Χρήστου Αθ. Αγιώτη: Σταύρος Βασαρδάνης

Του ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΠΑΤΡΙΚΟΥ

Εκδόθηκε και κυκλοφορήθηκε πρόσφατα από τις Εκδόσεις «ΗΒΗ» της πόλεώς μας του Χρήστου Αθ. Αγιώτη (Χ.Αθ.Α), συγγραφέα, το περισπούδαστο καλαίσθητο πόνημα αυτού με τίτλο «Σταύρος Βασαρδάνης» και υπότιτλο «Ο Κένταυρος του Τουρισμού και του Πολιτισμού» σχ. 21Χ29 και 257 σελ. Το εξώφυλλο καλύπτεται με ολόσωμο φωτογραφία του αειμνήστου πολυτάλαντου πνευματικού ανδρός, ρέκτη σε πολλούς τομείς του πολιτισμού και της προόδου Σταύρου Βασαρδάνη (Σ.Β).
Η συγγραφή παρουσιάσθηκε ενώπιον πυκνού ακροατηρίου στον κήπο του «Ξενία» της πόλεώς μας το βράδυ της 26 Ιουν. 2024 σε εκδήλωση που διοργανώθηκε από το Λύκειο Ελληνίδων Βόλου (Λ.Ε.Β.), υπό την αιγίδα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (Ε.Ο.Τ.). Ομίλησαν εύστοχα η διακεκριμένη φιλόλογος κ. Βέρα Βασαρδάνη, ανεψιά του Σ.Β., συγγραφέας, η κ. Μαρία Σπανού, πρόεδρος του Λ.Ε.Β., συγγραφέας, ενώ η πρόεδρος του ΕΟΤ κ. Άντζελα Γκερέκου με θερμό μήνυμα, αποσταλέν μέσω video αναφέρθηκε στο δίπολο «πολιτισμός και τουρισμός», το οποίο «μπορεί να μετουσιωθεί σε δυναμικό εργαλείο ανάπτυξης της τοπικής και γενικότερα εθνικής οικονομίας». Ακολούθως ο συγγραφέας Χ.Αθ.Α. με γλαφυρό περιεκτικό λόγο ξετύλιξε την πολυετή, επίμονη κι επίπονη μεθοδική του προσπάθεια ταξινομήσεως του πλούσιου αρχείου του Σ.Β. και της συνθέσεως της πολυπτύχου φωτεινής προσωπικότητας αυτού. Στο τέλος της εκδηλώσεως η θυγατέρα του Σ.Β Τατιάνα, η οποία εργάσθηκε επί πολλά έτη στον ΕΟΤ και σήμερα είναι Πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων και ο γιος της Γιώργος – Σταύρος Κουράκης ευχαρίστησαν με συγκίνηση τους διοργανωτές της τιμητικής εκδηλώσεως και τους πολυπληθείς παρευρεθέντες σ΄ αυτήν.
***
Στην «Εισαγωγή» γίνεται με περισσή βιβλιογραφική υποστήριξη η ερμηνεία του όρου «Τουρισμός», η εμφάνιση και η εξέλιξη αυτού στην Ελλάδα που για τη Μαγνησία και το Πήλιο σχετίζεται άρρηκτα με τον βίο και τα έργα του Σ.Β.

Το Κύριο Μέρος της συγγραφής κατανέμεται ευμέθοδα σε επί μέρους θεματικές Ενότητες αρχής γενομένης με την «Από τη γέννηση του Στ. Βασαρδάνη ως την απελευθέρωση της Ελλάδας 1913-1947». Γέννηση: Τσαγκαράδα Πηλίου 3 Ιουλ. 1913. Γονείς ο Κων/νος Βασαρδάνης και η Καλλιρόη το γένος Μαρνελοπούλου, δίδυμος αδελφή του η Τατιάνα. Ορφάνευσαν από πατέρα το 1917. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στην Καρτάλειο Σχολή Τσαγκαράδας. Τον Ιούλιο 1930 αποφοίτησε από τη Δημόσια Εμπορική Σχολή Βόλου και προσλήφθηκε στην Τράπεζα Κοσμαδόπουλου (Δημητριάδος-Κουταρέλια) και μετά την πτώχευση αυτής μεταπήδησε στην Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος συνυπηρετήσας με τον εξάδελφό του Σόλωνα Βασαρδάνη. Παράλληλα «παρακολουθούσε στενά τις εξελίξεις στον τουρισμό τόσο γιατί αποτελούσε «ανάγκη κάθε πολιτισμένου ανθρώπου» και συνδεόταν με την συντελούμενη «κοινωνική πρόοδο», αλλά και γιατί στην πατρίδα του την Τσαγκαράδα οι Πηλιορείτες της Αιγύπτου, όταν επέστρεφαν τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω της αφόρητης ζέστης στην αιγυπτιακή ενδοχώρα, άφηναν πολλά χρήματα στην τοπική κοινωνία και ευεργετούσαν την κοινότητα».
Τη δεκαετία του 1930 οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις στρέφονται για θερινές διακοπές σε ορεινές περιοχές, όπως το Πήλιο. Ο Σ.Β. με κείμενά του προβάλλει τη Μυθολογία του Πηλίου και με τις φωτογραφίες των καλλιτεχνών φωτογράφων Κων. Ζημέρη και Νικ. Στουρνάρα τις ομορφιές του βουνού των Κενταύρων, ενώ με προσωπικές παραστάσεις του αγωνιζόταν να πείσει τους πολιτικούς και τοπικούς άρχοντες για έργα του οδικού δικτύου και τουριστικών υποδομών του Πηλίου.

Κατά τη Γερμανική Κατοχή ο Σ.Β. υπηρετούσε στο υποκ/μα της ΑΤΕ Φαρσάλων έχοντας μαζί του τη μητέρα του. Το 1948 ασθένησε από φυματίωση νοσηλευθείς σε Σανατόριο της Αττικής, όπου γνωρίσθηκε με την Μαρία Δ. Κανελλοπούλου εξ Αταλάντης, ερωτεύθηκαν και παντρεύτηκαν (Ιουν.1953) κι απέκτησαν την κόρη τους Τατιάνα (1954). Εμπνεόμενος από αυτόν «τον κεραυνοβόλο έρωτα» διατυπώνει στο ημερολόγιό του με πηγαία θυμοσοφία στοχασμούς για την «ερωτευμένη γυναίκα»:
«Η γυναίκα η ερωτευμένη κλείνει εντός της την ουσία του Χώρου, του Χρόνου, της Κίνησης, το μεγάλο μυστικό της γέννησης του Σύμπαντος. / Η ερωτευμένη γυναίκα είναι ΙΕΡΗ! / Μπροστά σε μια γυναίκα ερωτευμένη πρέπει να στεκόμαστε με σεβασμό, με κατάνυξη, σιωπηλοί… καθώς μπροστά στα Άγια των Αγίων. / Η γυναίκα η ερωτευμένη κλείνει μέσα της το μεγάλο μυστικό της ζωής. Αυτή και οι Θεοί μονάχα το γνωρίζουν…».
Τη μεταπολεμική περίοδο 21-3-1945 έως 22-10-1946 ο Σ.Β. διορίσθηκε δ/ντής στο Υποκατάστημα της ΑΤΕ Ερμουπόλεως Σύρου. Δυστυχώς το ευχάριστο γεγονός αμαύρωσε η ανείπωτη οδύνη για τον χαμό της συζύγου και του μονάκριβου αγοριού τους που, προκειμένου να τον επισκεφθούν κι εορτάσουν μαζί την Πασχαλιά, επιβιβάσθηκαν στο ατμόπλοιο «Σπερχειός» το οποίο ανατολικά της Ύδρας βυθίσθηκε λόγω υπερφορτώσεως, θαλασσοταραχής κι αδέξιων χειρισμών του πλοιάρχου. Αυτό το τραγικό γεγονός, το διαζύγιο της αδελφής του αμέσως μετά τον γάμο λόγω ανάρμοστης του συζύγου της συμπεριφοράς, αλλά και η κλονισμένη υγεία του τον εξανάγκασαν στην αποχώρηση από την ΑΤΕ (7-12-1948).
***
Έπεται η ενότητα «Από την Τράπεζα στον Τουρισμό 1948-1958». Κατά τη δεκαετία του 1950 ο Σ.Β. αρθρογραφεί σ’ εφημερίδες και περιοδικά των Αθηνών για τη μυθολογία του Πηλίου, τις φυσικές καλλονές του και για τις αναγκαίες τουριστικές υποδομές αυτού. Μεταξύ, δε, 1956-57 εμπνεύσθηκε και δημιούργησε την Ένωση των εν Αθήναις Τσαγκαραδιωτών «Το Πήλιον» για την οικονομική βοήθεια στην Τσαγκαράδα και το Πήλιο μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς και πλημμύρες 1955-56. Πρώτος πρόεδρος εξελέγη ο ίδιος. Η όλη αυτή δράση του Σ.Β. «κέντρισε» το ενδιαφέρον του τότε νομάρχου αειμνήστου Γεωργ. Παπαδάκου που ζήτησε από τον Σ.Β. ν’ αναλάβει τη θέση του διευθυντού του Τουριστικού Οργανισμού Μαγνησίας (Τ.Ο.Μ.) κι αποδεχθείς την πρόταση μετεκόμισε εξ Αθηνών στον Βόλο. Με τη νέα ιδιότητα αποτάνθηκε στους αρμόδιους φορείς, ώστε το Πήλιο και η περιοχή του να καταστούν τουριστικός προορισμός, αφού πραγματοποιηθούν οι σχετικές υποδομές. Στην επίλυση αυτών των προβλημάτων συνέβαλε τα μέγιστα η επίσκεψη τον Αύγ. 1959 στην Τσαγκαράδα του τότε πρωθυπουργού Κων. Καραμανλή που γοητεύθηκε από την πηλιορείτικη ομορφιά.
***
Ακολουθούν οι κατ’ έτος από το 1960-1967 πολύπτυχες προσπάθειες του Σ.Β. για την τουριστική ανάπτυξη της Μαγνησίας: Επιτυχής διοργάνωση Καρνάβαλου (1960 και 1961) από τον Τ.Ο.Μ. Έκδοση του περιοδικού «Αργώ» με εκδότη – αρθρογράφο τον ίδιο, με σκοπό την πνευματική αφύπνιση της περιοχής. Το 1963 ο Σ.Β. προσελήφθη ως διευθυντής του ΕΟΤ Κεντρικής Ελλάδος με έδρα τον Βόλο, ενώ παράλληλα υπηρετούσε ως συντονιστής κι επόπτης της Σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων Βόλου. Ταυτόχρονα αρθρογραφούσε σ’ εφημερίδες και περιοδικά του Βόλου και κατέστη μέλος της Ενώσεως Ελλήνων Λογοτεχνών (1966).
***
Ακολουθεί η δράση του Σ.Β. στα δύσκολα χρόνια 1968-1974. Προτάσσεται ο στοχασμός του: «Η Δημοκρατία για να επιβιώσει χρειάζεται Σοφία και Τάξη / και Αγάπη – Δηλαδή Οργάνωση- / Αλλιώς είναι καταδικασμένη / να υποκύψει στην Οργανωμένη Μειοψηφία». Τον Αύγ. 1968 εκδόθηκε από τον Δήμο Βόλου το βιβλίο του Σ.Β. «Στη χώρα των Αργοναυτών και των Κενταύρων» σε 3.000 αντίτυπα από τις Εκδόσεις «Όμηρος» Βόλου προς ενίσχυση του τουρισμού του Πηλίου και του Βόλου διά της Μυθολογίας. Επανεξεδόθη το 1974 και τη δεκαετία του ’80. Συνάμα υπήρξε από τους πρωτεργάτες της ιδρύσεως της «Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών». Μεταξύ 1969-71 και, μετέπειτα, συνέβαλε ουσιαστικά στην ανέγερση στο Κατηχώρι του «Διεθνούς Κέντρου Ανθρωπιστικών Κλασικών Ερευνών» της Ελληνικής Ανθρωπιστικής Εταιρείας της οποίας πρόεδρος ήταν ο εκ Κατηχωρίου περιώνυμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ και διδάσκαλός μου αοίδιμος Κων. Ι. Βουρβέρης. Το 1971 εκδόθηκε ο Τουριστικός Οδηγός Μαγνησίας και λειτούργησε Σχολή Ξεναγών Τουρισμού. Το θέρος 1972 γυρίστηκε στην Τσαγκαράδα το φιλμ «Στη Χώρα των Κενταύρων» κατόπιν πολλών πιέσεων του Σ.Β. Το δε 1973 το τότε δικτατορικό καθεστώς υποβίβασε τον Σ.Β. από τη θέση του δ/ντού Τουρισμού Θεσσαλίας σε προϊστάμενο Περιφέρειας Βόλου και ο Σ.Β. θυμοσόφως διατυπώνει: «Να κρίνεις τον πλησίον σου Πολύ Εύκολο!/ Δύσκολο είναι να κρίνεις τον Εαυτό σου».
***
Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (Ιούλ. 1974) ο Σ.Β. γράφει: «Δώστε ολόκληρη την ελευθερία στο ΛΑΟ. / Την αξίζει. / Μην του δώσετε όμως την εξουσία. / Γιατί με την εξουσία θα σκοτώσει/ ο ίδιος την Ελευθερία». Στις 20-6-1974 η Κεντρική Διοίκηση του ΕΟΤ προήγαγε τον Σ.Β. σε δ/ντή ΕΟΤ Θεσσαλίας με έδρα τον Βόλο και τον αποκατέστησε στη θέση του μετά τον υποβιβασμό του (τέλη 1972). Τον Σεπτ.-Οκτ. 1975 ο τοπικός ΕΟΤ με τον Σ.Β. υποστήριξε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Συμπόσιο στο «Ξενία» Πορταριάς με 40 επιφανείς συνέδρους της Διεθνούς Ανθρωπιστικής Εταιρείας. Τον Αγιασμό των εγκαινίων τέλεσε ο τότε μητροπολίτης Δημητριάδος μακαριστός Χριστόδουλος. Μετά την ολοκλήρωση του Συνεδρίου ο καθηγητής ΕΚΠΑ Κων. Βουρβέρης συνεχάρη εγγράφως τον Σ.Β. για την άψογο διοργάνωση του Συνεδρίου.
Στη συνέχεια εκτυλίσσεται η πολύπτυχος δράση του Σ.Β. στην τουριστική και πνευματική προβολή της περιοχής μας κατά τα έτη 1976-1980, όταν το β’ 6μηνο αυτού ξεκίνησε να δημοσιεύει κάθε Κυριακή στην εφ. «Ενημέρωση» Βόλου σε δική του στήλη «Γράμματα και Τέχνες». Το 1976 ο Σ.Β. βοήθησε ως δ/ντής του ΕΟΤ στην επιτυχή αναβίωση των «Μάηδων» Μακρινίτσας. Στην δε επιτυχή ολοκλήρωση πολλών έργων τουριστικής αναπτύξεως συνέβαλε πολύ η αγαστή συνεργασία του με τον βουλευτή αείμνηστο Γιάννη Αντωνόπουλο.
Το 1980 οργανώθηκε άκρως επιτυχώς η Γ’ Πανελλήνια Έκθεση Τουριστικού Βιβλίου και Περιοδικού Τύπου που θεωρήθηκε σημαντικό πνευματικό γεγονός για τον Βόλο, ενώ το 1981 ο ΕΟΤ κυκλοφόρησε ξενόγλωσσο φυλλάδιο για το Πήλιο και τις Σποράδες, το οποίο υπήρξε και η τελευταία υπηρεσιακή προσφορά του Σ.Β. ως διευθυντού του ΕΟΤ, μιας και συνταξιοδοτήθηκε. Ωστόσο παρέμεινε «Ένας Έφεδρος αλλά Μάχιμος Διευθυντής Τουρισμού» με εύστοχα δημοσιεύματα, ομιλίες σε επίσημους πνευματικούς και πολιτιστικούς Συλλόγους και δαψιλή σχετική δράση.
***
Ο Σ.Β. υπήρξε συνάμα και περιώνυμος, μοναδικός, ζωγράφος εμπνεόμενος από την τοπική μυθολογία. Οι μορφές του Κενταύρου, της Αργούς, της Θέτιδας και του Αχιλλέα παρουσιάζονται εξαϋλωμένες, ιδεατές μεταφέροντας τον θεατή σε κόσμους επέκεινα της γήινης φθαρτής πραγματικότητας.
Ο Σ.Β. είχε και μεταφυσικές εξάρσεις, όπως διατυπώνεται από την εκ βαθέων προσευχητική σύνθεση «De profundis»: «Κύριε! / Ήσουνα άπειρος / και σ’ έπιασα και σ’ έκλεισα / Μέσ’ σε μια χούφτα σάρκα. / Ήσουν Αιώνιος και σ’ έκανα πρόσκαιρο. / Ήσουν Άγιος και σ’ έκανα αμαρτωλό / Ήσουν Ωραίος και σ’ έκανα άσχημο. / Ήσουν Καλός και σ’ έκανα κακό. / Ήσουνα ΦΩΣ και σ’ έκανα ΣΚΟΤΟΣ / Ήσουνα Θεός και σ’ έκανα άνθρωπο / Συγχώρεσε τη Μεγάλη μου αμαρτία / Κάνε ν’ ανθίσει μέσ’ την καρδιά μου / Η Σοφία, η Δύναμη και η Ομορφιά Σου. / Ίλεως γενού, Κύριε…».
Ο Σ.Β. στις 3 Ιαν. 1992 βαθειά χαράματα έφυγε από κοντά μας κι επέστρεψε «για πάντα… στις καταπράσινες ρεματιές του βαθύσκιου βουνού κάτω από τη δροσερή σκιά των προαιώνιων πλατανιών και αγριοκαστανιών, εκεί που είχε την κατοικία του ο Κένταυρος Χείρων…» αφήνοντας μια τελευταία επιθυμία του: «Δεν θέλω να με κλάψει κανείς όταν πεθάνω. Θα είναι τόσο ενοχλητικό!».
Έξι χρόνια μετά την κοίμησή του ο Δήμος Βόλου κι ο Όμιλος Ερευνών Πηλίου διοργάνωσαν διήμερη (28-29 Νοε. 1998) εκδήλωση αφιερωμένη στη μνήμη του στο κτήριο Σπίρερ. Έγκριτοι ομιλητές παρουσίασαν την χαρισματική πολυτάλαντο προσωπικότητά του με παράλληλη έκθεση ζωγραφικής πρωτότυπων έργων του.
Ο τόμος επιστέφεται με Παραθέματα ομιλιών του Σ.Β. με θέματα από τη Μυθολογία, Θρησκεία, Ιστορία, Αρχαιολογία, Τέχνες, Γράμματα, Πνεύμα, Κοινωνία, Τουρισμό, με ηχητικά ντοκουμέντα (κασέτες), Βιβλία, Ποιήματα, Άρθρα στον Τύπο περί μουσικής, χορού, θεάτρου, εικαστικών τεχνών, βιβλίων και με φωτογραφίες από την προσωπική, οικογενειακή κι επαγγελματική ζωή του και ζωγραφικών πινάκων του.
Ο Σταύρος Βασαρδάνης, όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του τόμου, «ήταν… ο Καλός, ο Γλυκός, Ο Αγαθός, Ο Φιλόσοφος, ο Βολολάτρης και Πηλιολάτρης …Ο Δημοσιογράφος, ο Συγγραφέας, ο Άνθρωπος, ο Ιστορικός, ο Στοχαστής, ο Ανθρωπιστής, ο Ευσεβής, ο Πιστός, ο Χριστιανός. Ξεχώριζε τις αξίες και τις ταξινομούσε… Πίστευε στην Αξία του Ανθρώπου, Αγαπούσε την πατρίδα του. Αυτός ήταν ο Σταύρος Βασαρδάνης που τώρα δεν είναι κοντά μας». Όπως έτσι ήταν και έτσι τον γνώρισα κατά την πνευματική μας επικοινωνία τη δεκαετία του 1970. Η προσφορά του στον τόπο μας υπήρξε πολύ μεγάλη και αξιομίμητος. Ας αναπαύεται η ευαίσθητη ψυχή του «εν Χώρα Ζώντων παρά Κυρίω».
Κατόπιν αυτών αρμόζουν εκθύμως στον συγγραφέα κ. Χρήστο Αθ. Αγιώτη θερμά συγχαρητήρια για την, κατόπιν λίαν επιπόνου ταξινομήσεως κι εμβριθούς μελέτης του αρχειακού θησαυρού του Σ.Β., σύνθεση της όλης προσωπικότητας του αλησμόνητου Σταύρου Βασαρδάνη. Και από τις προηγηθείσες συγγραφές του έδειξε περίτρανα μεγάλες ικανότητες ερευνητού και συγγραφέως. Του ευχόμαστε ολόψυχα να έχει υγεία και τον Φωτισμό, ώστε να συνεχίσει το πνευματικό του έργο.