όπως οι υπάλληλοι άλλων υπηρεσιών. Δεν πρόκειται για τη σύνταξη ενός εγγράφου, που και λάθος να συνταχθεί, μπορεί να διορθωθεί. Γι’ αυτό είναι αυτονόητο ότι δεν μπορεί να γίνει μηχανοδηγός ή σταθμάρχης αυτοδίκαια, κάποιος που μετετάχθη, από εργάτης σε μηχανοδηγό ή συνοδό, από υπεύθυνος βιβλίων στο υπουργείο Παιδείας σε σταθμάρχη με προσόντα που αντιστοιχούν σε άλλες εποχές. Όμως, όταν ένας Οργανισμός προσπαθεί να εκσυγχρονισθεί τεχνολογικά, χωρίς να ανανεώνει το ανθρώπινο δυναμικό του, ώστε να μεταφερθεί και η τεχνογνωσία της νέας γενιάς, αλλά καλύπτει ιδιαίτερα τους νέους τομείς, με μετατάξεις του υφισταμένου προσωπικού, είναι επόμενο να δημιουργεί χάσμα ανάμεσα στις λειτουργικές απαιτήσεις της νέας τεχνολογίας και στις δυνατότητες του προσωπικού, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο πρόκλησης ατυχημάτων. Ο σταθμάρχης στον οποίο αποδίδεται η ευθύνη του ατυχήματος, καίτοι ώριμος σε ηλικία, ήταν νέος ως σταθμάρχης, αφού μετατάχθηκε στον ΟΣΕ σε ηλικία 59 χρονών (σύμφωνα με τον Κανονισμό του ΟΣΕ και τις προκηρύξεις πρόσληψης προσωπικού υπάρχει όριο ηλικίας, το 42) χωρίς καμία γνώση του αντικειμένου. Θα επικεντρώσουμε τις ευθύνες του ατυχήματος μόνον στον σταθμάρχη, ώστε να συνεχίσει απρόσκοπτα τη δράση του το πελατειακό κράτος, αδιαφορώντας αν οι κρίσιμες ανάγκες του Οργανισμού που σχετίζονται με τη δημόσια ασφάλεια, καλύπτονται επικουρικά με αποσπασμένους 60χρονους που δεν έχουν και το θεσμοθετημένο όριο ηλικίας; Και οι Έλληνες φορολογούμενοι να εξακολουθούν να πληρώνουν εκατομμύρια ευρώ για τον σιδηρόδρομο, όμως σιδηρόδρομο σύγχρονο, λειτουργικό και ασφαλή – όπως κατέδειξε το πρόσφατο δυστύχημα στη Λάρισα – να μην έχουν! Γιατί όλα στον βωμό του κέρδους;