Πίσω από την κυκλοφορία του φετινού ημερολογίου του Μουσείου Ελιάς και Λαδιού Πηλίου στην Άνω Γατζέα, που φέρει τον τίτλο «Σμύρνη, Μικρασία 1922-2022» και περιέχει έργα του Δημήτρη Μοράρου, κρύβεται μια ενδιαφέρουσα ιστορία του ζωγράφου από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και το ταξίδι που επιχείρησε τότε στη Σμύρνη, ερχόμενος για πρώτη φορά σε επαφή με τον μικρασιατικό κόσμο. Και το «οδοιπορικό» που πραγματοποίησε τότε στη γη της Ιωνίας, στάθηκε αφορμή για τη σύνθεση των έργων που συμπεριέλαβε στη φετινή έκδοση, τιμώντας έτσι τη συμπλήρωση ενός αιώνα από τη μεγάλη Καταστροφή του 1922.
Πριν από 37 χρόνια ο Δημήτρης Μοράρος επιβιβάστηκε σ’ ένα γκαζάδικο από το λιμάνι του Πειραιά και διέσχισε το Αιγαίο καταλήγοντας στη Σμύρνη. «Το 1985 γνωρίστηκα με μία θεατρική συγγραφέα, η οποία επέμενε πως έπρεπε να πάω οπωσδήποτε στην Τουρκία, υποστηρίζοντας ότι εκεί θα ανακάλυπτα έναν εντελώς διαφορετικό κόσμο. Τελικά μαζί με άλλους τρεις φίλους, τολμήσαμε το ταξίδι. Μπήκαμε σ’ ένα Citroën 2CV και επιβιβαστήκαμε στο πλοίο «Άτλας ΙΙ», που εκείνη την εποχή εκτελούσε μια φορά την εβδομάδα το δρομολόγιο Πειραιάς – Σμύρνη. Το πλοίο αναχωρούσε στις οκτώ το βράδυ από την Ελλάδα, ενώ το ταξίδι διαρκούσε δώδεκα ώρες ακριβώς. Φτάσαμε ξημερώματα στη Σμύρνη, ενώ επειδή το πλοίο ήταν γκαζάδικο, δεν είχε καμπίνες. Είχαμε απλώσει υπνόσακους στο κατάστρωμα και μαζί με εμάς ταξίδευαν πολλοί Ιταλοί και Γάλλοι που έκαναν διακοπές με τροχόσπιτα», θυμήθηκε ο Δημήτρης Μοράρος για το πώς προέκυψε η πρώτη επίσκεψή του στη Σμύρνη.
«Όταν τελειώσαμε με τον έλεγχο στο τελωνείο και κάναμε την πρώτη βόλτα μας στην πόλη, μάς εντυπωσίασαν οι εικόνες που αντικρίσαμε. Απείχαν αρκετά από αυτό που είχαμε στο μυαλό μας. Οι περισσότεροι Έλληνες έχουμε παγιώσει μια εντελώς διαφορετική άποψη για το πώς κυλούσε η ζωή στη Μικρά Ασία, π.χ. ψάχναμε να βρούμε από πού ξεκίνησε η πυρκαγιά, ανεβαίναμε στα στενά της παλιάς Σμύρνης και δεν μπορούσαμε να εντοπίσουμε το παραμικρό. Ή όπως και η προκυμαία, που είχε ταυτιστεί με τη ζωή των Σμυρνιών, είχε αλλάξει ολοκληρωτικά όψη», είπε στη συνέχεια και πρόσθεσε: «Από τη Σμύρνη φτάσαμε με το «Ντεσεβό» μέχρι το Αϊβαλί. Μείναμε εκεί ένα δεκαήμερο. Και όλο αυτό το διάστημα κρατούσα σχέδια, χωρίς βέβαια να έχω κάτι συγκεκριμένο στον νου μου», εξομολογήθηκε ο ζωγράφος, ο οποίος φτάνοντας εκεί αναθεώρησε πολλές απόψεις. «Όσα γνώριζα για τη Μικρά Ασία, προέρχονταν από τον Κόντογλου, τον Βενέζη κ.ά. Είχα πλάσει εντελώς διαφορετική εικόνα για τη Σμύρνη. Θυμόμουν για παράδειγμα το τραγούδι του Μαρκόπουλου με τίτλο «Χίλια μύρια κύματα», που έλεγε για το Αϊβαλί. Την ίδια στιγμή, όμως, οι πρόσφυγες που ζούσαν τότε στην Ελλάδα, μιλούσαν πολύ σπάνια για τα γεγονότα του 1922. Υπήρχε μια «σκιά» στην ψυχή τους, για την προσφυγιά και την καταστροφή. Πάλευαν να ορθοποδήσουν και να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα, οπότε δεν ήθελαν – τα χρόνια εκείνα τουλάχιστον – να κουβαλάνε το στίγμα του πρόσφυγα. Ενδεχομένως σήμερα αυτό ακούγεται περίεργο, αλλά τότε συνέβαινε. Το 1992, η Αδελφότητα Μικρασιατών Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος» έκανε μια έκθεση για τα εβδομήντα χρόνια και οι μεγαλύτεροι είχαν αρνηθεί να πούνε το παραμικρό. «Εμείς προσπαθούμε να ξεχάσουμε», έλεγαν χαρακτηριστικά. Ξέχωρα από το γεγονός πως κυνηγήθηκαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας, δεν πρέπει να λησμονούμε τις συνθήκες που συνάντησαν αφότου εγκαταστάθηκαν εδώ. Ενώ σήμερα είναι τιμή για κάποιον να δηλώνει Μικρασιάτης».
Όσο για τι προσδοκά ο Δημήτρης Μοράρος από το φετινό ημερολόγιο; «Αντανακλά την οπτική μου για τη Μικρά Ασία, μέσα από κείμενα, τραγούδια ή ακόμη και προσωπικές μαρτυρίες», σχολίασε ο καλλιτέχνης και κλείνοντας, αναφέρθηκε στο κείμενο που δημοσιεύθηκε στο ημερολόγιο και φέρει την υπογραφή της ιστορικού και γνωστής συγγραφέα, Μαριάννας Κορομηλά, η οποία μάλιστα στο παρελθόν διατηρούσε δεσμούς με το Πήλιο: «Η Μαριάννα, το 1985 ίδρυσε την πολιτιστική εταιρεία «Πανόραμα» και το 1990 και το 1995, παρουσιάσαμε σε έκθεση τα σχέδια που είχα δημιουργήσει στη Σμύρνη. Στο κείμενό της αναφέρεται στο σημείο τομής των ενδιαφερόντων μας, που κοίταζαν προς… Ανατολή».
* Το ημερολόγιο «Σμύρνη, Μικρασία 1922-2022» διατίθεται σε βιβλιοπωλεία της πόλης του Βόλου.