Ενόψει της προβολής του πολυβραβευμένου ντοκιμαντέρ της «Ο Πιο Μακρύς Δρόμος» στο πλαίσιο των προβολών του CineDoc Βόλου σήμερα Κυριακή 14 Μαΐου και ώρα 19.00, στο «Αχίλλειον», η σκηνοθέτις κ. Μαριάννα Οικονόμου μας παραχώρησε την παρακάτω συνέντευξη.
Πώς προέκυψε η ιδέα αυτού του ντοκιμαντέρ;
Η ιδέα γι’ αυτό το ντοκιμαντέρ προέκυψε πολύ πριν την προσφυγική κρίση, πριν 2 χρόνια περίπου, όταν έπεσε στα χέρια μου ένα βιβλίο «στο σχολείο ξεχνώ την φυλακή» με αφηγήσεις ανήλικων κρατουμένων προσφύγων για το ταξίδι τους από την Ασία στην Ελλάδα. Αυτές οι μαρτυρίες με συγκλόνισαν και μου προκάλεσαν πολλά ερωτήματα κυρίως σχετικά με τον ρόλο των διακινητών σε αυτά τα ταξίδια της παράτυπης μετανάστευσης και τους λόγους που τόσοι νέοι μετανάστες βρίσκονται στις Ελληνικές φυλακές κατηγορούμενοι για κακουργηματικές πράξεις και εκτίουν πολύ μεγάλες ποινές. Συνάντησα τον καθηγητή Κώστα Μάγο ο οποίος είχε πραγματοποιήσει τα εργαστήρια αφήγησης στην φυλακή του Βόλου και είχε επιμεληθεί την έκδοση για να τον ρωτήσω αν πιστεύει ότι θα ήταν εφικτό να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για αυτό το θέμα και αν θα τον ενδιέφερε η συνεργασία. Ήταν πολύ θετικός από την αρχή και με βοήθησε να εισηγηθώ στον διευθυντή των φυλακών. Από κει και πέρα το θέμα ήταν να πάρουμε άδεια κινηματογράφησης μέσα στη φυλακή και μάλιστα για πολλαπλές επισκέψεις. Μετά από 6 μήνες και πολλές «παρενοχλήσεις» και επιμονή από το μέρος μου τελικά πήραμε την άδεια από το υπουργείο Δικαιοσύνης. Εκεί έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο η κυρία Ευτυχία Κατσιγαράκη, προϊστάμενη του τμήματος πρόληψης Εγκληματικότητας, η οποία αμέσως κατάλαβε τη σημασία παραγωγής μια τέτοιας ταινίας και την υποστήριξε. Το θέμα της εκμετάλλευσης ανηλίκων από τους διακινητές είχε αρχίσει να παίρνει πολύ μεγάλες διατάσεις και απασχολούσε το υπουργείο. Ξεκινήσαμε τα γυρίσματα, με πολλούς περιορισμούς στην αρχή, καταγράφοντας τα μαθήματα του κύριου Μάγου με τους φυλακισμένους. Ο Τζασίμ και ο Αλσαλέχ από την αρχή μου προξένησαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και τους ξεχώρισα για την ιστορία τους, την προσωπικότητά τους, για την στενή φιλία τους μέσα στη φυλακή και το γεγονός ότι ήταν ακόμα υπόδικοι και άρα θα υπήρχε σύντομα εξέλιξη στην ιστορία τους. Αρχικά ήταν καχύποπτοι και φοβισμένοι αλλά με τον καιρό μας εμπιστεύτηκαν και δημιουργήσαμε μια καλή σχέση όπου μας επέτρεπαν να τους καταγράφουμε σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητάς τους και να παρακολουθούμε τις εξελίξεις σχετικά με την επερχόμενη δίκη. Η επίσης μεγάλη μας επιτυχία ήταν ότι καταφέραμε να πάρουμε άδεια κινηματογράφησης της δίκης του Τζασήμ και να συμπεριλάβουμε αυτό το πολύ αποκαλυπτικό υλικό στην ταινία. Δεν στήσαμε σκηνές, προσπαθούσαμε να είμαστε στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή και να δημιουργήσουμε μια σχέση συνεργασίας με τα δύο αγόρια.
Πόσο καιρό κάνατε γυρίσματα; Αποκτήσατε πολύ στενή σχέση με τα παιδιά; Εξακολουθείτε να έχετε σχέση μαζί τους σήμερα;
Τα γυρίσματα έγιναν σε μια περίοδο 8 μηνών. Με τον καιρό δημιουργήθηκε μια πολύ καλή σχέση εμπιστοσύνης. Με τον Αλσαλέχ έχουμε κρατήσει μια στενή σχέση, μιλάμε συχνά. Ο Τζασίμ εξαφανίστηκε και δυστυχώς έχασα κάθε επαφή μαζί του.
Οι υπάλληλοι του σωφρονιστικού ιδρύματος φαίνεται να συνεργάζονται άψογα μαζί σας, αφήνουν την κάμερα να μπει παντού (ή σχεδόν παντού;). Ήταν εύκολο να κάνετε γυρίσματα μέσα στη φυλακή;
Με τον καιρό χτίσαμε μια σχέση εμπιστοσύνης με τον διευθυντή και το προσωπικό των φυλακών και η κίνησή μας έγινε πιο ελεύθερη.
Πόσο συνεργάστηκαν μαζί σας οι τρόφιμοι του ιδρύματος; Σας ζήτησαν οι ίδιοι να μην δείχνετε τα πρόσωπά τους ή εσείς το επιλέξατε;
Γενικά οι τρόφιμοι ήταν φιλικοί και επιζητούσαν κουβέντα μαζί μας. Ήταν ένας πολύ σημαντικός όρος της άδειας γυρισμάτων να προστατευθεί η ταυτότητα των τροφίμων που δεν συμμετείχαν στη ταινία και δεν είχαν υπογράψει την συγκατάθεσή τους να εμφανιστούν στην ταινία.
Πως νιώσατε για την συμπεριφορά του δικαστηρίου που καταδίκασε με τέτοια ευκολία δύο αθώα παιδιά ως διακινητές μεταναστών; Που τα άφησε μόνα τους μέσα στην Αθήνα απαγορεύοντας τους την έξοδο από τη χώρα, υποχρεώνοντας τους σε εμφάνιση στο αστυνομικό τμήμα, αδιαφορώντας αν τους έκοβε κάθε γέφυρα με την οικογένεια τους και τους στερούσε τη ζωή που ήθελαν να ακολουθήσουν; Ουσιαστικά φυλακίζοντας τα σε μια μεγάλη φυλακή;
Το μεγάλο πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι κατηγορούνται για κακουργηματική πράξη. Βάσει του ποινικού κώδικά, η ποινή είναι πολύ σκληρή για διακίνηση ανεξαρτήτως ηλικίας και υπολογίζεται βάση του αριθμού των μεταφερόμενων ατόμων. Κάθε μεταφερόμενο άτομο επιφέρει 10 χρόνια φυλάκιση για τον διακινητή. Άρα ο Τζασίμ, επειδή ήταν σε βάρκα με 7 άτομα έπρεπε να καταδικαστεί σε 70 χρόνια κάθειρξη. Με τις ελαφρύνσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου στην φυλακή, την «επιείκεια» του δικαστηρίου κ.λπ., τελικά καταδικάστηκε σε 3 χρόνια, και γι’ αυτό ήταν ανακουφισμένος. Η Ελλάδα προσπαθεί να αποτρέψει την διακίνηση εξ ου και οι σκληρές ποινές. Το τελευταίο που τους απασχολεί είναι το μέλλον αυτών των νέων. Είναι πολύ δύσκολο πάντως να διαχωρίσει κανείς ποιος είναι ο διακινητής και ποιος είναι το θύμα της διακίνησης μέσα σε μια βάρκα. Ελπίζω τώρα που το φαινόμενο αυτό της εκμετάλλευσης προσφύγων από τους διακινητές έχει καταγραφεί και αναγνωριστεί ως πολύ σοβαρό από την αστυνομία, οι αρχές να δείχνουν μεγαλύτερη προσοχή στο ποιόν συλλαμβάνουν για διακίνηση και μεγαλύτερη επιείκεια στους ανηλίκους.
Από τη μέρα που ξεκινήσατε τα γυρίσματα ώς σήμερα το προσφυγικό/μεταναστευτικό θέμα στη χώρα μας έχει γίνει τεράστιο. Έχοντας ζήσει τόσο κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους τι σκέψεις κάνετε; Θεωρείτε πως υπάρχει ελπίδα να βρεθεί λύση;
Όσο γίνονται πόλεμοι και απειλείται η ζωή ανθρώπων, πάντα θα υπάρχουν μετακινήσεις πληθυσμών σε αναζήτηση ενός ασφαλούς τόπου και μιας καλύτερης ζωής. Κανένα σύνορο, μπάρα ή τείχος δεν θα τους σταματήσει. Πάντα θα βρίσκεται μια άλλη οδός προς την ελευθερία ακόμα και αν η δίοδος γίνεται όλο και πιο επικίνδυνη. Οι διακινητές θα συνεχίζουν να δρουν και να πλουτίζουν εις βάρος των προσφύγων γιατί οι ίδιοι οι πρόσφυγες τους έχουν ανάγκη για το ταξίδι τους. Είναι αυτοί που έχουν τις απαραίτητες διασυνδέσεις και προσβάσεις. Άρα κατά την γνώμη μου το μεγάλο θέμα είναι η ίδια η πηγή του προβλήματος. Όσο η διεθνής κοινότητα δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες της στην Μέση Ανατολή και συνεχίζεται ο πόλεμος, θα συνεχίσει το μεταναστευτικό ρεύμα. Πιστεύω ότι μόνο με την στενή συνεργασία της Τουρκίας και της Ευρώπης μπορεί να βρεθεί κάποια λύση. Επίσης νομίζω ότι , αν υπάρξει ενημέρωση στις χώρες «εξόδου» για τους κινδύνους που ελλοχεύουν στο ταξίδι και τις συνθήκες διαβίωσης στην Ευρώπη, ίσως να μειωθεί η ροή.
Ελένη Χρυσοπούλου
Προβολή του ντοκιμαντέρ απόψε στο «Αχίλλειον»
Οι προβολές του CineDoc Βόλου ολοκληρώνονται σήμερα στο «Αχίλλειον» με το βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Ο Πιο Μακρύς Δρόμος» της Μαριάννας Οικονόμου, που γυρίστηκε στις φυλακές ανηλίκων Βόλου.
Μετά την προβολή της ταινίας θα ακολουθήσει συζήτηση με την σκηνοθέτιδα του ντοκιμαντέρ κα Μαριάννα Οικονόμου, τον κ. Β. Αποστολάκη, διευθυντή στο Ειδικό κατάστημα κράτησης νέων Βόλου, την κ. Μαρία Καλαμίδα, κοινωνική λειτουργό των φυλακών και τον κ. Κώστα Μάγο, επίκουρο καθηγητή του Π.Τ.Π.Ε. του Π.Θ. Κοντά μας θα είναι και ο κ. Ν. Πορτοκάλογλου, που έγραψε το μουσικό θέμα του ντοκιμαντέρ.