Ε. Μορφές Αυτονομήσεως στο ιεροψαλτικό ήθος – Η Αυτονόμηση στην Εκκλησιαστική Ψαλτική Τέχνη

Του 

Κων/νου Χαριλ. Καραγκούνη, 

καθηγητού της Ανωτάτης 

Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθηνών,

kxkaragounis8@gmail.com, 

www.kxkaragounis.gr

Από την προηγουμένη Κυριακή μάς απασχολεί το ζήτημα, τι συμβαίνει αν η Ψαλτική εκτρέπεται από τον σκοπό της, μετασχηματίζεται σε αυτοσκοπό και εξυπηρετεί ταπεινά ή εφάμαρτα ανθρώπινα ελατήρια και αμαρτωλά πάθη. Τότε η Ψαλτική, παρά την ιερότητά της και τη σωστική της αποστολή, εκπίπτει σε αυτονομημένο ή ειδωλοποιημένο ανθρώπινο έργο, μη ευάρεστο στον Θεό, ώστε ο Κύριος το βδελύσσεται. Φαίνεται αυτό με τραγικό τρόπο, στον προφήτη Αμώς: «Μεμίσηκα, απώσμαι εορτάς υμών, και ου μη οσφρανθώ θυσίας εν ταις πανηγύρεσιν υμών… Μετάστησον απ’ εμού ήχον ωδών σου, και ψαλμόν οργάνων σου ουκ ακούσομαι…» (Αμώς, ε’, 21, 23) «Μεταστρέψω τας εορτάς υμών εις πένθος και πάσας τας ωδάς υμών εις θρήνον…» (η’, 10.).

Την περασμένη Κυριακή κάμαμε αρχή μιας σύνοψης των καταστάσεων που οφείλονται σε αυτονόμηση ή επιφέρουν αυτονόμηση των προσώπων που διακονούν την Ψαλτική (Ιεροψάλτες και Κληρικούς), είπαμε δε ότι αυτές οι καταστάσεις είναι αποτέλεσμα πνευματικών αστοχιών ή βαρέων, χρονίων, συνήθως μη συνειδητοποιημένων παθών. Ας συνεχίσουμε αυτόν τον μακρύ κατάλογο:

-Όταν μεταφέρω το διακόνημά μου της λατρευτικής Ψαλμωδίας εκτός του τόπου Λατρείας τού Αγίου Τριαδικού Θεού, ψάλλοντας ευκαίρως-ακαίρως σε τόπους κοσμικής ευωχίας και κραιπάλης, σε ταβερνεία και καφενέδες, αυτονομούμαι. Τα πάθη που μπορεί να υποκινούν αυτή μου την συμπεριφορά είναι δυσαρίθμητα. Τα φαινομενικώς αγνά κίνητρά μου (π.χ. ζήλος, μεράκι, αγάπη για την Ψαλμωδία) υποκλέπτονται στις περιπτώσεις αυτές από τον Εχθρό με την περισσή πονηρία, προς επίτευξη του σκοπού του, που είναι η διαρκής προσβολή του Θεού διά της προσβολής των ποιημάτων Του. Ομοιάζω τότε, ο ταλαίπωρος, με τους υιούς τού Ααρών, που προσέφεραν θυμίαμα μη επιθυμητό στον Κύριο, με «πυρ αλλότριον, ο ου προσέταξε Κύριος αυτοίς» και τιμωρήθηκαν αυστηρότατα προς παραδειγματισμό: «Εξήλθε πυρ παρά Κυρίου και κατέφαγεν αυτούς, και απέθανον έναντι Κυρίου» (Λευϊτικόν, ι’, 2). Οποιαδήποτε αυτονόμησή μου εντός τής Εκκλησίας είναι αίρεση· ομοίως και όταν η αυτονόμηση αφορά την Εκκλησιαστική Μουσική, όταν καταχρώμαι τα «μουσικά δικαιώματα» του Κυρίου κατά τη Λατρεία Του.

-Αναλόγως, πρέπει να συνειδητοποιήσω ότι και οποιαδήποτε άλλη εξωλατρευτική ψαλτική δραστηριότητά μου, είτε ως μονωδός, είτε με εξωλατρευτικές Χορωδίες (π.χ. συναυλίες, παραστάσεις ραδιοτηλεοπτικές, ψαλτικοί διαγωνισμοί, συνθέσεις και εκτελέσεις ορατορίων, κ.τ.ό.), μπορεί να αποτελούν προϊόντα αυτονομήσεως, εάν δεν πραγματοποιούνται με φειδώ και πολλή προσοχή εις δόξαν τού Τριαδικού Θεού. Ισχυρισμοί περί προβολής και διαδόσεως της «πατρώας», «εθνικής», «πολιτιστικής» ή «καλλιτεχνικής» κληρονομιάς, αποτελούν «προφάσεις εν αμαρτίαις» χειλέων και καρδιών «εκκλινόντων εις λόγους πονηρίας».

-Όταν με θεωρώ θεματοφύλακα της Ψαλτικής και Εκκλησιαστικής Παραδόσεως, αυτονομούμαι. Ομοιάζω με τον Προφήτη Ηλία, ο οποίος σε πειρασμική, αλλά παροδική κρίση απελπισίας ξεστόμισε, «Κύριε, έμεινα μόνος, μονώτατος, που σε λατρεύει σε όλη τη γη», για να λάβει την απάντηση, «τι λες, Ηλία, ξέρεις πόσες χιλιάδες ανδρών δεν έχουν λυγίσει το γόνατό τους στον Βάαλ;». Μόνο που στην περίπτωσή μου η αίσθηση πως απέμεινα μόνος, μονώτατος θεματοφύλακας της Ψαλτικής και Εκκλησιαστικής Παραδόσεως δεν είναι συνέπεια απελπισίας, αλλά μιας αθεραπεύτου οιήσεως.

-Όταν καθίσταμαι «βασιλικώτερος του βασιλέως», ασκώντας κριτική και έλεγχο κατά παντός υπευθύνου, προκαλώντας σοβαρές προστριβές, για μη ακριβή τήρηση του Τυπικού ή καταστρατήγηση τού χρόνου και παράλειψη τροπαρίων ή ευχών, αυτονομούμαι. Λησμονώ ότι, «θυσία τω Θεώ, πνεύμα συντετριμμένον». Καταφρονώ το παράπονο του Κυρίου, «έλεον θέλω και ου θυσίαν». Δεν έχω συναίσθηση της προσωπικής μου δουλείας και ότι με τη συμπεριφορά μου «κρίνω αλλότριον οικέτην» (= ξένο δούλο). Δεν έχω συνειδητοποιήσει, ότι η φιλαδελφεία είναι ανωτέρα κάθε τυπολατρείας, τυπικολατρείας και μουσικολατρείας. Δεν έχω αντιληφθεί, ότι θεοποίησα – μάλλον, έχω ειδωλοποίησα – παροδικά και συμβατικά πράγματα, σχήματα του παρόντος αιώνος, πολύ ευτελή (σε σχέση με το κυρίως ζητούμενο), τα οποία πρόκειται να παρέλθουν ανεπιστρεπτί, όταν ο Κύριος αποφασίσει. Θεωρώ μία τέτοια στάση μου ως ευλάβεια, πρόκειται, όμως, για ευλάβεια σε διαστάσεις αυτονομήσεως. Η αυστηρή, άνευ υπακοής, τήρηση του Τυπικού ή ο «μη κατ’ επίγνωσιν» ζήλος μου περί τα Ψαλτικά είναι «κλέψιμο από δεξιά», κατά την πατερική ερμηνεία τού πράγματος. Είναι προσωπική πλάνη, η οποία με τυφλώνει και αδυνατώ να αποδεχθώ, ότι η πλέον ευπρόσδεκτος ευλάβεια είναι η συμμόρφωσή μου με τις επιταγές τής Εκκλησίας και η υπακοή μου σε αυτές.

-Αν ως Κληρικός λησμονώ ότι ευρίσκομαι προ του φρικτού Θυσιαστηρίου και εγκαταλείπω τη σεμνή και προσευχητική επιτέλεση των Ακολουθιών και ιδίως των Μυστηρίων, προκειμένου να φορτώσω με περιττό μουσικό φορτίο τις εκφωνήσεις μου και τις απαγγελίες των Αναγνωσμάτων (το ίδιο ισχύει και για την εμμελή Ανάγνωση των Ιεροψαλτών, φυσικά), αυτονομούμαι. Δεν έχω επίγνωση ενώπιον Ποίου ίσταμαι, Ποιον επικαλούμαι, Ποιον διακονώ, Ποιον θυσιάζω και σφάζω με τα ίδια μου τα χέρια. Όμως, η αγνωσία αποτελεί φοβερή πλάνη, σύμφωνα με τον Κύριο, ο οποίος είπε στους άθεους Σαδδουκαίους, «πλανάσθε, μη ειδότες τας γραφάς».

Συνέχεια του θέματος την επόμενη Κυριακή, πρώτα ο Θεός. Αλλά, πριν κλείσω, θα επαναλάβω για λογαριασμό μου τα λόγια τού οσίου Εφραίμ τού Σύρου: «Πιστεύσατε, αδελφοί μου, από πάντων ων παρήνεσα υμίν φυλάττεσθαι, ένοχος αυτών ειμι εγώ… Πιστεύσατε, αφ’ ων ελάλουν, ουδέν εφύλαξα… Πιστεύω υμάς αμώμους ευρεθήναι· εγώ δε κατακέκριμαι υπέρ ων λέγω και ου ποιώ». Ευλογείτε, αδερφοί και πατέρες!