Της δρ. Αικατερίνης Πολυμέρου-Καμηλάκη*
Καταρχήν θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τον υφυπουργό Ανάπτυξης κ. Ν. Παπαθανάση για την απόφασή του να συγκροτήσει την Επιτροπή Χειροτεχνίας, ανταποκρινόμενος με ευαισθησία σε ένα αίτημα πολλών ετών και να συγχαρώ όλα τα μέλη για την πρόθυμη συμμετοχή τους σε μια Επιτροπή αμισθί, προκειμένου να συνδιαμορφώσουμε προτάσεις για τις παραδοσιακές εφαρμοσμένες τέχνες.
Η κοινή διαπίστωση ότι η επόμενη ημέρα, μετά την πανδημία, θα είναι διαφορετική από όσες έχουμε ζήσει και προγραμματίσει, έχει επαναπροσδιορίσει και τους στόχους όλων μας. Ίσως μάλιστα να είναι και μια ευκαιρία για επανεκκίνηση σε πιο ρεαλιστικές βάσεις για μια νέα πορεία που θα διορθώνει τις αρρυθμίες και αστοχίες του παρελθόντος για τη χώρα μας. Θα έλεγα ότι η παγκόσμια συγκυρία, συνηγορεί στην ιδιαίτερη σημασία που μπορεί να αποκτήσει η έννοια της παρεξηγημένης τοπικότητας, η οποία και θα νοηματοδοτήσει εκ νέου την παγκοσμιοποίηση με τη συνδρομή της τεχνολογίας.
Βεβαίως, πρέπει να πω ότι οι απόψεις μου για τον εορτασμό των διακοσίων χρόνων, τις οποίες σε γενικές γραμμές είχα κοινοποιήσει με πολλούς τρόπους, ήταν εξαρχής προσανατολισμένες προς την κατεύθυνση της αξιοποίησης του παραδοσιακού πολιτισμικού αποθέματος για την τοπική ανάπτυξη με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Ευτυχώς η άποψη ότι ο λαϊκός πολιτισμός είναι ζωντανός οργανισμός και όχι μουσειακό είδος αποτελεί εδώ και δύο τουλάχιστον δεκαετίες άποψη και διεθνών οργανισμών, όπως η UNESCO, η οποία με τη σύμβαση του 2003 για την Άυλη Πολιτισμική Κληρονομιά υποδεικνύει στα κράτη μέλη την ανάγκη προστασίας των παραδοσιακών τεχνικών, της διατροφής και των ποικίλων εκφάνσεων της πολιτισμικής τοπικότητας. Θεωρώ, λοιπόν, ότι η ανάδειξη της παραδοσιακής κληρονομιάς ως πηγής έμπνευσης για τη σύγχρονη δημιουργία και ως μοχλού ανάπτυξης της χώρας, όπως προσδιορίζει από το 2003 η UNESCO (από το 2006 και η Ελλάδα με τη σχετική σύμβαση), αποτελεί περισσότερο από ποτέ εθνική ανάγκη.
Με αυτό το πνεύμα και με αυτές τις απόψεις για τον λαϊκό πολιτισμό θα προσπαθήσω να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις ενός τόσο σημαντικού εγχειρήματος, όπως αντιλαμβάνομαι το έργο της Επιτροπής μας. Η ταυτόχρονη παρουσία μου στην Εθνική Επιτροπή για τον εορτασμό των διακοσίων ετών από την ελληνική επανάσταση του 1821 θα προωθήσει μεταξύ των άλλων το θέμα της στήριξης και προβολής της Χειροτεχνίας, ως σημαντικού μοχλού τοπικής και εθνικής ανάπτυξης.
Σήμερα που η τεχνολογία έχει ανατρέψει τους παραδοσιακούς δρόμους διάδοσης της πληροφορίας και έχει συσσωρεύσει έναν τεράστιο όγκο δεδομένων, που δεν είναι δυνατόν να προσληφθεί και κυρίως να αφομοιωθεί από την ευρεία βάση του λαού, είναι απαραίτητη η διαμεσολάβηση της γνώσης διά της παιδείας, των ειδικών, των ερμηνευτών, των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η 3η βιομηχανική επανάσταση μας πλούτισε με πληροφορίες. Υπέρβαρες πλατφόρμες με data περιμένουν τη μετατροπή του φορτίου τους σε πραγματική γνώση και σοφία για τον πολύ κόσμο, κάτι που υπόσχεται η 4η βιομηχανική επανάσταση και η τεχνητή νοημοσύνη. Ας μην αφήσουμε την ευκαιρία. Τα περιθώρια της ρομποτικής στις εφαρμοσμένες τέχνες, όπως και στις γεωργικές καλλιέργειες, για παράδειγμα, είναι πολλά.
Ελπίζω πως τα μέλη της Επιτροπής στον απολογισμό της διετούς θητείας, αξιοποιώντας και την εμπειρία του ΕΟΜΜΕΧ, θα παρουσιάσουν το σύγχρονο Μητρώο των χειροτεχνών, πλαίσιο πιστοποίησης υλών και προϊόντων της χειροτεχνίας, ύλες με περιβαλλοντικό πρόσημο (φυτικές ίνες, οικολογικές βαφές κ.ά.), μια βάση δεδομένων για την παραδοσιακή τεχνογνωσία, πολλές νέες και καινοτόμες επιχειρήσεις, μια Σχολή πανεπιστημιακού επιπέδου για τις Εφαρμοσμένες Τέχνες (όχι για την ιστορική, αισθητική και γενικά αναδρομική μελέτη τους, αλλά για τη σπουδή τους), χρησιμοποιώντας εκ νέου και με σύγχρονα εργαλεία τις παραδοσιακές πρακτικές. Αυτά θεωρώ ότι θα είναι μια ουσιαστική συμβολή μας για το αύριο, βασισμένη στο θησαυρισμένο υλικό του χθες.
Στόχος μας πρέπει να είναι η συγκρότηση ενός ευνοϊκού επιχειρησιακού οικοσυστήματος «χειροτεχνίας / αγροτεχνίας + καινοτομίας» εντός του οποίου, με βάση το γνωσιακό απόθεμα από τη λαϊκή παράδοση και τη συνδρομή της επιστήμης και της τεχνολογίας, θα αναπτύσσονται επιχειρηματικές ιδέες που δημιουργούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες με εξωστρέφεια και ανταγωνιστικότητα. Ο τομέας της οικονομίας, όπου η λαϊκή παράδοση δίνει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, είναι οι δημιουργικές βιομηχανίες (παραδοσιακές εφαρμοσμένες τέχνες).
Προσδοκώ στη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων με εποικοδομητικές ιδέες και προτάσεις και στη συνεργασία όλων των μελών, προκειμένου να παραδώσουμε στο τέλος της θητείας μας έργο χρήσιμο για τους συμπολίτες μας χειροτέχνες και την πατρίδα μας.
*πρώην διευθύντριας του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, επιστ. συνεργάτις του Κέντρου