Του
Γιώργου Νάνου,
Καθηγητή Δενδροκομίας
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Όλοι ελπίζω να καταλαβαίνουμε ότι ήρθε η ώρα της κλιματικής κρίσης νωρίτερα από ότι το περιμέναμε. Τι θα συμβεί; Μάλλον δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα. Σίγουρα πάντως η σημερινή βλάστηση θα αλλάξει, φοβάμαι προς το χειρότερο και λόγω των πυρκαγιών. Ας μην ξεχνάμε ότι το δασικό οικοσύστημα και τα καλλιεργούμενα δέντρα είναι το παγκόσμιο εργαλείο που έχουμε για απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και τη μείωση των αρνητικών συνεπειών της κλιματικής κρίσης. Έχουμε μια πάλη λοιπόν: η κλιματική κρίση να μας ξεραίνει τη βλάστηση και εμείς να προσπαθούμε να μετριάσουμε την κλιματική κρίση διαχειριζόμενοι τη βλάστηση.
Με την ξηρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες, ό, τι καύσιμο υλικό υπάρχει μπορεί να καεί. Βέβαια υπάρχουν δέντρα που δεν καίγονται εύκολα γιατί δεν έχουν ρητίνη ή ζουν σε δροσερά περιβάλλοντα και δέντρα που γίνονται στάχτη πολύ εύκολα.
Από εδώ και κάτω θα μιλήσω ως μη ειδήμων αλλά με κάποιες γνώσεις. Αυτά τα δέντρα λοιπόν, τα πεύκα και η θαμνώδης βλάστηση από πουρνάρια, κουμαριές και ρείκια, είναι τα δάση μεγάλων τμημάτων της χώρας. Και αυτή η θαμνώδης βλάστηση ΠΡΕΠΕΙ να καίγεται κάθε 10-20 χρόνια, ενώ τα πεύκα ΠΡΕΠΕΙ να καίγονται κάθε 40+ χρόνια. Να μη σταθούμε στα νούμερα. Να σταθούμε στο ΠΡΕΠΕΙ.
Ερειστικό, ριζοσπαστικό, τρελό, ενάντια στην κοινή άποψη, αλλά, όσο γνωρίζω, πρέπει να καίγονται. Γιατί; Ένα ώριμο δάσος ή θαμνώδης έκταση έχει χρησιμοποιήσει τα περισσότερα θρεπτικά του εδάφους και απλά με τα φύλλα, καρπούς, φλοιό και λοιπά υπολείμματα ανακυκλώνει κάποια θρεπτικά αλλά δεν αναπτύσσεται αρκετά. Έχει φτάσει στα όριά του. Εμείς απλά το προσέχουμε (με άλλα λόγια: το παρατάμε) και αυτό συσσωρεύει καύσιμη ύλη και θρεπτικά στη βιομάζα που υπάρχει στο δάσος. Και μια σπίθα με τις κατάλληλες συνθήκες κάνει τα πάντα στάχτη. Το φυσιολογικό.
Αλλά τι είναι η στάχτη; Είναι όλα τα ανόργανα θρεπτικά πλην του αζώτου που χρειάζεται το νέο φυτό μαζί με το φως για να ξεκινήσει τη ζωή του. Βέβαια η κουμαριά, μόλις καεί, σε λίγες εβδομάδες από τη βάση της αναβλαστάνει με καταπληκτική υγιή πλούσια βλάστηση τα επόμενα χρόνια γιατί έχει τροφή (αν έχει και βροχές θα πάει καλύτερα). Το πεύκο πεθαίνει, αφήνει όμως τους σπόρους του και γεννιέται ένα νέο πλούσιο ζωηρό δάσος με πεύκα. Το βλέπουμε όσοι περνάμε από τη διασταύρωση για Νεοχώρι και Αργαλαστή. Πως έγινε; Κάποιοι καλοί άνθρωποι έβαλαν τους καμένους κορμούς σαν ανάχωμα να μην έχουμε διάβρωση (γιατί το γυμνό έδαφος διαβρώνεται εύκολα και με την κλιματική κρίση – ραγδαιότητα βροχοπτώσεων – γρηγορότερα) και δεν επιτράπηκε η βόσκηση. Μόνο αυτό χρειάζεται το καημένο και καμένο πευκοδάσος. Όσο περισσότερη εδαφική υγρασία έχει, τόσο πιο γρήγορα θα μεγαλώσει. Δείτε και τη Γορίτσα πως αναβλάστησε πλούσια και όμορφα στα καμένα και πως είναι τα λυπηρά (αν μου επιτραπεί η λέξη) ηλικιωμένα πεύκα εκεί που τα είχαν σώσει.
Έχουμε απίστευτα τεράστιες φωτιές στην Ελλάδα. Μήπως δεν έχουν και οι άλλες Μεσογειακές χώρες; Μήπως τόσα χρόνια δεν βλέπουμε στην τηλεόραση ανταποκρίσεις από τις τεράστιες πυρκαγιές στην Καλιφόρνια; Μήπως δεν ακούμε για εβδομάδες εκατομμύρια στρέμματα καμένα στον Καναδά (που, στον Καναδά!). Υπάρχει μια άλλη φιλοσοφία για τις δασικές πυρκαγιές σε αυτές τις χώρες: αφήνουμε τη φωτιά να κάψει γιατί κάνει … καλό στο οικοσύστημα.
Να δώσω ένα παράδειγμα. Το Εθνικό Πάρκο Yellowstone των ΗΠΑ καίγονταν σε απίθανη έκταση το 1990. Μάλωναν τι να κάνουν: να το σβήσουν ή να το αφήσουν να καίει ανεξέλεγκτα; Φυσικά, αποφάσισαν να το αφήσουν να καίει ανεξέλεγκτα. Κάηκαν εκατομμύρια στρέμματα. Εκεί όμως βγήκε πλούσιο χορτάρι (είναι το πρώτο που βγαίνει σε ένα γόνιμο και φωτεινό πια έδαφος) και μέσα του φύτρωσαν καινούργια έλατα. Οι βίσωνες βρήκαν φαγητό (τα χορτάρια), έφτιαξαν περισσότερους απογόνους, οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να σκοτώνουν και να τρώνε βίσωνες γιατί έγιναν πολλοί (σίγουρα θα έκαναν πάρτι και οι λύκοι και τα αμερικάνικα λιοντάρια), άφηναν και την κοπριά τους, και από εκεί μέσα θέριεψαν τα καινούργια έλατα. Αυτή είναι η ζωή στο δάσος. Δεν την καταλαβαίνουμε καλά, αυτό είναι σίγουρο, αλλά αν δεν την πειράξουμε, έχει τους δικούς της κανόνες και την αλληλουχία της (το succession, που λέμε στο χωριό μου) πολύ περισσότερα χρόνια από όσα ζει ο άνθρωπος στη γη.
Φυσικά, ο έξυπνος άνθρωπος θέλει να πάρει ότι μπορεί από τη φύση. Οι ειδικοί μπορούσαν να καταστρώσουν ένα πλάνο διαχείρισης του δάσους. Να δημιουργηθούν ζώνες πυροπροστασίας, στα κενά από βλάστηση να φυτευτούν φυτά ανθεκτικά στο κάψιμο. Αν διαχειριστούμε το δάσος σωστά με οδηγούς αυτούς που ξέρουν (δεν είμαι ένας από αυτούς), θεωρώ ότι μπορούμε να το κάνουμε πιο πλούσιο.
Αλλά τι θα κάνουμε με τους ψευτοοικολόγους που θα αρχίσουν να φωνάζουν και να αλυσοδένονται στα δέντρα για να μην τα κόψουν; Θυμάμαι συμφοιτητή μου στην Θεσσαλονίκη να είναι αλυσοδεμένος σε πεύκο στο Σέιχ Σου για να μην το κόψουν και κάνουν τον περιφερειακό της Θεσσαλονίκης. Ο περιφερειακός έγινε, το δάσος κάηκε, και ξαναδημιουργήθηκε δυνατό και υγιές, μέχρι να ξανακαεί κάποια στιγμή.
Αυτό όμως είναι περιαστικό δάσος. Αυτό είναι διαφορετικό. Αυτά τα δάση είναι ο πνεύμονας της πόλης, είναι η δροσιά της πόλης, είναι η διασκέδαση και γυμναστική των αστών. Πρέπει να τα διαχειριζόμαστε πολύ οργανωμένα.
Σε αυτές τις περιαστικές περιοχές έχουμε και τους συμπολίτες μας που θέλουν πάνω από το κεραμίδι τους να έχουν ένα πεύκο, μια ελιά, να έχουν ίσκιο και πρασινάδα και να καυχιένται. Δεν είναι θέμα πως βρήκαν το οικόπεδο. Το θέμα είναι ότι είναι περιουσίες και πρέπει να προστατευθούν. Και εδώ πρέπει να κάνουμε πολλά. Προσωπικά έχω ένα μικρό ελαιώνα ανάμεσα στο Διμήνι και Σέσκλο. Μόνο εγώ έχω κόψει τα χόρτα δυο φορές στον ελαιώνα φέτος την άνοιξη. Οι άλλοι τρεις ελαιώνες γύρω μου έχουν τα χορτάρια βουνό και ο τέταρτος έχει εγκαταλειφθεί πολλά χρόνια, είναι δάσος με πουρνάρια και άγριες ελιές, σούπερ προσάναμα για μια πυρκαγιά. Έχουν ειπωθεί τόσα πολλά για την προστασία αυτών των περιουσιών στα δάση ή στις αγροτικές περιοχές. Πόσοι τα κάνουν;
Ξανά, δεν είμαι κάποιος ειδικός αλλά γνωρίζω κάποια πράγματα. Σαν κάτοικος και εγώ έχω μια άποψη, αιρετική, κόντρα στη γενική γνώμη, μάλλον. Κατωτέρω κάνω κάποιες τρελές προτάσεις.
Δεν θα μπορούσαν εθελοντές π.χ. φοιτητές ή και ξένοι εθελοντές ή και νέοι σχετικά συνταξιούχοι να καθαρίζουν κάποιο περιαστικό δάσος ώστε να περιορίζονται οι φωτιές με κάποιο τρόπο; Δεν θα μπορούσαμε να μην πετάμε σκουπίδια και στο δάσος (αλλά και στην πόλη, στα πάρκα, κ.λπ.), όπως πετάμε σήμερα; Δεν θα μπορούσαν οι πυροσβέστες ή εποχιακοί να διαχειριστούν τα δάση όπως πρέπει την εποχή που δεν έχουμε πυρκαγιές, να παραχθεί λίγο ξύλο για χρήση από όποιον το έχει ανάγκη (για θέρμανση δώρο σε φτωχούς, πώληση για εξτρά εισόδημα για τους εποχιακούς), στα περιαστικά δάση συλλογή και μερική κομποστοποίηση των οργανικών υπολειμμάτων (τεμαχισμός ουσιαστικά) και επαναφορά κατά θέσεις εκεί που το έδαφος έχει ξεπλυθεί από διάβρωση με φύτευση νέων φυτών, εθελοντές να βελτιώσουν το έδαφος κατά θέσεις σε κενά τμήματα του περιαστικού δάσους και να βάλουν έναν σπόρο από ένα θάμνο ή δέντρο, που ίσως να παράγει άνθη και καρπούς για ένα έντομο, ένα πουλί, έναν λαγό ή και για τον άνθρωπο;
Γιατί πάνω από όλα θέλουμε ένα ζωντανό δάσος με βιοποικιλότητα, κάτι που να ευχαριστεί όλες μας τις αισθήσεις: όραση, ακοή, όσφρηση, αφή, γιατί όχι και γεύση. Περπάτησε κανένας τον πευκώνα πάνω από τον Άγιο Ονούφριο προς Κουκουράβα (προφανώς δεν είναι φυσικός, είναι φυτεμένος) για να δει τι σημαίνει δάσος χωρίς βιοποικιλότητα;
Ξέρω, δεν μπορούμε να τα κάνουμε εμείς, δεν ξεβολευόμαστε, μάθαμε να λέμε τι πρέπει να κάνουν οι άλλοι και δεν κάνουμε τίποτα εμείς. Υπάρχει κάποιος φωτεινός οδηγός (leader) που να πείσει και υποστηρίξει τους ανθρώπους να συμμετάσχουν; Είναι το σχολείο; Είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης; Είναι οι ηγέτες μας τοπικοί και εθνικοί;
Αλλά για μερικές λέξεις ζούμε στην καθημερινότητά μας: ζήλια, πονηριά, τεμπελιά, ας το κάνει άλλος, δεν βαριέσαι, τι με νοιάζει. Δεν υπάρχουν οι λέξεις: εθελοντισμός, συνεργασία, δημιουργία, προσφορά. Δεν σκεφτόμαστε ούτε καν ότι σκάβουμε τον λάκκο μας καταστρέφοντας το περιβάλλον, καταστρέφοντας τον πλανήτη γη με πολλές από τις καθημερινές μας συνήθειες.