Η Δήμητρα Κουβάτα γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βελεστίνο. Σπούδασε Φιλοσοφία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Ζει στη Θεσσαλονίκη, όπου και εργάζεται ως καθηγήτρια στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Ποιήματά της και μικρά πεζά δημοσιεύονται σε εφημερίδες, ανθολογίες, έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Τέλη του 2017 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μανδραγόρας η πρώτη της ποιητική συλλογή «Σκυλί δεμένο», αφορμή της συζητησής μας , που ήταν υποψήφια για το Βραβείο Βαρβέρη 2018 της Εταιρείας Συγγραφέων.
Η πρώτη σας ποιητική συλλογή με τίτλο Σκυλί δεμένο. Θέλετε να μας τη συστήσετε;
Το Σκυλί δεμένο περιλαμβάνει ποιήματα των τελευταίων τεσσάρων χρόνων. Ο πίνακας του Φαίδωνα Πατρικαλάκι στο εξώφυλλο δε θα μπορούσε να είναι πιο εύγλωττος: Οικογενειακό tableau vivant και ο σκύλος σε πρώτο πλάνο. Ποιος από όλους αυτούς είναι δεμένος και με τι, ποιος δέχεται να τον δέσουν και με ποιο τίμημα, είναι κάποια από τα ερωτήματα που διατρέχουν και συνέχουν τη συλλογή.
Τι σας κινητοποίησε να επιλέξετε τη μικρή ποιητική φόρμα για να εκφραστείτε;
Συνήθως, η γραφή είναι μια ένδειξη ευαισθησίας, αλλά και μια πράξη απόγνωσης από την παιδική κιόλας ηλικία. Κατέφυγα σ΄ αυτήν από βαθιά εσωτερική ανάγκη. Να εκφραστώ, να συγκροτηθώ, να παρηγορηθώ, να αντέξω. Τα κοιτάσματα της μνήμης ή των ονείρων, η καθημερινότητα και το θυμικό μού προσφέρουν άφθονο υλικό. Στην ποίηση με οδήγησε η ελλειπτικότητα που επιτρέπει και η ανοικείωση που ευνοεί. Η απόσταξη των λέξεων ώστε να μείνει ο πυρήνας του βιώματος, είναι σπουδαία πνευματική άσκηση. Απαιτεί πειθαρχία, για να γράψεις λιτά και ευθύβολα, να ισορροπήσεις την πρωτογενή σκέψη με το γνήσιο συναίσθημα, χωρίς να παραμελείς τον ρυθμό και τη μορφή. Ταυτόχρονα, όμως, η δυνατή ποίηση είναι ο φυσικός χώρος της ανοικείωσης που ανατρέπει τα εκφραστικά δεδομένα, που αποτυπώνει με αναπάντεχη αλληγορική ακρίβεια τη στιγμή, που με αιφνιδιασμό δημιουργεί ρήγματα στη συμβατική σκέψη και τις βεβαιότητες. Κυρίως όμως στράφηκα στην ποίηση, ώστε να κόψω δρόμο: Από την αυτοαναφορικότητα των εμπειριών απευθείας στον στοχασμό και από εκεί ίσως στην καρδιά αγωνιωδών υπαρξιακών ερωτημάτων: Τη ζωή, τον έρωτα και τον θάνατο. Ποιος είπε ότι η ποίηση είναι χαριτωμένη καλολογία;
Τι συναισθήματα σας προκαλεί το γεγονός ότι η πρώτη σας συλλογή ήταν υποψήφια για Βραβείο Βαρβέρη πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή;
Για έναν ποιητή η έκδοση της πρώτης του συλλογής είναι μια μεγάλη χαρά, γιατί επιτέλους βλέπει τα κείμενά του τυπωμένα, έτοιμα να επικοινωνήσουν με τους άλλους. Παράλληλα, υπάρχει πάντα και μια τριπλή αγωνία: Μαζί με την αίσθηση της αναπότρεπτης πλέον έκθεσης στο κοινό, ο ποιητής αγωνιά για την ανταπόκριση των αναγνωστών, αλλά και για την ποιητική συνέχεια στο μέλλον. Αυτές τις αγωνίες τις μετριάζουν οι ενθαρρυντικές κριτικές και οι τιμητικές διακρίσεις, όπως στην περίπτωσή μου η τιμητική υποψηφιότητα για το Βραβείο Βαρβέρη από την Εταιρεία Συγγραφέων. Χαροποιούν οι διακρίσεις αλλά, ας το παραδεχτούμε, βαραίνουν και λίγο τον νέο ποιητή. Εντέλει, πιστεύω βαθιά πως τα ποιήματα ζεσταίνουν και ζεσταίνονται, όταν χώνονται στις ζωές των ανθρώπων, τη στιγμή που τα έχουν ανάγκη. Τότε είναι που δικαιώνονται.
Η γυναίκα είναι σε πρώτο πλάνο στα ποιήματά σας. Θέλατε να σκιαγραφήσετε, να φωτίσετε και να τιμήσετε ιδιαίτερες γυναικείες προσωπικότητες;
«Κάποιος πρέπει να γράψει και για τις νοικοκυρές, ναι, αυτές με τη φωλιά στ’ αχτένιστα μαλλιά τους». Ας δούμε το ποιητικό μου υποκείμενο σαν κλάσμα: Στον αριθμητή νοικοκυρά ή εργαζόμενη, νέα ή ώριμη, μάνα και κόρη, ενώ ο κοινός παρονομαστής είναι πάντοτε η γυναίκα. Βρίσκεται κυρίως σε εσωτερικούς χώρους του μικροαστικού σπιτιού, από το σαλόνι, την κουζίνα μέχρι το μπάνιο και τον κήπο. Περιστοιχίζεται από αντιποιητικά αντικείμενα και ρουτίνες: Τα καθαριστικά για την οικιακή βρωμιά, η κρέμα προσώπου, οι γλάστρες.
Δε στόχευσα σε ιδιαίτερες γυναικείες προσωπικότητες, αλλά στη γυναίκα καθεαυτή και στους πολλαπλούς ρόλους που έχει επωμιστεί. Σκοπός μου ήταν να ψηλαφήσω με το δάχτυλο «τις πάσχουσες περιοχές» της. Όμως, ο έρωτας, η απώλεια, η νοηματοδότηση της ζωής, ο χρόνος, ο θάνατος δεν μπορεί να είναι γυναικείο μονοπώλιο και θα αδικούσε κατά τη γνώμη μου τη συλλογή, αν καταλήγαμε πως πρόκειται για ποιήματα που έγραψε μια γυναίκα αποκλειστικά για γυναίκες.
Είναι όσο χειραφετημένη χρειάζεται να είναι η σύγχρονη γυναίκα ;Για ποιες αξίες χρειάζεται ακόμα να παλέψει;
Παρά τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων της και την τεράστια πρόοδο που έχει σημειωθεί, η γυναίκα εξακολουθεί και σήμερα να αδικείται λόγω του φύλου της.
Δεν είναι μόνο η βουβή δυστυχία που καλύπτει μια μπούργκα. Δεν είναι μόνο η φρίκη που προκαλεί μια κλειτοριδεκτομή ή το trafficking,. Και στον Δυτικό κόσμο που βαυκαλίζεται ότι είναι πολιτισμένος, οι γυναίκες συνεχίζουν να κρατούν τα πρωτεία στην εργασιακή εκμετάλλευση. Δεν έχουν ανασταλεί οι φραγμοί στη συμμετοχή στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Το τραγικότερο είναι πως η επικαιρότητα συχνά ζέχνει από τη έμφυλη βία κυρίως μέσα στην οικογένεια, από τον σεξισμό που τη θέλει «όμορφη, χρήσιμη και χαζή», συντηρώντας τις προκαταλήψεις και αναπαράγοντας τις διακρίσεις σε βάρος της.Η σύγχρονη γυναίκα επιβάλλεται να παλέψει για το δικαίωμά της στον αυτοπροσδιορισμό της μακριά από τις επιταγές που επιβάλλουν τα στερεότυπα, οι ανάγκες των άλλων ή η κυρίαρχη ιδεολογία. Πιστεύω πως θα το πετύχει με τη μόρφωση, την υπευθυνότητα και τον αλληλοσεβασμό.
Ποιοι είναι οι φίλοι σας αγαπημένοι ποιητές, οι οποίοι ενδεχομένως σας κινητοποίησαν να γράψετε ποίηση;
Στη συλλογή εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε δυο αγαπημένα μου πρόσωπα: Στον σπουδαίο ποιητή Τόλη Νικηφόρου, έναν γενναιόδωρο άνθρωπο που στηρίζει αφειδώλευτα νέους ποιητές και στην καταξιωμένη πεζογράφο Αλεξάνδρα Μητσιάλη, που επιμελήθηκε με αγάπη τα κείμενά μου. Είχα την τύχη, επίσης, να συναντηθώ με τον Κώστα Κρεμμύδα, εκδότη του Μανδραγόρα, έναν από τους πιο αφοσιωμένους και έντιμους ανθρώπους στον χώρο της ποίησης.
Είναι χρήσιμα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη διάδοση της ποίησης και της λογοτεχνίας γενικότερα; Οι σύγχρονοί σας ποιητές έχουν αξιόλογα δείγματα γραφής, ωστόσο υπάρχουν και αυτοχρηζόμενοι ποιητές, αυτοί που αναρτούν και κερδίζουν like στο διαδίκτυο. Θέλετε να σχολιάσετε;
Τα ιστολόγια, τα ηλεκτρονικά περιοδικά, οι διαδικτυακές ομάδες για το βιβλίο συνιστούν μια μικρή λογοτεχνική άνοιξη. Διεκολύνονται η αλληλογνωριμία των ομότεχνων, η ενημέρωση για νέες κυκλοφορίες ή εκδηλώσεις, ειδικά για όσους δε ζουν στα μεγαλα αστικά κέντρα. Από την άλλη, η ηλεκτρονική κοινωνική δικτύωση μαζί με τον πλουραλισμό και την προσβασιμότητα, ευνόησε την προχειρότητα. Η ευκολία να ανεβάσεις ένα κείμενο, ζεστό ακόμη, είναι μεγάλο δέλεαρ, γιατί απολαμβάνεις άμεσα την ανατροφοδότηση αυτών που σε διαβάζουν ή σε ανακαλύπτουν. Όμως, το μέσο με την ταχύτητα και την ελαφρότητά του ευνοεί κυρίως την εικόνα και όχι τα κείμενα, ενώ τα like και οι καρδούλες δε σημαίνουν απαραίτητα και την επιδοκιμασία για το ποίημα που μπορεί να μην έχει διαβαστεί καν. Επιπλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συχνά μετατρέπονται σε εργαλεία μάρκετινγκ και δημοσίων σχέσεων ή σε σαλόνια ανταλλαγής άμετρων επαίνων και φιλοφρονήσεων, που δημιουργούν ένα θλιβερό τοπίο ρηχότητας και κενοδοξίας.
Τελικά, το διαδίκτυο μπορεί να προβάλει ό,τι καινοτόμο και δυναμικό συμβαίνει στον χώρο της λογοτεχνίας και ενθαρρύνει τη χαρά του μοιράσματος χωρίς διαμεσολαβητές. Εναπόκειται στην ευθύνη και στο κριτήριο ποιότητας του καθενός μας τι θα βγάλει από το συρτάρι του και τι θα θέσει στην κρίση μας.
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Την ανθρωπιά.
Γράφετε κάτι καινούργιο;
Πάντα κάτι γράφω. Το αν και το πότε θα πάρει το «τυπωθήτω» δεν είναι κάτι που νιώθω ότι πρέπει να το αφήσω να με ορίζει ή να με πιέσει. Δε βιάζομαι. Προτιμώ να παίρνω απόσταση από τα γραπτά μου, να τα αξιολογώ ψύχραιμα μετά από καιρό με κριτήριο να μην αφορούν μόνο εμένα. Η ποίηση δεν είναι στίβος, να τρέξω να προλάβω, να κυνηγήσω αριθμούς και πωλήσεις. Ούτε χόμπι ούτε κοινωνική δραστηριότητα προς εξαργύρωση. Άλλωστε, η ποίηση προϋποθέτει να ζούμε, πάνω από όλα, την περιπέτεια της ζωής, που πάντα προηγείται. Μόνο έτσι η γραφή μεστώνει και δεν καταντά αποστεωμένο εγκεφαλικό κατασκεύασμα.
Πώς θα ορίζατε την ποίηση με λίγα λόγια;
Και ενώ μιλάμε για την ποίηση, μην εκπλαγείτε που αδυνατώ να την ορίσω. «Αν ένα πουλί μπορούσε να πει με ακρίβεια τι τραγουδάει, γιατί τραγουδάει, και τι είναι αυτό που το κάνει να τραγουδάει, δε θα τραγούδαγε» (Πωλ Βαλερύ).
Συνέντευξη:
Xαριτίνη Μαλισσόβα