Δυσοίωνες προοπτικές για την τοπική οικονομία καταγράφονται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας για την επιχειρηματικότητα ως αντίδοτο στην ανεργία κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Η μελέτη περιλαμβάνει συγκριτική ανάλυση για τις Περιφερειακές Ενότητες Μαγνησίας και Λάρισας.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της έρευνας από τη Μαρία – Στέλλα Καλιγέρη στις δύο περιφερειακές ενότητες, η συγκέντρωση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και απασχολούμενων στον τριτογενή τομέα (επιχειρήσεις εμπορίου και εστίασης) είναι μεγαλύτερη συγκριτικά με τον δευτερογενή. Το κυρίαρχο προφίλ των επιχειρήσεων είναι τύπου μικρομεσαίων και πολύ μικρών επιχειρήσεων, προσανατολισμένων στην τοπική αγορά, οι οποίες δεν επενδύουν στην έρευνα για την ανάπτυξή τους, αλλά δημιουργούνται μέσω χρηματοδοτήσεων από οικογενειακούς παράγοντες και λειτουργούν για βιοποριστικούς λόγους. Διαπιστώθηκε ότι οι οποιεσδήποτε τάσεις αύξησης της απασχόλησης, οφείλονται κυρίως στην αύξηση της μερικής απασχόλησης (όπως είναι η εποχιακή απασχόληση την περίοδο της υψηλής τουριστικής κίνησης). Ακόμη, ειδικά σε Περιφερειακό επίπεδο, επικρατούν στερεότυπα και απουσιάζει η ιδέα του επιχειρηματικού οικοσυστήματος, καθώς οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συναφείς τομείς δεν συνεργάζονται μεταξύ τους και δεν υπάρχει ανταλλαγή της παραγόμενης γνώσης. Υπάρχουν κάποια μεμονωμένα παραδείγματα επιχειρηματικών εγχειρημάτων, που στηρίχθηκαν στην καινοτομία, στη χρήση της νέας τεχνολογίας, στη συμμετοχή σε δίκτυο και στη συνεργασία εντός μίας αλυσίδας αξίας (όπως οι γαλακτοκομικές και κτηνοτροφικές επιχειρήσεις που συμμετάσχουν στο cluster «Terra Thessalia»), αλλά δεν είναι πολλές οι περιπτώσεις αυτές στα τοπικά επιχειρηματικά δρώμενα. Γενικά, η διάρθρωση του τοπικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, όπου οι περισσότερες επιχειρήσεις εμφανίζουν μικρή βιωσιμότητα και η έλλειψη υποστήριξης και χρηματοδότησης μέσω ειδικών μηχανισμών (κέντρα επώασης, θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων και χρηματοδοτικούς οργανισμούς/εταιρείες κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών), μειώνουν τις πιθανότητες αλλαγής κατεύθυνσης σε μία σύγχρονη μορφή υγιούς επιχειρηματικότητας (επιχειρηματικότητας υψηλής προστιθέμενης αξίας), η οποία δεν χαρακτηρίζεται από εγχειρήματα που προέκυψαν από ανάγκη. Επομένως, ένα σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι για να προκύψει αισθητή μείωση της ανεργίας στην Περιφέρεια Θεσσαλίας θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος του «επιχειρείν».
Η ουσία βρίσκεται στη δημιουργία επιχειρήσεων που θα έχουν τα εφόδια όχι μόνο να εγείρουν τον ανταγωνισμό, αλλά και θα είναι σε θέση να προσφέρουν διαρκή αξία ώστε να τον αντιμετωπίζουν. Η στροφή προς αυτή την κατεύθυνση εξαρτάται, όχι μόνο από τις ευνοϊκές οικονομικές συνθήκες του τοπικού περιβάλλοντος, αλλά και από μία νοοτροπία που επενδύει στην επιχειρηματική εκπαίδευση, στην καινοτομία και στη συνεργασία για την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών έντασης γνώσης και τεχνολογίας.
Σε δυσμενή κατάσταση
Η πρώτη παρατήρηση της έρευνας που διενεργήθηκε με συνεργάτες τα Επιμελητήρια των δύο πόλεων είναι ότι το γενικό επιχειρηματικό κλίμα βρίσκεται σε μία αρκετά δυσμενή κατάσταση. Πολλές επιχειρήσεις κλείνουν, λίγες δημιουργούνται και η οποιαδήποτε άνθηση της επιχειρηματικότητας πηγάζει από ανάγκη. Επιπλέον, η οποιαδήποτε βελτίωση της απασχόλησης σήμερα, οφείλεται κυρίως στην αύξηση των επιχειρήσεων στον τριτογενή τομέα, ιδιαιτέρως στον τουρισμό και στην παροχή υπηρεσιών και συνίσταται συνήθως σε μορφή εποχιακής/μερικής απασχόλησης. Ενώ διαπιστώνονται σε Περιφερειακό Επίπεδο, κάποιες βελτιωτικές κινήσεις ώστε να ξεκινήσει η αλλαγή, αυτές είναι ακόμη κάτω από τον μέσο όρο στο σύνολο των επιχειρήσεων, καθώς κυριαρχούν «οι απεγνωσμένες κινήσεις εξαιτίας της υφιστάμενης επιχειρηματικής κουλτούρας». Έτσι, στην περιοχή της Θεσσαλίας υπάρχουν μόνο κάποια μεμονωμένα παραδείγματα επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν από ανθρώπους με την έννοια των «επιχειρηματιών», αφού, οι μικροί πυρήνες νεοσύστατων επιχειρήσεων εντάσεως γνώσεως στη Θεσσαλία δεν υποστηρίζονται από την τοπική αυτοδιοίκηση.
Ελάχιστοι οι «πρωταγωνιστές»
Ενδεικτικά παραδείγματα τοπικών επιχειρήσεων που στηρίζονται σε σύγχρονα επιχειρηματικά μοντέλα είναι: 1. Η επιχείρηση «Φυλώ» (Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση συλλογικού και παραγωγικού σκοπού) της οποίας το μοντέλο στηρίζεται στην εφαρμογή βασικών γνώσεων φαρμακευτικής, συνδέοντας την παράδοση με την επιστημονική γνώση. Η επιχείρηση έχει ήδη αναπτυχθεί τόσο πολύ που εξάγει και στην Κίνα (βρίσκεται στον Αλμυρό του Ν. Μαγνησίας).
Η επιχείρηση «Steel & Structural Detail Engineers (SDENG)» (έδρα Βόλος) που προσφέρει εξειδικευμένες υπηρεσίες μηχανικού και τεχνογνωσίας για έργα δομικών κατασκευών στους τομείς: Πετρελαίου και φυσικού αερίου, σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, βιομηχανικών έργων, έργων πολιτικού μηχανικού. Η επιχείρηση προσφέρει μία καινοτόμα πρόταση μέσω της χρήσης της «Μοντελοποίησης Πληροφοριών Κτιρίων», που είναι ο σημαντικότερος σύνδεσμος μεταξύ όλων των συμμετεχόντων στο έργο. Οι διαφορές αυτών των επιχειρήσεων από τις υπάρχουσες είναι ότι προσέθεσαν μία δραστηριότητα υψηλής ποιότητας ώστε να παραχθεί έξτρα αξία. Στη συνέχεια και προκειμένου να διερευνηθούν οι τάσεις συνεργασίας και οι φραγμοί στην ανάπτυξη της δικτύωσης μεταξύ των επιχειρήσεων στη Θεσσαλία, επιλέχθηκε – ως ένα από τα πιο πετυχημένα παραδείγματα εδαφικής συνεργασίας (cluster) – η θεσσαλική πρωτοβουλία «Terra Thessalia», που αφορά στη συνεργασία των μικρών γαλακτοκομικών περιοχών της Θεσσαλίας και αποτελεί απόρροια του σχεδίου LACTIMED1, το οποίο εφαρμόστηκε στο πλαίσιο της υλοποίησης σχετικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος IEVP CT MED. Η ανωτέρω συνεργασία, αν και εμπίπτει στον πρωτογενή τομέα, αποτελεί πολύτιμη εμπειρία για τα αποτελέσματα της συμμετοχής των τοπικών επιχειρήσεων σε μία αλυσίδα αξίας στην οποία συμμετείχαν, επίσης, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Λάρισας.
Δεν θέλουν ρίσκο
Τα αποτελέσματα εργασίας για την επιχειρηματικότητα σε όρους επιχειρήσεων και απασχόλησης, αναδεικνύουν ότι επικρατούν τάσεις αποφυγής του ρίσκου για δημιουργία επιχείρησης, λόγω του φόβου που έχει δημιουργήσει η παρατεταμένη περίοδος ύφεσης και των χαμηλών προσδοκιών που εμποδίζουν την αλλαγή προς την παραγωγή νέων βελτιωμένων προϊόντων και υπηρεσιών, υψηλής προστιθέμενης αξίας, με σκοπό τη διείσδυση σε νέες αγορές. Η περιφερειακή κουλτούρα χαρακτηρίζεται από τη σύσταση επιχειρήσεων για λόγους βιοπορισμού, χωρίς όραμα και σαφή στρατηγική. Αποτέλεσμα είναι να υπάρχουν πολλές πανομοιότυπες επιχειρήσεις, δίχως οργανωμένο σχέδιο, που αναπαράγουν τις λειτουργίες των ήδη καθιερωμένων επιχειρήσεων και αδυνατούν να σταθούν στον ανταγωνισμό αφού δεν δημιουργούν νέα προστιθέμενη αξία. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, διαπιστώθηκε ότι ακόμη και εάν υπάρχουν κάποιες αξιόλογες προσπάθειες δημιουργίας επιχειρήσεων εντάσεως γνώσεως και χρήσης σύγχρονης τεχνολογίας, δηλαδή επιχειρήσεις ικανές να παράγουν υψηλή αξία και να προσφέρουν καινοτόμα προϊόντα, οι προσπάθειες είναι πολύ λίγες και δεν έχουν τη δυναμική για να προκαλέσουν αλλαγή. Επομένως, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων, όχι μόνο δεν ενισχύει την απασχόληση, αλλά δεδομένου ότι η βιωσιμότητά αυτών είναι μικρής διάρκειας, δεν είναι σε θέση να συνεισφέρει σημαντικά στη μείωση της μακροχρόνιας ανεργίας. Επιπλέον, δεν έχει καλλιεργηθεί η πολιτική να λειτουργούν οι επιχειρήσεις ως οικοσυστήματα, ενώ είναι απαραίτητο να αναπτύσσονται συνεργασίες για να υπάρχει ανταλλαγή απόψεων και τεχνογνωσίας. Το ζήτημα είναι πως οι άνθρωποι οργανώνονται συλλογικά και δημιουργούν επιχειρήσεις που επιβιώνουν και αναπτύσσονται.
Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Θεσσαλίας Τεχνολογικού Τομέα – ΤΕΙ Θεσσαλίας, αποτελούν δύο πυλώνες, ικανούς να οδηγήσουν την αλλαγή στη σκέψη όσον αφορά στο «επιχειρείν», ώστε να παράγεται υψηλή αξία και όχι αποκλειστικά με την έννοια της οικονομικής αξίας.
Η ουσιαστική μείωση της ανεργίας σε μακροχρόνιο ορίζοντα, είναι δυνατόν να προέλθει, κυρίως από τη σύσταση επιχειρήσεων που διαθέτουν οργανωμένο σχέδιο λειτουργίας και δεν αποτελούν σπασμωδικές κινήσεις εξαιτίας της κρίσης, αλλά είναι απόρροια της εκτενούς έρευνας αγοράς.
Στο τέλμα μεταποίηση και εμπόριο
Εξετάζοντας την εξέλιξη των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην πόλη του Βόλου, το πρωτεύων συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η μεγαλύτερη επίπτωση της οικονομικής κρίσης εκδηλώθηκε στους τομείς της μεταποίησης και του εμπορίου. Από την άλλη πλευρά, διαπιστώνονται αυξήσεις του πλήθους ενεργών επιχειρήσεων κυρίως στον τουρισμό (κατά 18%) και κατά 0,09% στον τομέα των υπηρεσιών. Η πόλη του Βόλου αναπτύσσει εντονότερη δραστηριότητα στον τομέα του τουρισμού.
Στη Μαγνησία το πλήθος των απασχολούμενων στον τομέα της μεταποίησης μειώνεται συνεχώς την περίοδο 2010-2014. Αντίθετα, στον τομέα των υπηρεσιών υπάρχει μία σημαντική αύξηση του πλήθος των απασχολούμενων τη διετία 2011-2012 και μία σχετική βελτίωση στο εμπόριο και στον τουρισμό την περίοδο 2013-2014. Λαμβάνοντας υπόψη το πλήθος των απασχολούμενων σε όλους τους κλάδους δραστηριοτήτων προς τον συνολικό αριθμό των τοπικών επιχειρήσεων ετησίως προκύπτει το συμπέρασμα ότι από πέντε απασχολούμενους κατά τα έτη 2010-2012, στη συνέχεια απασχολούνται σε κάθε επιχείρηση περίπου τέσσερις άνθρωποι (βλέπε πίνακα 8 του παραρτήματος ΙΙ). • Συνδυαστικά με το γεγονός ότι το πλήθος των ενεργών επιχειρήσεων σταδιακά μειώνεται τα τελευταία έτη, προκύπτει ότι, η ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας σε συνδυασμό με την αύξηση της απασχόλησης στην Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας, ακολουθεί φθίνουσα πορεία.
Η μοναδική συνεισφορά των επιχειρήσεων στην απασχόληση προέρχεται κυρίως από τον τριτογενή τομέα (εμπόριο και υπηρεσίες).
Στον δευτερογενή τομέα (μεταποίηση), αναδεικνύεται ότι δεν ανοίγουν νέες επιχειρήσεις, ικανές να αναζωογονήσουν τουλάχιστον σε μικρό βαθμό το πρόβλημα της ανεργίας, αλλά επίσης και ότι, οι υφιστάμενες δεν επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους.
Η ένταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Περιφερειακή Ενότητα Μαγνησίας, δηλαδή η αναλογία του αριθμού των επιχειρήσεων ως προς τον πληθυσμό, παραμένει σχεδόν σταθερή .
Τη μεγαλύτερη ένταση έχουν οι επιχειρηματικές δραστηριότητες στον τομέα των υπηρεσιών και ακολουθεί ο εμπορικός τομέας δραστηριοτήτων. Την τρίτη και τέταρτη θέση όσον αφορά στην ένταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων κατέχουν ο τομέας της μεταποίησης και ο τουριστικός αντίστοιχα.