του Ιάσονα Αποστολάκη
Πριν από λίγες μόλις μέρες ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας προέβη σε μια δήλωση σχετικά με τη διαχείριση απορριμμάτων λέγοντας, «Ή θα γίνουμε Ευρώπη ή δεν θα γίνουμε». Εισαγωγικά μπορεί να υποστηριχθεί ότι διαχρονικά οι συνεχείς αλλαγές του τίτλου και των αρμοδιοτήτων του εν λόγω Υπουργείου αποτελούν ένδειξη έλλειψης συνεκτικού σχεδίου. Επιστρέφοντας στη δήλωση του Κωστή Χατζηδάκη, θεωρώ πως για κάθε εξουσία ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ο ενημερωμένος πολίτης. Η συγκεκριμένη δήλωση είναι προκλητική διότι φαίνεται να απευθύνεται σε ιθαγενείς, παρά σε πολίτες. Αν θέλει ο υπουργός, και ο κάθε υπουργός που έχει διοικήσει, να μιλήσουμε για Ευρώπη ας το κάνουμε μήπως και βγάλουμε συμπεράσματα γιατί τόσες δεκαετίες δεν γίναμε Ευρώπη. Μήπως καταλάβουμε τι συμφέροντα παίζονται πίσω από αυτό.
Τι λέει η… Ευρώπη λοιπόν;
Μέσα στο 2020 η χώρα πρέπει να ενσωματώσει πέντε νέες κοινοτικές οδηγίες, που περιλαμβάνουν καινούργιους, περισσότερο δεσμευτικούς στόχους για τα διαφορετικά ρεύματα αποβλήτων και μια εντελώς διαφορετική λογική στη διαχείριση. Οι νέες οδηγίες επικεντρώνονται στα αστικά απόβλητα. Στόχος της νέας νομοθεσίας είναι η μετάβαση από την «κοινωνία της ανακύκλωσης» στην «κυκλική οικονομία», με νέους και αρκετά φιλόδοξους στόχους. Ας δούμε συνοπτικά τι προβλέπουν οι νέες οδηγίες, που πρέπει να ενσωματωθούν έως τον Ιούλιο, εκτός αυτής για τα πλαστικά μιας χρήσης που έχει περιθώριο έως το 2021.
– Νέα οδηγία για τα απόβλητα (2018/851) και η πιο σημαντική
Ορίζονται νέοι στόχοι για την επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση: Τουλάχιστον 55% κατά βάρος έως το 2025, 60% έως το 2030, 65% έως το 2035. Για να λάβουν παράταση έως 5 έτη τα κράτη θα πρέπει να υποβάλουν έως το 2023 αναλυτικό σχέδιο. Δυστυχώς, η χώρα μας δεν φημίζεται για την άμεση διαμόρφωση σχεδιασμών… Από το μονοψήφιο ποσοστό που είναι σήμερα ο μέσος όρος ανακύκλωσης από το σύνολο των συλλεγόμενων ποσοτήτων στους Δήμους έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Χρειάζεται να αμφισβητηθούν νοοτροπίες και πρακτικές. Έως το τέλος του 2023 τα κράτη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι τα βιολογικά απόβλητα δεν αναμειγνύονται με τα υπόλοιπα, αλλά συλλέγονται χωριστά. Ακόμα στους περισσότερους Δήμους, και ο Δήμος Βόλου είναι ένας από αυτούς, δεν έχει ξεκινήσει ούτε ως πιλοτικό πρόγραμμα σε μικρή κλίμακα η χωριστή συλλογή βιοαποβλήτων.
Οι χώρες θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα απόβλητα που έχουν υποβληθεί σε εργασίες ανάκτησης (διαλογή από σύμμεικτα ή ανακυκλώσιμα) θα είναι υψηλής ποιότητας, βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών. Οι στόχοι πλέον στην Ανακύκλωση δεν είναι μόνο ποσοτικοί, αλλά και ποιοτικοί. Αυτό με κανένα τρόπο δεν μπορεί να το εξασφαλίσει το πρόγραμμα με τους μπλε κάδους. Οι περισσότεροι Δήμοι και ο Δήμος Βόλου, δεν ασχολούνται καν με αυτό. Επίσης, θα πρέπει να ενισχυθεί η χωριστή συλλογή αποβλήτων τουλάχιστον για χαρτί, μέταλλα, πλαστικό και γυαλί, κάτι που τα κράτη – μέλη όφειλαν να έχουν εφαρμόσει από το 2015. Η πρακτική που διεθνώς κερδίζει έδαφος είναι η χωριστή συλλογή σε τέσσερα τουλάχιστον διακριτά ρεύματα (χαρτί, μέταλλο, πλαστικό, γυαλί) αφού αυξάνει τις συλλεγόμενες ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών και βελτιώνει την ποιότητά τους. Στους περισσότερους Δήμους (και στον Δήμο Βόλου) ακόμα δεν έχει ξεκινήσει τέτοιο πρόγραμμα, ούτε ως πιλοτικό σε ορισμένες γειτονιές ή υπηρεσίες.
Ακόμα, από 1/1/2025 είναι υποχρεωτική η χωριστή συλλογή επικίνδυνων οικιακών αποβλήτων, όπως χρώματα, βερνίκια, διαλύτες ή προϊόντα καθαρισμού και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν υποδομές για χωριστή συλλογή, εύκολα προσβάσιμες από τους κατοίκους. Στους περισσότερους Δήμους και στον Δήμο Βόλου αυτό έχει μείνει στην θεωρία και δεν έχουν γίνει βήματα ούτε στην κατεύθυνση του σχεδιασμού. Ο Δήμος Βόλου άρχισε να μιλά για Γωνίες Ανακύκλωσης, αλλά κι αυτό εντελώς αποσπασματικά. Το υλικό που τοποθετείται για την κάλυψη των σκουπιδιών στους ΧΥΤΑ θα συνυπολογίζεται στις ποσότητες που θάβονται. Σε απλά ελληνικά, οι ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών, που χρειάζονται για να πιάσουμε τους στόχους, πρέπει να αυξηθούν πάρα πολύ.
Οι χώρες θα πρέπει να θεσπίσουν οικονομικά μέτρα, όπως τέλος ταφής ή τέλος αποτέφρωσης, προγράμματα «πληρώνω όσο πετάω», διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων κ.ά. Όσοι ονειρεύονται την καύση ως λύση ας καταλάβουν ότι η καύση πέρα από περιβαλλοντικά επιζήμια, γίνεται και οικονομικά απαγορευτική και σίγουρα είναι εκτός ευρωπαϊκού πλαισίου. Επίσης, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη μείωση των τροφίμων που απορρίπτονται από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωσή τους. Τίθεται ενδεικτικός στόχος της μείωσης κατά 30% έως το 2025 και 50% έως το 2030. Ορίζεται η παροχή κινήτρων για τη συλλογή απούλητων προϊόντων διατροφής και την ασφαλή αναδιανομή τους, για παράδειγμα σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, τα κράτη θα πρέπει να μεριμνήσουν για την επαναχρησιμοποίηση των πρώτων υλών που έχουν συμπεριληφθεί στον «κατάλογο κρίσιμης σημασίας» για την ευρωπαϊκή οικονομία. Αυτό που λέμε αλλαγή παραγωγικού υποδείγματος. Δημιουργία Μονάδων Παραγωγής με πρώτη ύλη τα ανακυκλώσιμα υλικά για δημιουργία νέων προϊόντων χωρίς σπατάλη φυσικών πόρων. Δημιουργία νέων μονάδων και νέων θέσεων εργασίας.
– Οδηγία 2018/852 για τα απόβλητα συσκευασίας
Αναθεωρούνται οι στόχοι για τις συσκευασίες, προκειμένου να ανακυκλώνεται έως το 2025 το 50% των πλαστικών, το 20% του ξύλου, το 70% των σιδηρούχων μετάλλων, το 50% του αλουμινίου, το 70% του γυαλιού και το 75% του χαρτιού και χαρτονιού. Το 2030 τα αντίστοιχα ποσοστά ανακύκλωσης πρέπει να φτάνουν το 55% για τα πλαστικά, 30% για το ξύλο, 80% για τα σιδηρούχα μέταλλα, 60% για το αλουμίνιο, 75% για το γυαλί και 85% για το χαρτί και το χαρτόνι. Γενικώς έως το τέλος του 2030 πρέπει να ανακυκλώνεται το 70% των αποβλήτων συσκευασίας.
Επιτρέπεται παράταση έως 5 έτη στην επίτευξη των στόχων, υπό προϋποθέσεις. Μέχρι το 2023 το ενδιαφερόμενο κράτος πρέπει να υποβάλει λεπτομερές σχέδιο. Αυτό θα συμβεί, ότι και να γίνει εντός της τρέχουσας θητείας των δημοτικών συμβουλίων. Ακόμα και τα σχέδιο παράτασης, που πρέπει να στηρίζονται σε αναθεωρημένα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων, θα είναι εγκεκριμένα από Δημοτικά Συμβούλια.
Τα κράτη θα πρέπει να θεσπίσουν οικονομικά και άλλα (αντι)κίνητρα, ενισχύοντας τη χρήση υλικών που είναι κατάλληλα για πολλαπλές ανακυκλώσεις.
Οι ξύλινες συσκευασίες θα πρέπει να συνυπολογίζονται. Θα πρέπει να τεθούν χωριστοί στόχοι για την ανακύκλωση αλουμινίου. Τα κράτη θα πρέπει να λάβουν συγκεκριμένα μέτρα για να ενθαρρύνουν την επαναχρησιμοποίηση προϊόντων όπως τη χρήση οικονομικών κινήτρων και τον ορισμό ελάχιστου ποσοστού επαναχρησιμοποιήσιμων συσκευασιών που διατίθενται στην αγορά ανά είδος συσκευασίας.
– Οδηγία 2018/850 για την υγειονομική ταφή
Τα κράτη πρέπει να εξασφαλίσουν ότι από το 2030 δεν θα θάβονται απόβλητα που είναι κατάλληλα για ανακύκλωση ή άλλου είδους ανάκτηση. Από το 2035 δεν πρέπει να θάβεται περισσότερο από το 10% των αποβλήτων κατά βάρος. Παράταση προθεσμίας θα υπάρξει κατά 5 έτη, θα πρέπει όμως ένα κράτος-μέλος να διασφαλίσει ότι το 2035 θα θάβεται λιγότερο από 25%. Εξαιρούνται οι «απομονωμένοι» οικισμοί, δηλαδή με λιγότερους από 2.000 κατοίκους και απόσταση 100 χλμ. από το πλησιέστερο αστικό κέντρο. Σήμερα η ταφή είναι πάνω από 80%. Αν αφαιρέσουμε τα βιομηχανικά, βιοτεχνικά και επαγγελματικά απόβλητα, από τα απόβλητα που συλλέγουν οι Δήμοι πάνω από 90% καταλήγει σε ταφή. Ο Δήμος Βόλου δεν αποτελεί εξαίρεση.
Οι δυο άλλες οδηγίες από τις πέντε αφορούν ειδικά απόβλητα και είναι η Οδηγία 2018/849 για οχήματα, μπαταρίες, ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά απόβλητα και η Οδηγία 2019/904 για τα πλαστικά μιας χρήσης αλλά αρκετά σας κούρασα και θα μελαγχολήσουμε με το πόσο Ευρώπη είμαστε.
Τι λέτε; Ποια Ευρώπη προτιμάτε; Του υπουργού ή αυτή;