Του Ξενοφώντα Καπλάνη*
Η καπναποθήκη Παπάντου πιθανά να μην ήταν σημείο αναφοράς για την πόλη του Βόλου 100 χρόνια πριν, περί το 1920, περίοδο κατά την οποία κατασκευάσθηκε. Η Ιστορία όμως, σαν ακολουθία συμβάντων, «έμελλε να την καταστήσει» σήμερα τοπόσημο, όταν σ’ αυτό το κτίριο στεγάσθηκε το Μουσείο της Πόλης του Βόλου. Είναι γνωστό ότι το πρώτο σύγχρονο Μουσείο Πόλης στην ελληνική επικράτεια ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2014 με τα εγκαίνια της μεγάλης περιοδικής έκθεσης «Βόλος-Νέα Ιωνία, τόσο κοντά-τόσο μακριά».
Μετά την παρουσίαση της ιστορικής εξέλιξης της πόλης του Βόλου από την εγκατάσταση των Οθωμανών στο κάστρο το 1423 μέχρι το 2014, με ενδεικτικό χρονολόγιο στον διάδρομο του κλιμακοστασίου του Μουσείου, ο επισκέπτης ερχόταν σ’ επαφή με τις μεγάλες αφίσες της έκθεσης, που ήταν διαρθρωμένες σε 9 ενότητες, μέσα σε 765 τετραγωνικά μέτρα εκθετικής επιφάνειας, 120 αντικείμενα και εκατοντάδες λεπτών ηχητικών μαρτυριών και οπτικοακουστικού υλικού.
Ο Βόλος, μια πρότυπα οργανωμένη πόλη, με εμβληματικά κτίρια, όπως η καπναποθήκη Παπαστράτου, το καπνεργοστάσιο Ματσάγγου κ.ά. επεκτάθηκε προς τα βορειοδυτικά με την ανάπτυξη της Νέας Ιωνίας αυξάνοντας τον «Αστικό χώρο» (1η ενότητα) της πόλης.
Η ατομική συμβολή του κάθε κατοίκου στον χώρο «Εργασίας» (2η ενότητα) όπως του κ. Σάμιου στο τυπογραφείο του, των εργατών στο υφαντουργείο Παπαγεωργίου κ.ά. παρουσίαζε την ανθρώπινη προσπάθεια όχι μόνο για επιβίωση, αλλά και για συλλογική οικονομική ανάπτυξη.
Μοναδικές φωτογραφίες πρωτοπόρων της τέχνης όπως των Στουρνάρα, Ζημέρη κ.ά. μας θύμιζαν την «Κατοικία» (3η ενότητα), αλλά και τις όμορφες γειτονιές της πόλης, που σιγά-σιγά εξαφανίσθηκαν με το πέρασμα του χρόνου.
«Ενδυμασίες» (4η ενότητα) εποχής από οικογενειακά αρχεία και ιστορικοί χώροι «Διασκέδασης» (5η ενότητα), όπως ο κινηματογράφος REX στην παραλία του Βόλου και οι μπακαλοταβέρνες, έδειχναν την ατμόσφαιρα της πόλης και την ιστορική της εξέλιξη, προσφέροντας έναν άλλο τρόπο αντίληψης της ζωής και των ανθρώπων στην πόλη.
Το «Ποδόσφαιρο» (6η ενότητα) και γενικά τον Αθλητισμό εκπροσώπησαν (ατυχώς) μόνο οι δύο ιστορικές ομάδες του Βόλου Νίκη και Ολυμπιακός, με φάσεις από ντέρμπι της εποχής και τους πρωταγωνιστές-ήρωες των παιδικών μας χρόνων.
Συγκλονιστικές ήταν και οι φωτογραφίες που αναφέρονταν στις «Περιόδους κρίσης» (7η ενότητα), τη Γερμανοϊταλική Κατοχή (1941-1944), τους σεισμούς – πλημμύρες του 1955-1956, αλλά και την περίοδο αποβιομηχάνισης του 1980.
Κομβικό σημείο της έκθεσης ήταν και η ενότητα «Άνθρωποι» (8η ενότητα). Στον υποβλητικό χώρο του πρώτου ορόφου, που θύμιζε τάξη των δεκαετιών 1950-’60, είχε αξιοποιηθεί η δωρεά του καθηγητή κ. Χαράλαμπου Χαρίτου αποτελούμενη από τεκμήρια της Ιστορίας της Εκπαίδευσης, που ήταν το αντικείμενο της διδασκαλίας του (μαζί με την Τοπική Ιστορία) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Εκεί μπορούσε ο επισκέπτης να ακούσει ηχογραφημένες ιστορίες ζωής των κατοίκων του Βόλου και της Νέας Ιωνίας.
Αισιοδοξία απέπνεαν και τα θέματα των ταμπλό της ενότητας «Επανάχρηση» (9η ενότητα), όπου παρουσιάζονταν παραδείγματα διατήρησης μνημείων της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς με τη στέγαση νέων χρήσεων, με κορυφαίο χαρακτηριστικό παράδειγμα το ίδιο το Μουσείο της Πόλης.
Με 4 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας και πάνω από 50.000 επισκέπτες η έκθεση «Βόλος-Νέα Ιωνία, τόσο κοντά-τόσο μακριά» έγραψε τη δική της Ιστορία προσφέροντας στη διατήρηση της μνήμης αξιομνημόνευτων συμβάντων της πόλης του Βόλου. Μία νέα έκθεση με τίτλο «Βόλος, 10+ιστορίες» άνοιξε στο Μουσείο της Πόλης την Παρασκευή 17 Μαΐου 2019 με σκοπό να συμβάλλει στη γνώση συμβάντων του παρελθόντος, μέσα από προβολή τεκμηρίων που προέρχονται από δωρεές συμπολιτών. Σ’ αυτή τη φάση στα 900 τετραγωνικά μέτρα εκθετικής επιφάνειας ο επισκέπτης θα έλθει σε επαφή με 600 εκθέματα, 1.000 λήμματα σε έντυπη και ψηφιακή μορφή εκατοντάδες αποσπάσματα προφορικών μαρτυριών και κινουμένων λήψεων, που αξιοποιήθηκαν με επιστημονικά εργαλεία και έχουν τη δυνατότητα διαρκούς εμπλουτισμού και ανανέωσης.
Και το υλικό της προηγούμενης έκθεσης τι απέγινε; Ποια θα μπορούσε να είναι η τύχη των εκθεμάτων; Τα εντυπωσιακά ταμπλό πού κατέληξαν; Θα ξεχασθούν σε κάποιους αποθηκευτικούς χώρους σε πλήρη απαξίωση και φθορά του χρόνου, όπως πολλοί ανεκτίμητοι θησαυροί της πολιτισμικής μας κληρονομιάς; Την απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα έδωσε μία καινοτόμα ιδέα. Διάχυση της Ιστορίας της Πόλης στους χώρους όπου αυτή γράφεται, σαν ακολουθία γεγονότων, σαν συνέχεια. Τα ταμπλό της έκθεσης διατίθενται σε σχολικές μονάδες, κοντά στους δημόσιους χώρους, στους οποίους αναφέρονται τα θέματά τους. Την απλή, αλλά συγχρόνως και πρωτοποριακή σκέψη των ανθρώπων του Μουσείου της Πόλης ακολούθησε μια συντονισμένη προσπάθεια διανομής του υλικού της παλιάς έκθεσης στην εκπαιδευτική κοινότητα, στους πολιτιστικούς συλλόγους και όχι μόνο. Τη δράση αυτή υποστηρίζει και το Σωματείο «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου», στο πλαίσιο των στόχων του και μετά από σχετική συζήτηση που έγινε κατά τη διάρκεια της δεύτερης συνεδρίασης του Δ.Σ. με τους ανθρώπους του Μουσείου της Πόλης. Τα ταμπλό βρίσκονται προσωρινά στο ισόγειο του Μουσείου-Πινακοθήκη Χρυσούλα Ζώγια-«Σπίτι με το τριαντάφυλλο», όπου στεγάζονται και τα γραφεία του Σωματείου. Από εκεί παραλαμβάνονται από τους εκπαιδευτικούς και θα αναρτηθούν σε κατάλληλα επιλεγμένους χώρους στις σχολικές μονάδες.
Ήδη στο 8ο Δημοτικό Σχολείο Βόλου έχουν αναρτηθεί 5 ταμπλό (Παπαστράτος-Πανεπιστήμιο σήμερα, κινηματογράφος REX, βόλτα στην παραλία και αστικό ζευγάρι). Στο 10ο Γυμνάσιο Βόλου εκτίθενται 7 ταμπλό (παραλία του Βόλου, σχολεία μετά τους σεισμούς, φάσεις από τα ντέρμπι Νίκης-Ολυμπιακού κ.ά.). Μία όμορφη έκθεση έχει δημιουργηθεί στο 5ο Δημοτικό Νέας Ιωνίας με ταμπλό από τη γυναικεία εργασία στο καπνεργοστάσιο Ματσάγγου, τις μπακαλοταβέρνες της πόλης κ.ά. Παρόμοιες μικρές «εστίες πολιτισμού» έχουν δημιουργηθεί και στο 1ο Δημοτικό Ν. Ιωνίας, στο 6ο Δημοτικό Ν. Ιωνίας, στο 13ο Δημοτικό Βόλου, στο 1ο ΓΕΛ Ν. Ιωνίας κ.α. Μεγαλύτερες εκθέσεις θα υπάρξουν και στους πολιτιστικούς συλλόγους Ιώνων, Εγγλεζονησιωτών (έχουν προμηθευτεί αρκετά ταμπλό) και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αγίου Βλασίου (τόπος καταγωγής των Μιλαναίων) έχει αναρτήσει το ταμπλό που αναφέρεται στη θρυλική «Σκάλα του Μιλάνου». Οι μικρές λοιπόν αυτές εκθέσεις που ήδη δημιουργήθηκαν και θα δημιουργηθούν, θα αποτελέσουν κυψέλες γνώσης της Ιστορίας της πόλης, παιδευτικά εργαλεία για μελέτη στον σχολικό χώρο. Μετά την πρώτη οπτική επαφή με τις επιβλητικές ιστορικές φωτογραφίες των ταμπλό οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς-κηδεμόνες θα έχουν τη δυνατότητα σε καθημερινή πλέον βάση να προσεγγίζουν έστω και αποσπασματικά την πολυεπίπεδη σχέση φωτογραφικής τέχνης-ιστορίας και να κινητοποιηθούν για περαιτέρω μελέτη της ιστορίας της πόλης. Η απλή και σύντομη λεζάντα-πληροφορία της κάθε αφίσας εν δυνάμει αποτελεί πηγή για αναζήτηση λεπτομερειών που αφορούν στο ιστορικό γεγονός, την εποχή στην οποία αναφέρεται και εμβάθυνση των αιτίων και μελέτη και άλλων σχετικών συμβάντων, το κλειδί για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για την εξέλιξη του ιστορικού γίγνεσθαι. Φυσικά χρειάζεται να αντιληφθούν όλοι την αξία αυτής της δυναμικής και να υπάρξει συνεργασία της εμπειρίας των εκπαιδευτικών, της φαντασίας των μαθητών και της στήριξης των γονέων στην κατεύθυνση της δημιουργίας προγραμμάτων τοπικής ιστορίας. Μία άλλη δυνατότητα θα ήταν και η επέκταση των εκθέσεων με δικό τους υλικό (προερχόμενο από την οικογενειακή τους ιστορία-εδώ μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων), όχι μόνο φωτογραφικό, αλλά και ακουστικό με μαρτυρίες συγγενών και έκθεσης αντικειμένων-τεκμηρίων εποχής.
Το Σωματείο «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου» σε συνεργασία με τις εκπαιδευτικές κοινότητες θα κάνει προσπάθεια να μεγιστοποιηθεί το «πολιτιστικό κέρδος» αυτής της δράσης προς όφελος όλων, αλλά κυρίως της νέας γενιάς, των σημερινών μαθητών και αυριανών πολιτών. Οι εκθέσεις σε κάθε σχολείο θα γίνουν αφορμή να αντιληφθούμε ότι η Ιστορία δεν είναι η απλή γνώση γεγονότων του παρελθόντος, αλλά γράφεται συνεχώς, είναι κάτι το ζωντανό που εξελίσσεται και αφορά στο σύνολο την κοινωνία, αλλά και τον καθένα ξεχωριστά.
Το υλικό λοιπόν της «παλαιάς» έκθεσης δεν θα ξεχασθεί σε κάποια υπόγεια, δεν θα εξαφανισθεί, αλλά θα γράψει τη δική του Ιστορία σαν φωτογραφική αφήγηση πραγματικών συμβάντων, θα αποτελεί διαρκή πηγή έμπνευσης χιλιάδων μαθητών καθημερινά στις κοιτίδες Παιδείας και Πολιτισμού, που είναι τα σχολεία μας και οι πολιτιστικοί σύλλογοι βελτιώνοντας ουσιαστικά και το σχολικό περιβάλλον και ομορφαίνοντας την καθημερινότητά μας.
Αρκετά ακόμη ταμπλό βρίσκονται προσωρινά στο ισόγειο του Μουσείου – Πινακοθήκη Χρυσούλα Ζώγια – «Σπίτι με το τριαντάφυλλο», όπου στεγάζονται και τα γραφεία του Σωματείου «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου». Από εκεί μπορούν, όσα σχολεία ενδιαφέρονται, να παραλάβουν κάποια, που θα επιλέξουν μετά από συνεννόηση είτε με το Μουσείο της Πόλης (υπεύθυνος κ. Γεώργιος Σουλακούδης τηλ. 2421029878) είτε με το Σωματείο «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου» (τηλ. 6945417680 κ. Καπλάνης Ξενοφών ή 6972229794 κ. Παναγιωτίδου Νίκη).
*Ο Ξενοφών Καπλάνης είναι πρόεδρος του Πολιτιστικού Σωματείου «Πολίτες για το Μουσείο της Πόλης του Βόλου»
Φωτό: Τα ταμπλό της έκθεσης «Βόλος-Νέα Ιωνία, τόσο κοντά-τόσο μακριά» σε μικρές κυψέλες παιδείας και πολιτισμού στους χώρους των σχολικών μονάδων και των πολιτιστικών σωματείων της πόλης του Βόλου