Της Χαριτίνης Μαλισσόβα
Συχνά αναρωτιόμαστε ποια μπορεί να είναι τα βιβλία που διαβάζουν οι συγγραφείς!
Την απορία αυτή κλήθηκαν να λύσουν, αποκαλύπτοντας τις δικές τους αναγνωστικές επιλογές, δεκαπέντε Βολιώτες λογοτέχνες, που μίλησαν στη «Θ» για τα βιβλία που ξεχώρισαν το καλοκαίρι, το οποίο, ημερολογιακά τουλάχιστον, μόλις τελείωσε.
Και καθώς τα βιβλία διαβάζονται ανεξαρτήτως εποχής, ίσως οι προτάσεις που ακολουθούν, φανούν χρήσιμες και για δική μας μελλοντική αναγνωστική τέρψη!
Καλή ανάγνωση!
Καλό φθινόπωρο!
Μαρία Αλμπανίδου
«Καλοκαίρι με τη φέτα το καρπούζι στο ’να χέρι, με φιλιά μισολιωμένα καλοκαίρι» όπως λέει και το ομώνυμο τραγούδι του 1989 από το άλμπουμ «Το κούρεμα» του συνθέτη, στιχουργού και τραγουδοποιού Διονύση Σαββόπουλου. Εγώ, όμως, φέτος το καλοκαίρι ήμουν, όπως πάντα, αγκαλιά με βιβλία. Διάβασα δύο πολύ όμορφα βιβλία. Πρώτα απ’ όλα του αγαπητού φίλου και εξαιρετικού συγγραφέα Βαγγέλη Ραπτόπουλου, το υπέροχο «Ανέγγιχτη» από τις εκδόσεις Κέδρος, βιβλίο του 2022, ένα ιστορικό μυθιστόρημα, εμπνευσμένο από τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Επίσης διάβασα το καταπληκτικό βιβλίο της σπουδαίας συγγραφέας Ρέας Γαλανάκη, το «Εμμανουήλ και Αικατερίνη» που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 2022 από τις εκδόσεις Καστανιώτη και αναφέρεται στη ζωή των γονιών της και στην ουσία είναι μια επαναστατική πράξη ενηλικίωσης. Και τα δύο σας τα συστήνω ανεπιφύλακτα.
Νίκος Βαραλής
Η ανάγνωση είναι η σύνθεση μιας προσωπικής πολυδαίδαλης διαδρομής. Για αυτό διαβάζουμε και ξαναδιαβάζουμε τα ίδια πράγματα. Το καλοκαίρι ξεκίνησε με μαραθώνιες προθέσεις. «Δον Κιχώτης» του Θερβάντες στη μετάφραση του Ηλία Ματθαίου κι αμέσως μετά το «Πόλεμος και Ειρήνη» του Λέοντος Τολστόι. Πάντα πρέπει να ξαναγυρνάς στους κλασικούς. Εμβόλιμα προστέθηκε η «Ιστορία των μεταμορφώσεων» του Γιάννη Πάνου, ένα αριστούργημα που έχει εξαντληθεί πια. Ακολούθησαν του Ζοζέ Σαραμάγκου – Το κατά Ιησούν Ευαγγέλιον, του Έρνεστ Χέμινγουεϊ – Για ποιον χτυπά η καμπάνα, του Ίβο Άντριτς – Η Δεσποινίδα, του Αλμπέρ Καμύ – Η πτώση του Ελίας Κανέτι – Πάρτι και αερομαχίες, της Ναντίν Γκόρντιμερ – Ένας τυχαίος εραστής και του Ίμρε Κέρτες – Το μυθιστόρημα ενός ανθρώπου δίχως πεπρωμένο. Το τελευταίο πριν τον Σεπτέμβριο ήταν μια έκπληξη καθώς ο συγγραφέας είναι Βολιώτης και φίλος από τα παλιά. Μιλώ για τον Χρόνη Μουστάκα και το βιβλίο του «Οι ιππότες του ουρανού». Πάντως για αυτόν που έχει το πάθος της ανάγνωσης το καλοκαίρι δεν τελειώνει ποτέ.
Μαίρη Γαβαλά
Ναι, το διάβασμα είναι παρέα, είναι μόρφωση, είναι χαρά, είναι πάθος, σου χαρίζει ευτυχία και ελευθερία.
Είναι το παν για μένα.
Τι διάβασα το καλοκαίρι, ρωτάει η Χαριτίνη… Ας αναφέρω κάποια από αυτά που μ’ ενθουσίασαν:
Οι ρετσίνες του Βασιλιά, Ισίδωρος Ζουργός, Εκδόσεις Πατάκης. Ένα μυθιστόρημα νόμισμα. Ο αφηγητής στρίβει το νόμισμα κι αυτό, καθώς περιστρέφεται φανερώνει μυστικά, εικόνες μιας χώρας βουτηγμένες στην ανεργία και στη μετανάστευση. Ο χρόνος αποδομεί το γέροντα χωρίς οίκτο κι αυτός θα παίξει το τελευταίο του χαρτί.
Τα παιδιά του Λαγού, του Νικόλα Χριστοδούλου, Le livre ouvert. Διήγημα ζωής γραμμένο από έναν πολίτη του κόσμου, Κύπριο πατριώτη, που με το βλέμμα στραμμένο στον κόσμο υμνεί την Ελλάδα και όλο τον κόσμο, τη Γαλλία, τη Sorbonne. Δεινός μελετητής του Proust, μας μεταφέρει σ’ έναν κόσμο χαμένο.
-Ονειρεύτηκα τη Διδώ, Λένα Διβάνη, Πατάκης. Μια υβριδική ιστορία, βιογραφία, γραμμένη με το πάθος και το ταλέντο της Διβάνη.
-Νένα Ζήση, Απόστολος Παντσάς, Τα παιδιά της ομίχλης, Εκδόσεις Ωκεανός. Από τις στάχτες της Σμύρνης στον Γολγοθά της νέας πατρίδας. Παιδιά της ομίχλης είναι τα παιδιά των προσφύγων, αλλά και κάθε ανώνυμος ηττημένος ενήλικας που διαμορφώνουν οι ανισομέρειες και οι εκτροπές της δημοκρατίας.
Λένα Διβάνη
Λοιπόν τον Ιούνιο άρχισα με Σάλυ Ρούνυ, το νέο πολύτιμο enfant terrible της βρετανικής λογοτεχνίας, με σκοπό να την βρίζω και να ξεδώσω, αλλά με διέψευσε. Ήταν πολύ καλύτερο το Όμορφε κόσμε πού είσαι; από τα δύο προηγούμενα και ακραία υπερτιμημένα κατά τη γνώμη μου βιβλία της. Η αγωνία των μιλένιαλς, προνομιούχων και μη, συν το υπαρξιακό αδιέξοδο μιας νεαρής συγγραφέα που πέτυχε γιγάντια παγκόσμια μπεστ σέλερς, έβγαλε εκατομμύρια και δεν ξέρει τι να κάνει τα εκατομμύρια και τον εαυτό της (Και ρωτώ εγώ: μήπως τη Λένε Σάλυ).
Συνέχισα με το βιβλίο της Ανί Ερνό, Μια γυναίκα. Το πορτρέτο της μάνας της που πέθανε όπως και η δική μου άδικα πνιγμένη στη λήθη. Ό,τι υπήρξε το λησμόνησε και πέθανε πριν πεθάνει. Περίμενα ότι θα με συγκλονίσει, αλλά δεν τα κατάφερε.
Μετά πέρασα σε δοκίμιο, το Τι είναι λαϊκισμός (μτφρ. Δημήτρης Η. Αντωνίου) του Γιαν Βέρνερ Μύλερ. Ενδιαφέρον για όποιον καίγεται για το μεγαλύτερο ζήτημα της εποχής.
Νένα Ζήση
Ένα βιβλίο που με ενθουσίασε είναι το «Ένας άνθρωπος που τον έλεγαν Οβ», του Fredrick Blackman. Πρόκειται για μια γλυκόπικρη συγκινητική ιστορία απεριποίητων γατών και απροσδόκητης φιλίας, όπου κυριαρχεί η αρχαία τέχνη της συμπαράστασης και της συμπόνιας.
Ο Οβ είναι ο παράξενος, κυκλοθυμικός γκρινιάρης μεσήλικας γείτονας που ελέγχει και κριτικάρει τα πάντα σε μια μικροαστική γειτονιά στη Σουηδία. Ο συγγραφέας Μπάκμαν Φρέντρικ μας τον «συστήνει» με τις σταθερές του αρχές και την καταθλιπτικά ρουτινιάρικη καθημερινότητα, την ώρα που «οργανώνει» τις λεπτομέρειες της αυτοκτονίας του μετά το θάνατο της συζύγου του, που τον μετατρέπει στον «πικραμένο γείτονα από την κόλαση». Προσπαθεί να προσαρμοστεί στη ζωή που αλλάζει συνεχώς, αλλά δεν τα καταφέρνει. Ο μονολιθικός του κόσμος θα ανατραπεί όταν μια φασαριόζα οικογένεια μετακομίζει δίπλα του. Σταδιακά η αναγκαστική συνύπαρξη με τους ανθρώπους, που ξαφνικά έγινε ο μικρόκοσμός του, θα αποκαλύψει ότι πίσω από το κατσουφιασμένο πρόσωπο κρύβεται ένα άτομο που ξέρει να προσφέρει και να αγαπά όσο λίγοι.
Αγγελική Θάνου
Το φετινό καλοκαίρι βίωσα συναντήσεις με αναπάντεχες φράσεις και ασυνήθιστες λέξεις, με φωτοδυναμικές περιγραφές και συνεργατικές εκπλήξεις στα βάθη της κλασικής λογοτεχνίας και της ποίησης. Με συντροφιά τον Αλμπέρ Καμύ, τον Όσκαρ Ουάιλντ, τον Ηλία Βενέζη, τον Μ. Καραγάτση, τον Στράτη Μυριβήλη και τον Άγγελο Τερζάκη έβγαλα στην αμμουδιές τον Ξένο, βούτηξα στα βαθιά με τη γοργόνα και τον ψαρά, παρά τις ενστάσεις της ψυχής, συστηθήκαμε εκ νέου με τον κύριο Ντόριαν Γκρέυ και απόλαυσα τις τεχνικές ενός μυθιστορήματος των τεσσάρων. Η ποίηση δε, βασική ανάγκη στη μέρα μου, με συντροφεύει σταθερά μέσα από τα δοκίμια της Ευτυχίας – Αλεξάνδρας Λουκίδουστο εξαίρετο «Πέραν της γραφής» όπου ανταμώνουν αρμονικά είκοσι τρεις ποιητές και ποιήτριες (Κέδρος). Μέσα δε από τα εκφωνημένα κείμενα της Κικής Δημουλά θυμήθηκα ξανά πώς η ίδια αγαπάει τις λέξεις, πώς τις ενεργοποιεί, τις προσωποποιεί και μας τις χαρίζει φρέσκιες και ολοζώντανες στο θαυμάσιο «Εκλήθην ομιλήτρια» των εκδόσεων Ίκαρος.
Μαγδαληνή Θωμά
Το φετινό καλοκαίρι σημαδεμένο από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, στρέφει το ενδιαφέρον μου στην επίκαιρη αρθρογραφία, την πολιτική και ιστορική ανάλυση. Διαβάζοντας άρθρα της Anne Applebaum σε περιοδικά όπως το «The Atlantic» ή της Juliette Faure στο «Le Monde diplomatique», περνάω στο απυρόβλητο μέσα από τις πολεμικές ανταποκρίσεις του Ilya Ponomarenko και της Olga Rudenko στο «The Kyiv Independent» και άλλες στα «Rubryka» και «Euromaidan Press». Αξιοπρόσεκτες αναλύσεις διαβάζω επίσης και στο ιστολόγιο «Πολυμερώς και Πολυτρόπως» της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου, που ξεχώρισε φέτος με τη διεθνούς εμβέλειας πρωτοβουλία της, τη «Διακήρυξη κατά της διδασκαλίας περί «Ρωσικού Κόσμου»». Να μνημονεύσω παραπλεύρως εδώ και το διαφωτιστικό βιβλίο του Timothy Snyder «Ο δρόμος προς την ανελευθερία» (Παπαδόπουλος 2018), που ρίχνει χρήσιμο φως στην πρόσφατη πολιτική ιστορία, για να εξοκείλω τέλος στη λογοτεχνία που κάμπτει τις ιδεολογικές ακαμψίες, με αναφορά στο βιβλίο του Δημήτρη Κανελλόπουλου, «Στα χρόνια του κόκκινου κόμη» (Καστανιώτης 2021).
Δημήτρης Καρακίτσος
Η αίσθηση ότι τα πάντα παραλύουν το καλοκαίρι είναι φυσικά παραπλανητική: Δεν κάνουν όλοι διακοπές. Για μένα λοιπόν το καλοκαίρι ήταν γεμάτο δουλειά – άλλωστε είναι πιο ωραίο να παρατάς τον κλειστό χώρο του γραφείου για να δουλέψεις στη βεράντα. Η δουλειά βέβαια, κι αυτή τη φορά το βιβλίο μου έχει πολλές αναφορές για τον Βόλο, δεν σου αφήνει χρόνο για διάβασμα. Λίγα αστυνομικά, κυρίως της Αγκάθα Κρίστι, κι αυτά όχι με πολλή όρεξη. Αντίθετα αυτό που δεν βαριόμουν ποτέ ήταν να διαβάζω, πριν κοιμηθούν, στις κόρες μου βιβλία για παιδιά λίγο μεγαλύτερα της ηλικίας τους – λίγο. Έτσι λοιπόν, παρέα με βιβλία της Enid Blyton ή την όλο μυστήριο «Απαγωγή στο Καλιφόρνια Κόμετ» και την τρελή ιστορία της Λεωνόρα Μπολτ ή τις διασκευασμένες ιστορίες του Σέρλοκ Χολμς, από τις εκδόσεις Μίνωας, τα βράδια του καλοκαιριού που μας πέρασε ήταν γεμάτα ιστορίες και ξέφρενες περιπέτειες. Ας μην ήταν βιβλία για μένα: Ήταν για τις κόρες μου, και για μένα το ίδιο κάνει.
Γιώτα Κούγιαλη
Απόλαυσα τα μυθιστορήματα: «Η Ροδιά μονάχα ξέρει», του Σινάν Αντούτ, με θέμα τη ζωή που χάνεται, την τραγική μοίρα του Ιράκ τον καιρό της δικτατορίας του Χουσεΐν και ό,τι ακολούθησε την πτώση του. Της Λίνας Θωμά «Μες στη νύχτα του κόσμου», πραγματεύεται τον έρωτα, τον διά της βίας και επιβολής χωρισμό, τον αγώνα επιβίωσης, τα τραγικά γεγονότα στην Εσθονία κατά την κατοχή από τους Γερμανούς και στη συνέχεια από τους σοβιετικούς. «Το Τέρας μέσα τους», της Κανής Καραβά, ένα νουάρ μυθιστόρημα που μιλάει για τον θάνατο, τον έρωτα, το τέρας του ναζισμού. «Γυναίκα, Κορίτσι, το Άλλο», της Bernardine Evaristo, για τις κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις, τη σεξουαλικότητα. «Τα παιδιά της ομίχλης», της Νένας Ζήση και του Απόστολου Παντσά για την πορεία από τη Μικρασιατική καταστροφή μέχρι την αντιπολίτευση, για την ανθρώπινη πάλη. Και τη «Λογοτεχνική Πινακοθήκη – βιβλιοαναγνώσεις και δημοσιεύσεις» του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου με παρουσιάσεις και κριτικές βιβλίων που έχει κάνει από το 1980 έως σήμερα.
Διονύσης Λεϊμονής
Ξεκίνησα με το «Ο γιος του Ρήγα» (του Μάνου Φορλίδα, Ελληνοεκδοτική), μια μυθιστορηματική βιογραφία του Ρήγα από έναν πρωτόφαντο στη λογοτεχνία Βολιώτη συγγραφέα. Στη συνέχεια είχα τη χαρά να απολαύσω το νέο βιβλίο της συγγραφέα και μεταφράστριας Κώστιας Κοντολέων «Άννα το όνομά της» (Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο) παρακολουθώντας μέσα από μια απνευστί ανάγνωση πώς το παρελθόν μπορεί να ανοίγει πληγές στο τώρα και στο μέλλον, αλλά και τον αγώνα του ανθρώπου αντί να τις επουλώσει να τις χρησιμοποιήσει ως εφαλτήριο για ζωή και δημιουργία. Τέλος, η απώλεια πριν λίγες μέρες της μεγάλης μας συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας Αγγελικής Βαρελλά με έκανε να ξαναδιαβάσω μετά από χρόνια το υπέροχο παιδικό της μυθιστόρημα «Φιλενάδα φουντουκιά μου» (Εκδόσεις Πατάκη). Γιατί η Αγγελική Βαρελλά θα συνεχίσει να ζει μέσα μας και θα μας ταξιδεύει με τις ιστορίες της όπως αυτή, την ιστορία μιας φουντουκιάς που αγαπήθηκε από τα παιδιά, δίνοντάς μας δύναμη να συνεχίσουμε κι εμείς το δικό μας έργο.
Άρτεμις Παπανδρέου
Το φετινό καλοκαίρι στάθηκε πλούσιο σε συγκομιδή βιβλίων και αναγνωστικής απόλαυσης για μένα. Ξεχώρισα τα παρακάτω:
Η Λένα Διβάνη «κέντησε» στο νέο της βιβλίο με τίτλο «Ονειρεύτηκα τη Διδώ», αφού με έναν πρωτότυπο τρόπο γραφής, μέσα από ερωταπαντήσεις, αιχμαλώτισε τον νου μου παρουσιάζοντας ανοιχτά τη ζωή της μεγάλης αυτής προσωπικότητας, της Διδούς Σωτηρίου.
Το βολιώτικο ζευγάρι των Νένας Ζήση και Απόστολου Παντσά μου κράτησε έντονο το ενδιαφέρον μέσα από το εξαιρετικό βιβλίο τους «Τα παιδιά της ομίχλης», όπου προφορικές μαρτυρίες στήνουν με την Ιστορία έναν ιστό μέσα στον οποίο πλέκεται ένα κείμενο που συγκινεί βαθιά.
Η Victoria Hislop στο βιβλίο της «Ο Γυρισμός» με κράτησε ξάγρυπνη μέσα από το καταιγιστικό της κείμενο για την Ισπανία του Φράνκο και τον Εμφύλιο της χώρας, που είναι από τις μελανότερες σελίδες της παγκόσμιας Ιστορίας.
Η Λετίσια Κολομπανί με την «Πλεξούδα», χωρίς ιδιαίτερες εξάρσεις κειμένου, αναπτύσσει μια ιστορία τριών γυναικών σε διαφορετικά μήκη και πλάτη της υφηλίου και της κοινωνίας, όπου οι μοίρες τους είναι άρρηκτα δεμένες χωρίς να το γνωρίζουν με ένα… νήμα.
Ασημένια Σαράφη
Στη μικρή ανασκόπηση των αναγνωσμάτων του εφετινού καλοκαιριού, στέκομαι στο βιβλίο του συμπολίτη Γιάννη Αντάμη Μηδέν όλα, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Χαραμάδα το 2021. Ίσως επειδή αποτελείται από πενήντα εννέα μικροδιηγήματα, τα οποία ο αναγνώστης «καταναλώνει» σαν δροσιστικά σφηνάκια συμπυκνωμένης ζωής δίπλα στη θάλασσα και ενόσω τα τριζόνια φωνασκούν κρυμμένα στα γύρω δέντρα. Στο επίκεντρο των αυτοαναφορικών αυτών και απολύτως χιουμοριστικών αφηγήσεων τίθενται η μοναξιά, η επιθετικότητα και η περιθωριοποίηση που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος – ανεξαρτήτως καταγωγής – στη μεγάλη πόλη. Κι όλα αυτά, παράλληλα με μια φιλοσοφική διάθεση και την τόλμη, σε πολλές περιπτώσεις, το ρούχο της καθημερινότητας να γυρίσει ανάποδα, προκειμένου να φανερωθούν οι κρυφές και κρυμμένες από τον κατασκευαστή ραφές του. Κι όπως ο σκύλος της τελευταίας ιστορίας κυνηγά την ουρά του, επιχειρώντας να ολοκληρώσει τον τέλειο κύκλο, έτσι ίσως κι εμείς να αποδυόμαστε στον σισύφειο αγώνα να δαγκώσουμε την ουρά μας και άρα επιτέλους να τελειοποιήσουμε τον κύκλο της ζωής μας, το τέλειο δηλαδή μηδέν, σε ένα ματς ισόπαλο, το οποίο δεν αναδεικνύει νικητές (αλλά ούτε και ηττημένους).
Χριστόφορος Σεμέργελης
Ξεκίνησα με τους «Στρατιώτες της Σαλαμίνας» του Χαβιέρ Θέρκας (εκδόσεις Πατάκη). Πρόκειται για μυθιστόρημα που περιγράφει ένα αινιγματικό γεγονός στους τελευταίους μήνες του Ισπανικού Εμφυλίου. Στη συνέχεια καταπιάστηκα με την ιστορική μελέτη του Χανς Πέτερ Κλάους «Οι 999άρηδες» (εκδόσεις Κέδρος), για τα τάγματα ανεπιθύμητων της Βέρμαχτ που βρέθηκαν στην Ελλάδα επί γερμανικής Κατοχής. Μάλιστα, στις σελίδες του βιβλίου υπάρχουν περιγραφές για τον Βόλο, αλλά και τους Γερμανούς που αυτομόλησαν στον ΕΛΑΣ και κατέληξαν με τους αντάρτες στο Βόρειο Πήλιο. Απροσδόκητα ενδιαφέρουσα ανάγνωση ήταν το «Κόκκινο σήμα» (εκδόσεις Καστανιώτη) διά χειρός Μπιλ Μπράουντερ, ο οποίος έγραψε για το πώς γίνονταν οι επενδύσεις στη Ρωσία μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την άνοδο του Πούτιν στην εξουσία. Συνέχισα με την εξαιρετική «Παραμάνα» της Γιώτας Γουβέλη (εκδόσεις Διόπτρα), που με «ταξίδεψε» στον Βόλο των αρχών του 20ού αιώνα, ενώ το τελευταίο βιβλίο που διάβασα, ήταν το υπέροχο «Μινόρε της σιωπής» της Έφης Βατανίδου (εκδόσεις Αρμός), που με καθήλωσε από την πρώτη σελίδα με τη γραφή του.
Έλενα Στανιού
Το είδος της λογοτεχνίας που με γοητεύει ιδιαίτερα είναι η αστυνομική λογοτεχνία. Το μυστήριο και η λύση του είναι από τις αγαπημένες μου αναγνωστικές ενασχολήσεις. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο μέσα σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα να προσπαθεί κανείς να εξιχνιάσει στεγνά ένα έγκλημα, αλλά να ψάχνει τον δολοφόνο με χιούμορ και… καλή διάθεση! Όπως στη Λέσχη των φόνων της Πέμπτης. Και με την crime ατμόσφαιρα να συνεχίζεται, την Ουσία του κακού και τα Λουλούδια πάνω απ’ την κόλαση τα συστήνω ανεπιφύλακτα στους λάτρεις του είδους. Αίσθηση μου έκαναν, επίσης, Η ιστορία της Θεραπαινίδας και Οι Διαθήκες. Μάλιστα, Η ιστορία της Θεραπαινίδας έχει μεταφερθεί και στην τηλεόραση με ιδιαίτερη επιτυχία. Αλλά το ταξίδι μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου δεν μπορεί να αντικατασταθεί με τίποτε! Καλή συνέχεια στα αναγνωστικά ταξίδια, πάντα με υγεία!
Λίνα Φυτιλή
Το καλοκαίρι τα βιβλία που ξεχώρισα, ήταν η Εμμονή της Byatt, από τις εκδόσεις Πόλις, ένας αφηγηματικός άθλος, όπου επιστολές, ποιήματα, ιδέες, πνευματιστικές ανησυχίες, θρύλοι της βικτοριανής εποχής αναδύονται, μέσα από μια ερωτική ιστορία δύο ποιητών. Τα διηγήματα του Κώστα Μπαρμπάτση, με τον τίτλο Λυκοχαβιά, εκδόσεις Κέδρος, με την ντοπιολαλιά της Ηπείρου. Ένα βιβλίο επίκαιρο ήταν Ο ακρωτηριασμός της Δύσης του Κούντερα, από τις εκδόσεις της Εστίας, καθώς αναφέρεται στα μικρά έθνη, που είναι ακόμη ζωντανά χάρη στην κουλτούρα τους, αλλά και στην Ευρώπη που δεν είναι πια αισθητή σαν αξία. Ξεχώρισα ακόμη τον Αθάνατο Μπάρτφους, από τις εκδόσεις Άγρα του Άαρον Άππελφελντ, όπου ένας επιζών του ολοκαυτώματος, προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή την αξιοπρέπειά του. Ενδιαφέρον ήταν το βιβλίο του Μπενχαμίν Λαμπατούτ, Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο, από τις εκδόσεις Δώμα, ένα υβριδικό κείμενο μεταξύ μυθοπλασίας και δοκιμίου που προσπαθεί να εξηγήσει τη συμπεριφορά της ύλης, αναιρώντας όσα αντιλαμβανόμαστε πραγματικότητα.