Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν είμαι ιστορικός, αλλά μου αρέσει η ιστορία, όπως σε πολλούς. Μου αρέσει ως ανάγνωση, ανάγκη και κριτική, ως κέρδος ηθικό και πλούτος παιδείας. Και για να θυμηθούμε ένα από κείνα τα θησαυρίσματα που λέγαμε παλιότερα «Όλβιος όστις της ιστορίας έσχε μάθησιν». Πρέπει, λοιπόν, ο άνθρωπος να γνωρίζει (την) ιστορία. Αλλά ποια ιστορία;
Το βιβλίο, που παρουσιάζουμε με τίτλο «Η ιστορία ως επιπτύχωση» και με υπότιτλο «Από μια ιστοριογραφία βουλιμική σε μια υδροκεφαλική Διδακτική της Ιστορίας», του καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Αντώνη Σμυρναίου (εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2019, σελ. 229) διαπραγματεύεται με γνώση και εμβρίθεια σε 4 κεφάλαια και ένα Επίμετρο την εικόνα και την ουσία της σύγχρονης ιστοριογραφίας. Μιας ιστοριογραφίας, που έχει εναγκαλισθεί τον καταναλωτισμό, δυσκολευόμενη να ορίσει όρια στη μελέτη, την έρευνα και τη Διδακτική. Έτσι στο δοκίμιο αυτό επιχειρείται μια ανατομία του ιστοριογραφικού λόγου και ανοίγει σαν βεντάλια μια σειρά από θέματα, εν πολλοίς αδιερεύνητα και όχι τόσο γνωστά.
Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το φαινόμενο του καταναλωτισμού γενικά στην κοινωνία μας και ειδικά στην ιστοριογραφία και τη Διδακτική στο σχολείο. Η τεράστια δύναμή της «ορίζει τι είναι αληθές, και τι ψευδές, τι δίκαιο και τι άδικο, ηθικό ή ανήθικο. Διότι αυτή η κατανάλωση ακριβώς καθιδρύει τα σύγχρονα ήθη, προσανατολίζοντας εκμαυλιστικά τις ανθρώπινες διαθέσεις και προσδοκίες» (σ. 27). Αναφέρεται, επίσης, στα νεοφυή επινοήματα «καλές πρακτικές», «κάνουν πράγματα» κ.ά. υπηρετώντας έτσι (η ιστοριογραφία) όχι ένα σχολείο της γνώσης, αλλά του καταναλωτισμού.
Στο δεύτερο κεφάλαιο, Μια ιστοριογραφία βουλιμική: Στη λεωφόρο του πανιστορισμού, αναλύεται ένας εκδημοκρατισμός της ιστορίας, που σύμφωνα με αυτή τη θεωρία «τίποτε δεν θεωρείται ανάξιό της» καταλήγοντας τα πάντα να είναι ιστορική ύλη. Συνεκδοχικά και ο καθένας είναι ιστορικός και ιστοριογράφος. Ο συγγραφέας μιλάει για τον «φετιχισμό της κατανόησης» και του νοήματος ενός ιστορικού συμβάντος, τη Νέα Ιστορία και τη Σχολή των Annales, το βίωμα και την εμπειρία, την κριτική σκέψη, την ψυχαναλυτική ιστορία, την Ιστορία των Νοοτροπιών, την Ιστορία των Συναισθημάτων και των Συγκινήσεων κ.λπ. Ιδιαίτερα αναφέρεται στην προφορική ιστορία, την «επιστροφή της αφήγησης» και τον «αφηγηματικό ιμπεριαλισμό». Όλοι αφηγούνται και όλοι έχουν να πουν κάτι, σκηνοθετώντας και εμψυχώνοντας πρόσωπα και πράγματα. Όλοι επιπτυχώνουν και καταναλώνουν την Ιστορία!
Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για: Μια υδροκεφαλική Διδακτική της Ιστορίας: η επιπτύχωση των διδακτικών, όπου, όπως σημειώνεται, «δεν χρησιμοποιούμε μόνο μία Διδακτική (την Ειδική Διδακτική της Ιστορίας), αλλά συνηγορούμε ασμένως στις πολλαπλές διδακτικές της ιστορίας…». Αναφέρεται στα Μουσεία και την τοπική ιστορία, στα συνέδρια, τα ιστορικά happenings, τη δραματοποίηση και τα παιχνίδια ρόλων, τα ιστορικά θεματικά πάρκα, τους μικρούς ιστορικούς κ.λπ.
Στο τρίτο κεφάλαιο διαπραγματεύεται μια ιστοριογραφική και διδακτική οικολογία και προτείνονται ο περιορισμός από τους ιστορικούς του ηγεμονικού καταναλωτικού εγγραμματισμού, καθώς και προώθηση «της φαντασίας στη σύγχρονη ζωή, εκπαίδευση και γραφή» κ.ά.
Στο Επίμετρο γίνεται ανάλυση της Μυθ-ιστορίας, της σχέσης μύθου και ιστορίας, αλλά και ιδεολογίας και ιστορίας, με επιμέρους ενότητες: Μια φιλοπόλεμη ιστοριογραφία: «η ιδεολογική χρήση της ιστορίας», Η καταδίκη των «χρήσεων» και των «καταχρήσεων» της ιστορίας, Ο εναγκαλισμός της Μυθ-ιστορίας, Η εγγενής μυθοπλασία του ιστορικού γεγονότος, Το τρίπτυχο της μυθοπλασίας και η επι-μυθοποίηση, Ακροτελεύτια ερωτήματα. Και ακολουθεί η βιβλιογραφία, ξενόγλωσση και ελληνόγλωσση.
Τέλος, θα ήθελα να τονίσω ιδιαίτερα ότι το στοιχείο που χαρακτηρίζει το δοκίμιο του Αντώνη Σμυρναίου, Η ιστορία ως επιπτύχωση (αλλά και όλα του τα βιβλία), πέραν των ερευνητικών τρόπων και της μεθοδολογίας του, είναι η γλώσσα του, γλώσσα χυμώδης, πλούσια και ανθισμένη με σπάνιους γλωσσικούς τύπους, που υψώνουν το επιστημονικό ύφος, έστω και αν, κάποτε, δυσκολεύουν τον αναγνώστη, όπως λ.χ. οι λέξεις λάχνες, λιγωτισμός, εγκύστωση, ωκυτοκία, τουπίκλην κ.ά. Πάντως οι αναλύσεις και οι θέσεις του, θέσεις έμπειρου πανεπιστημιακού και ειδικού (αφού διδάσκει Νεοελληνική ιστορία, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης και Διδακτική της Ιστορίας), θα προβληματίσουν και θα συμβάλλουν στον αναστοχασμό για τη σύγχρονη ιστοριογραφία, εμπλουτίζοντας τη σχετική βιβλιογραφία. Βιβλίο χρήσιμο όχι μόνο για τους ιστορικούς, αλλά και για όλους του φιλίστορες.