Άρθρα

Η διαστροφή του Πνευματικού Εγώ του ανθρώπου

της Ράνιας Γάτου*

Σκέψεις βασισμένες στη συνομιλία του Αββά Σεραπίωνα με τον Αββά Κασσιανό για τα οκτώ βασικά πάθη και για τον τρόπο που ο άνθρωπος μπορεί να τα υπερνικήσει.

Η ψυχοπαθολογία των ασκητικών Πατέρων της Εκκλησίας είναι διαφορετική από την ψυχοπαθολογία της επιστήμης της Ψυχολογίας. Η πρώτη ψυχοπαθολογία αποκαλύπτεται από το Λόγο του Θεού, ενώ η δεύτερη διερευνάται από την ανθρώπινη επιστημονική λογική, η οποία βρίσκεται στη μεταπτωτική κατάσταση της αυτονομήσεως της ανθρώπινης λογικής έναντι του Θεού Λόγου. Ο έκτος μακαρισμός «Μακάριοι οι καθαροί στην καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν τον Θεό» αποσκοπεί στην θεραπεία από την ψυχοπαθολογία μας για να έχουμε όραση του Θεού και η όραση αυτή έχει διάφορες διαβαθμίσεις που φθάνουν μέχρι την ορατή παρουσία της Θείας Χάρης του Ακτίστου Φωτός. Ο Θεόφιλος Αντιοχείας στο έργο του «Προς Αυτόλυκον» απαντώντας σε έναν ειδωλολάτρη που του ζήτησε να του δείξει τον Θεό του, είπε: «Δείξε μου τον άνθρωπό σου, για να σου δείξω τον Θεό μου», δηλαδή για να δεις τον Θεό, δηλαδή να έχεις εμπειρίες της Θείας Χάρης, λιγότερες ή περισσότερες, πρέπει προηγουμένως να έχεις θεραπευθεί από την ψυχοπαθολογία σου λιγότερο ή περισσότερο. Στο άρθρο αυτό, με αφορμή την διανυόμενη Μεγάλη Τεσσαρακοστή η οποία αποτελεί κατεξοχήν περίοδο θεραπείας από την ψυχοπαθολογία μας για να δούμε τον Θεό, θα αναφερθούμε συνοπτικά στην ψυχοπαθολογία που αναπτύσσεται από τους ασκητικούς Πατέρες με βάση τη Θεία Αποκάλυψη που περιέχεται στην Αγία Γραφή και στην Ιερή Παράδοση της Εκκλησίας
«Όταν σου γλυκομιλάει ο εχθρός σου μην τον πιστεύεις, γιατί επτά πονηρίες έχει στο νου του» (Παροιμ΄. 26,25, Σολομώντας Βιβλίο παροιμιών). Η ψυχή μας δεν είναι ένα ξένο αγαθό. Στον αγώνα κατά των παθών γεννιόμαστε όλοι και προσπαθούμε στη μάχη εναντίον του εχθρού. Ο άνθρωπος σήμερα βιώνει καθημερινές προκλήσεις και πολλές φορές θανατηφόρες για την ψυχή του. Ο πόθος για την ελευθερία πληρώνεται κάθε μέρα με πόνο. Οι ψυχικές δυνάμεις νικώνται όταν επιβάλλονται στον άνθρωπο τα πάθη. «Ο Κύριος Ιησούς Χριστός δοκιμάστηκε σε όλα σαν εμάς επειδή έγινε άνθρωπος χωρίς όμως να αμαρτήσει» (Εβρ.4,14) Τα βέλη του πονηρού είναι αναπόφευκτά σε κάθε άνθρωπο. Στη συνομιλία αναφέρεται πώς ο πρωτόπλαστος Αδάμ είναι υπεύθυνος για την πτώση του ανθρώπου και το θάνατό του και ότι ο δεύτερος μας χάρισε την Ανάσταση και τη ζωή. Η αποστροφή μας από τον αμαρτωλό άνθρωπο, εξολοθρεύει τα πάθη, τις περιττές ορέξεις και τις επιθυμίες. «Μην αφήνετε τον αμαρτωλό σας εαυτό να σας παρασύρει στην ικανοποίηση των επιθυμιών σας». (Ρωμ.13,14) Γιατί, άλλωστε, ισχυρή είναι η ψυχή που δεν είναι νικημένη από το ίδιον θέλημα.

Κατά τον Αββά Σεραπίωνα υπάρχουν οκτώ βασικά πάθη που αντιμάχονται το ανθρώπινο γένος. Το πρώτο είναι, η λαιμαργία ή γαστριμαργία, το δεύτερο είναι η πορνεία, το τρίτο είναι η φιλαργυρία, το τέταρτο είναι η οργή, το πέμπτο είναι η λύπη, το έκτο είναι η ακηδία, το έβδομο είναι η κενοδοξία και το όγδοο είναι η υπερηφάνεια. Αυτά τα πάθη σύμφωνα με τον Αββά διαιρούνται σε δύο είδη: Στα φυσικά, όπως η γαστριμαργία, και τα «παρά φύσιν», όπως η φιλαργυρία. Η λειτουργία των παθών εκδηλώνεται με τέσσερεις διαφορετικούς τρόπους. Ορισμένα εκδηλώνονται με τη συμμετοχή του σώματος, όπως είναι η γαστριμαργία και η πορνεία, και κάποια άλλα δεν προϋποθέτουν τη συμμετοχή τους σώματος, όπως είναι η υπερηφάνεια και η κενοδοξία. Μερικά προκαλούνται από μια εξωτερική αιτία, όπως είναι η φιλαργυρία και η οργή, και άλλα γεννιόνται από εσωτερικές κινήσεις της καρδιάς όπως είναι η ακηδία και η λύπη. Ο Αββάς Σεραπίων κατατάσσει τη γαστριμαργία και την πορνεία στα σύμφυτα και φυσικά πάθη τα οποία διεγείρονται χωρίς την θέλησή μας, διευκρινίζει όμως ότι προκαλούνται από ένα εξωτερικό ερέθισμα. «Μη λες ότι το σώμα είναι αιτία της αμαρτίας. Διότι, αν το σώμα είναι αιτία αμαρτίας, τότε γιατί ο νεκρός δεν αμαρτάνει; Βάλε στο δεξί χέρι κάποιου νεκρού, που μόλις πέθανε, ένα ξίφος. Φόνος δεν θα γίνει. Ας περάσουν πλάι από τον νεκρό νέο, μόλις πεθάνει, χίλιες καλλονές. Δεν πρόκειται να του δημιουργηθεί καμία επιθυμία πορνείας. Γιατί; Επειδή το σώμα δεν αμαρτάνει από μόνο του, αλλά αμαρτάνει η ψυχή, ενεργώντας με το σώμα». (Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Κατήχησις Δ΄, σελ. 147) Σύμφωνα με τον Αββά η πράξη της πορνείας μπορεί να διαπραχθεί μόνο με τη συμμετοχή του σώματος. Καθώς μειώνεται η ευρωστία του σώματος αναχαιτίζονται οι επιθέσεις του διαβόλου που προάγονται με τη συμμετοχή του σώματος. Με αυτόν τον τρόπο επιβάλλεται η απομάκρυνση του ανθρώπου από τις αφορμές που προκαλούν αυτά τα πάθη, από τα έργα της σάρκας, όπως τα ονομάζει ο Απόστολος Παύλος. «Διότι παν το εν τω κόσμω, η επιθυμία της σαρκός και η επιθυμία των οφθαλμών, και η αλαζονεία του βίου, δεν είναι εκ του Πατρός, αλλ’ είναι εκ του κόσμου». (Α’Ιωάν.β:16 )
Ο Αββάς Σεραπίων θεωρεί πρωτίστως ως σαρκικά πάθη όσα επωάζονται μέσα στο σώμα εξαιτίας του σφρίγους τους. Εκείνα αναφλογίζουν ακόμα και τις πιο ήρεμες ψυχές. Επιβεβαιωμένο το παραπάνω από την αλήθεια του λόγου του Θεού, καθώς ο Απόστολος Παύλος διατυπώνει: « Έτσι ζήσαμε κάποτε κι εμείς όλοι οι Ιουδαίοι: ήμασταν δούλοι στις επιθυμίες μας και κάναμε ό,τι ήθελε το αμαρτωλό εγώ μας. Κι η αμαρτωλή μας φύση μας οδηγούσε, όπως και τους υπόλοιπους ανθρώπους, σε πράξεις που προκαλούσαν την οργή του Θεού.» (Εφες. 2,3). Αντιθέτως, ως πνευματικά πάθη θεωρούνται εκείνα που γεννιούνται από την παρακίνηση μόνον της ψυχής. Εκείνα συνθλίβουν την ψυχή με τις πιο βαριές δοκιμασίες χωρίς να δίνουν στη σάρκα την παραμικρή ηδονή. Αυτό συμβαίνει για να προφέρουν στην ψυχή, την οποία αυτά έχουν καταλάβει, τροφή από άλλους είδους απολαύσεις.
Το μεγάλο ακόνισμα των αθλητών είναι ο αγώνας για την κάθαρση της καρδιάς. Η απομάκρυνση μας εξαρχής από τα αντικείμενα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τα σαρκικά πάθη, ή να διεγείρουν τη μνήμη στην ψυχή, η οποία είναι ακόμα αδύνατη, καθώς τα αίτια ενεργοποιούν την φιλήδονη επιθυμία και αγκιστρώνουν την ψυχή. Παράλληλα με αυτό, η ψυχή θα πρέπει να ενισχύσει και να αναχαιτίσει την ετοιμότητά της, ώστε να δέχεται την προσβολή ενός εμπαθούς λογισμού. Σύμφωνα με τον Αββά αυτό επιτυγχάνεται με την προσεκτικότερη μελέτης της Αγίας Γραφής, με την εντατική νήψη και με την «κατά μόνας» βιοτή. Ο Αδάμ εξαιτίας της προσωπικής του αμαρτίας είχε σπιλώσει το κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωση. Αρχικά τη στιγμή που επέδειξε το σθένος να φάει από τον απαγορευμένο καρπό προσβλήθηκε από τον πειρασμό της γαστριμαργίας. Το πάθος της κενοδοξίας τον έπληξε με τη φράση του εχθρού: «Θα ανοιχθούν τα μάτια σας» (Γεν.3.5.), Και τέλος το πάθος της υπερηφάνειας την ώρα που ο Αδάμ άκουσε τον προκλητικό λόγο: «Θα γίνετε σαν θεοί και θα γνωρίζετε το καλό και το κακό». (Γεν.3.5)

Πολύ όμορφα μέσα από το διάλογο του Αββά Σεραπίωνα με τον Αββά Κασσιανό μας δίδεται ως παράδειγμα ένα γιγαντιαίο δένδρο, το οποίο απλώνει τον παχύ και βλαβερό ίσκιο του σε μεγάλη έκταση. Υπάρχει όπως αναφέρεται ένας εύκολος τρόπος για να ξεράνουμε αυτό το δέντρο. Η να το ξεριζώσουμε ή να το κόψουμε. Αν έχουν επίσης μολυνθεί σε κάποια περιοχή τα νερά, μπορούμε, για να μην επεκταθεί η μόλυνση, να σταματήσουμε τη ροή τους, κλείνοντας με επιμέλεια και δεξιοτεχνία την πηγή, από την οποία αυτά τροφοδοτούνται, ή εκτρέποντας προς άλλη κατεύθυνση την κοίτη των ποταμών. Ο Αββάς καταλήγει πώς για να νικήσουμε την ακηδία πρέπει να κυριαρχήσουμε μέσα στην λύπη. Για να βγούμε από την κατάσταση της λύπης πρέπει να διώξουμε τη οργή. Για να εξαλείψουμε την οργή πρέπει να καταπατήσουμε τη φιλαργυρία. Για να αφανίσουμε τη φιλαργυρία, πρέπει να καταπολεμήσουμε την πορνεία. Για να νεκρώσουμε την πορνεία πρέπει να καταστείλουμε τη γαστριμαργία. Και η επίπληξη του προφήτη Βαρούχ μας λέει: « Γαιτί γεράσατε στην ξενιτιά; (Βαρ. 3,10). Γιατί πραγματικά ο άνθρωπος που δεν έχει αναγεννηθεί πνευματικά ξενιτεύεται στη γη του εγωισμού και της φιλαυτίας των γήινων ορέξεων.
Ο Κύριος είπε στο Μωυσή: «Εγώ θα έρθω κοντά σου μέσα σε πυκνό σύννεφο, ώστε ν’ ακούει ο λαός όταν μιλάω μαζί σου και να σου έχει πάντοτε εμπιστοσύνη. Πήγαινε στο λαό και φρόντισε να εξαγνιστούν και να μείνουν καθαροί σήμερα και αύριο. Να πλύνουν τα ρούχα τους, και να είναι έτοιμοι για την τρίτη μέρα, γιατί την τρίτη μέρα θα κατεβώ στο όρος Σινά, μπροστά στα μάτια όλου του λαού. Γύρω από το βουνό θα βάλεις όρια για το λαό και θα τους πεις να προσέξουν να μην ανέβουν στο βουνό ούτε καν να αγγίξουν τους πρόποδες του. Όποιος πατήσει το πόδι του στο βουνό εξάπαντος θα πεθάνει, είτε άνθρωπος είτε ζώο. Μόνο όταν η σάλπιγγα σημάνει και σηκωθεί το σύννεφο, τότε θα μπορέσουν οι Ισραηλίτες ν’ ανέβουν στο βουνό» (Έξοδος 19,7-13).
Ο σπερματικός λόγος του Θεού περιβάλλεται σε κάθε άνθρωπο μη πιστό. Η ροπή προς τον θείο θέλημα είναι εγκατεσπαρμένη στην ανθρώπινη καρδιά, λόγω της εικόνας του Θεού που είναι κάθε άνθρωπος με σκοπό την εξομοίωσή του με τον Δημιουργό του. Ο κόσμος ακμάζει καθ’ εἱρμόν και σοφίαν». Όλο το περιεχόμενο της ζωής μας ανάγεται στο θείο λόγο συνωθούμενο από την ελεύθερη βούληση. Στο χέρι του θεού είναι τα πέρατα της γης. Απόδειξη της αγάπης του είναι τα λόγια Του: «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ’εἰκόνα ἡμετέραν καί καθ’ ὁμοίωσιν».(1ο κεφάλαιο της Γενέσεως). Οι επιθυμίες μας γίνονται πράξεις και οι πράξεις μας συστήνουν τις εσωτερικές κινήσεις της καρδιάς. Οι πειρασμοί μας συνθλίβουν και μας πολεμούν διαρκώς. Ποιος όμως είναι εκείνος που προσδιορίζει την ορμή των παθών; Ο ίδιος ο άνθρωπος με θεμέλιο λίθο την προαίρεσή του…
Καλή Σαρακοστή και καλή προσπάθεια για τη θέαση του Θεού!

*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το