Ο καθηγητής του τμήματος Επιστήμης Τροφίμων – Διατροφής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Δημήτρης Μακρής, με δεδομένο ότι οι Έλληνες καταναλώνουν πλέον περισσότερες τροφές χαμηλότερης ποιότητας, προτείνει τρόπους επιστροφής σε καλύτερα διατροφικά πρότυπα. «Ο μέσος καταναλωτής πολλές φορές αγοράζει «με το μάτι», χωρίς να έχει πλήρη αίσθηση του τι ακριβώς είναι αυτό που αγοράζει, και τι μπορεί (ή δεν μπορεί) να του προσφέρει» τονίζει και υποστηρίζει πως ένα σύνολο ενεργών καταναλωτών θα ήταν σίγουρα σημαντικός ρυθμιστικός παράγοντας και στην ανάπτυξη προϊόντων υψηλότερων προδιαγραφών από τις βιομηχανίες τροφίμων.
Μπορεί οι τιμές να απασχολούν τους καταναλωτές ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό, αλλά μήπως η ποιότητα θα έπρεπε να είναι η διαχρονική έγνοια και η προτεραιότητα; Τι συμβουλές θα δίνατε στους καταναλωτές ώστε να είναι πιο συνειδητοποιημένοι στις αγορές τους;
Ως ποιότητα ενός τρόφιμου, θα μπορούσαμε πολύ απλά να ορίσουμε εκείνα τα χαρακτηριστικά που καθιστούν ένα τρόφιμο εύγευστο, ασφαλές, και με υψηλή διατροφική αξία. Η τάση που καταγράφηκε ήδη από τα πρώτα έτη εφαρμογής των μνημονίων, δηλαδή την περίοδο από το 2011 και μετά, λόγω της μείωσης της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών, ήταν μια αύξηση στην κατά κεφαλήν κατανάλωση τροφής, αλλά μείωση της δαπάνης των νοικοκυριών για την αγορά τροφίμων. Με απλά λόγια, οι Έλληνες συνέχισαν να τρώνε, ίσως υπέρ το δέον, αλλά πλέον καταναλώνουν περισσότερο τροφές χαμηλότερης ποιότητας, όπως π.χ. γεύματα από ταχυφαγεία. Δυστυχώς, πολύ φοβάμαι ότι το πλαίσιο που διαμορφώνεται τελευταία το πιθανότερο είναι να εντείνει αυτήν την τάση. Εάν επιβεβαιωθούν οι ανησυχίες διαφόρων διεθνών οργανισμών για έλλειψη πρώτων υλών, αλλά και για ραγδαία αύξηση της παραγωγής πολλών τροφίμων, τότε οι συμβιβασμοί όσον αφορά στην ποιότητα μπορεί να γίνουν οδυνηροί. Εντούτοις, κοιτώντας μέσα από ένα αισιόδοξο πρίσμα, μπορεί τελικά οι σημερινές συνθήκες να μας «αναγκάσουν» να ξαναγνωρίσουμε αυτό που εν πολλοίς έχουμε λησμονήσει τα τελευταία χρόνια. Βλέπετε, η χώρα μας έχει την ευλογία να παράγει προϊόντα που αντιπροσωπεύουν τη βάση αυτού που ονομάζουμε «Μεσογειακή Διατροφή». Μια διατροφή που βασίζεται σε νωπά λαχανικά και φρούτα, ελαιόλαδο, κρασί, γαλακτοκομικά, ξηρούς καρπούς, και όσπρια δεν χάνει ποτέ την ποιότητά της. Πιστεύω λοιπόν ότι μια τέτοια διατροφική «στροφή» θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά τις δαπάνες ενός νοικοκυριού, ενώ τελικά η ποιότητα της διατροφής μας θα άλλαζε επί τα βελτίω και όχι επί τα χείρω. Η προτροπή μου θα ήταν, λοιπόν, επιστροφή στην ποιότητα που (ξε)χάσαμε. Επιστροφή στα προϊόντα του τόπου μας. Επιστροφή στο μαγείρεμα στο σπίτι. Απλά, οικονομικά, ποιοτικά.
«Βγάζουν μάτια» ορισμένες φορές τα γράμματα για τα συστατικά που αναγράφονται σε μια σειρά τροφίμων. Πώς μπορεί να ενημερωθεί κάποιος σωστά υπό τις συνθήκες αυτές; Τι μπορεί να κάνει ο καταναλωτής, όταν οι ενδείξεις είναι ομιχλώδεις;
Δεν θα χρησιμοποιούσα τον όρο «ομιχλώδεις». Όλες οι εταιρίες που εμπορεύονται τρόφιμα είναι υποχρεωμένες από τον νόμο ν’ αναγράφουν συγκεκριμένες πληροφορίες που σχετίζονται με τη σύσταση και τη διατροφική αξία των προϊόντων τους. Θα συμφωνήσω, όμως, απόλυτα ότι ο τρόπος αναγραφής μερικές φορές δεν είναι ο καλύτερος. Ελάχιστοι καταναλωτές θα έμπαιναν στη διαδικασία να διαβάσουν με προσοχή τις ετικέτες, κυρίως αν σ’ αυτές η αναγραφή των πληροφοριών είναι με εξαιρετικά μικρούς χαρακτήρες. Θα έθετα, όμως, το πρόβλημα της πληροφόρησης σε μια άλλη βάση. Η δική μου διαπίστωση είναι ότι υπάρχει στον καταναλωτή μια έλλειψη κουλτούρας όσον αφορά στην αναζήτηση πληροφοριών για τη σύσταση και τη διατροφική αξία ενός τρόφιμου. Ο μέσος καταναλωτής πολλές φορές αγοράζει «με το μάτι», χωρίς να έχει πλήρη αίσθηση του τι ακριβώς είναι αυτό που αγοράζει, και τι μπορεί (ή δεν μπορεί) να του προσφέρει. Εδώ υπεισέρχεται ο παράγοντας ενημέρωση, ή, αν θέλετε, παιδεία. Ένας συνειδητοποιημένος καταναλωτής δεν θα ανησυχούσε τόσο πολύ για την ανάγνωση μιας ετικέτας, μιας και θα ήξερε πολύ καλά τι ψάχνει και πού θα το βρει. Επίσης, θα ήξερε να ερμηνεύσει και ορισμένες, αν όχι όλες, πληροφορίες που του παρέχει η ετικέτα ενός τρόφιμου, αλλά και η συσκευασία στο σύνολό της. Υπάρχουν για παράδειγμα συσκευασίες που είναι αρκετά παραπλανητικές. Εκεί η παρέμβαση του καταναλωτή θα ήταν κομβικής σημασίας. Θα μπορούσε να απευθυνθεί τόσο στην Ένωση Καταναλωτών, όσο και στον Συνήγορο του Καταναλωτή για τυχόν παράπονα και καταγγελίες. Ένα σύνολο ενεργών καταναλωτών θα ήταν σίγουρα σημαντικός ρυθμιστικός παράγοντας στην ανάπτυξη προϊόντων υψηλότερων προδιαγραφών από τις βιομηχανίες τροφίμων.
Ποιες συμβουλές θα δίνατε για τη σωστή διατροφή των παιδιών;
Ως γονιός μπορώ να πω ότι η διατροφή του παιδιού μου είναι κάτι που με απασχόλησε έντονα από τη βρεφική του ηλικία. Βλέπετε, υπάρχει απτή απόδειξη από σημαντικό αριθμό ερευνών ότι η διατροφή των παιδιών δεν είναι κάτι που σχετίζεται βραχυ-μεσοπρόθεσμα απλά με την ανάπτυξή τους. Η διατροφή του ανθρώπου στα πρώτα στάδια της ζωής του μπορεί να καθορίσει την κατάσταση της υγείας του πολλά χρόνια μετά. Οι σωστές διατροφικές συνήθειες θα διαμορφώσουν τόσο τη σωματική, όσο και την πνευματική ανάπτυξη ενός παιδιού, και, εφόσον διατηρηθούν, θ’ αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη ενός υγιούς οργανισμού, θωρακισμένου ενάντια σ’ ένα απλό κρυολόγημα, αλλά μακροπρόθεσμα και ενάντια στην ανάπτυξη εκφυλιστικών παθήσεων, όπως τα καρδιαγγειακά νοσήματα και ο καρκίνος. Για την διατροφή των παιδιών ισχύει ό,τι και για τους ενήλικες, δηλαδή ισορροπημένη διατροφή που περιλαμβάνει ψάρι, νωπά φρούτα και λαχανικά, ρύζι, ζυμαρικά, αυγά, γαλακτοκομικά, πουλερικά και λελογισμένες ποσότητες νωπού (όχι επεξεργασμένου) κρέατος. Η ιδιαιτερότητα που υπάρχει με τα παιδιά είναι η επιρρέπειά τους στα γλυκά πάσης φύσεως. Επίσης, τα παιδιά παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις στην ποσότητα λήψης τροφής, αλλά και στο πρόγραμμα (πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό). Στοιχείο-κλειδί στη σωστή διατροφή των παιδιών είναι τόσο η επιμονή στην τήρηση ενός προγράμματος, όσο και ο αυστηρός έλεγχος των ποσοτήτων. Δυστυχώς η Ελλάδα κατέχει θλιβερή θέση όσον αφορά στην παιδική παχυσαρκία, με ό,τι αυτό μπορεί να συνεπάγεται για την ανάπτυξη νόσων, όπως ο διαβήτης. Γι’ αυτό λοιπόν, μερικές πολύ σημαντικές επισημάνσεις για τους γονείς: Όχι επεξεργασμένες τροφές (π.χ. αλλαντικά), όχι τρόφιμα με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι (snacks) και μακριά από αναψυκτικά, πολλά από τα οποία περιέχουν αδιανόητες ποσότητες ζάχαρης! Εθίστε τα παιδιά στα φαγητά της μαμάς (ή του μπαμπά), για τα οποία υπάρχει απόλυτος έλεγχος από τους γονείς, και παρασκευάζονται με πρώτες ύλες υψηλής ποιότητας. Αλλά πάνω απ’ όλα, παρασκευάζονται με αγάπη.