Χριστίνα Ιωάννου: Η λογοτεχνία και η ψυχολογία είναι αδιαχώριστα μέσα μου…

«Ταξίδι στο φούρνο» ως διαδρομή σκέψης και γραφής είναι ο τίτλος του βιβλίου, συλλογής διηγημάτων, της Χριστίνας Ιωάννου που κουβαλά μνήμες από τον Βόλο, καθώς ζει και δραστηριοποιείται ως ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια στην Αθήνα. Κόρη και εγγονή οικογενειών με έντονη και διακριτή κοινωνική, επαγγελματική και επιστημονική δράση τόλμησε να αλλάξει πεδίο σπουδών κι από το Πολυτεχνείο να ακολουθήσει τον τομέα της Ψυχολογίας στην Αγγλία για να συνεχίσει το διδακτορικό της στη Γαλλία επιβεβαιώνοντας την επιλογή της. Υποψήφιο για το βραβείο «Μένης Κουμενταρέας» 2023 της Εταιρείας Συγγραφέων, για το Βραβείο «Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα στην Πεζογραφία» 2023 του περιοδικού «Αναγνώστης» και για το «Βραβείο Νέου Λογοτέχνη 2023» του περιοδικού «Κλεψύδρα» των εκδόσεων «Έναστρον» το βιβλίο έτυχες θερμής υποδοχής κοινού και ειδικών. Ιστορίες που εγείρουν αναμνήσεις και εμπεριέχουν την παρατήρηση ως καταγραφή και άποψη, εμπλουτισμένες με την εξαιρετική εικονογράφηση του εικαστικού Γιάννη Κοτινόπουλου, το «Ταξίδι στο φούρνο» είναι η ζωή αλλού, αλλά και εδώ, μέσα στο μυαλό και την καρδιά μας…

Η Χριστίνα Ιωάννου γεννήθηκε το 1989 στον Βόλο. Σπούδασε ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Reading στην Αγγλία και διδάκτωρ της Ecole Normale Superieure – Ulm. Ζει στην Αθήνα και εργάζεται ως ψυχολόγος. Διηγήματά της έχουν εκδοθεί σε ανθολογίες των εκδόσεων Φίλντισι και Εύμαρος. «Το ταξίδι στο φούρνο» είναι το πρώτο της βιβλίο.

Το πρώτο βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων με τίτλο «Ταξίδι στο φούρνο» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ιωλκός» σηματοδοτεί ένα καινούργιο άνοιγμα, μια νέα ενασχόληση παράλληλα με την ψυχολογία που ασκείτε;

Η ενασχόλησή μου με τη λογοτεχνία και την ψυχολογία ξεκινά από παιδικά μου χρόνια, μέσω της μητέρας μου που αγαπάει πολύ τα βιβλία και τυγχάνει να είναι ψυχολόγος. Σε μεγάλο βαθμό, η λογοτεχνία και η ψυχολογία είναι αδιαχώριστα μέσα μου και πιάνουν σημαντικό χώρο στη ζωή μου μεγαλώνοντας, μέχρι την εφηβεία που επιχειρώ να γράψω τις δικές μου σκέψεις και ιστορίες. Άλλωστε η ψυχοθεραπεία εμπεριέχει κατά βάση την αφήγηση και τη νοηματοδότηση προσωπικών ιστοριών ή οικογενειακών μύθων. Το «Ταξίδι στο φούρνο» αποτελεί το δικό μου προσωπικό άνοιγμα προς τον κόσμο μέσα από τις ιστορίες μου. Είναι, όπως λέει ο Βόνεγκατ, ένα ενημερωτικό δελτίο για υποθέσεις κάποιων ατόμων, χωρίς σημαντικότητα στο σύμπαν, παρά μόνο για κάποια άλλα άτομα που έχουν την ασθένεια που λέγεται «σκέψη». Με μία προσεκτική ματιά στην εικονογράφηση του Γιάννη Κοτινόπουλου, ίσως εντοπίσετε την αυθεντική αγγλική φράση εντός του βιβλίου.

Τι οδηγεί άραγε στη συγγραφή ενός βιβλίου και τελικά στην κοινοποίησή του;

Τη συγγραφή του βιβλίου μου καθοδηγεί η ιστορία πίσω από την ιστορία. Ή καλύτερα η ιστορία πίσω από τις ιστορίες, θα μπορούσαμε να πούμε το πλαίσιο, αυτό που τις γεννά και αυτό που συμβαίνει όταν γεννιέται η εκάστοτε ιδέα, ό,τι της δίνει μορφή, την επηρεάζει, την αναπτύσσει ή της αλλάζει πορεία. Η λογοτεχνία αποτελούσε και αποτελεί για μένα μια μορφή τακτοποίησης του κόσμου σε κάτι κατανοητό, οργανώνει αυτόν τον ακατανόητο κόσμο σε κάτι παιχνιδιάρικο, κάτι ζεστό, κάτι που συμπονά και φροντίζει, και προσφέρει μία εναλλακτική της εγγενούς έλλειψης νοήματος που χαρακτηρίζει τη ζωή. Ίσως και λόγω επαγγέλματος, όταν γράφω είμαι ανοιχτή στις αλλαγές και την αβεβαιότητα, κι έτσι η συγγραφή μού επιτρέπει να επεξεργαστώ και να κατανοήσω τον κόσμο, το βίωμα, τον εαυτό μου και τους άλλους. Το βιβλίο γίνεται για εμένα ένα πεδίο τόσο προσωπικής επεξεργασίας, όσο και διαλόγου με τους ανθρώπους και τον κόσμο, για τον οποίο απαραίτητη, τελικά, είναι η κοινοποίηση του.

Ψυχολόγος, ψυχοθεραπεύτρια με σπουδές και περγαμηνές σε Αγγλία και Γαλλία ζείτε και εργάζεστε στην Αθήνα, στο κέντρο της πρωτεύουσας, στα Εξάρχεια. Δεν φοβηθήκατε την ανωνυμία, καθώς στον Βόλο έχετε ένα ευρύ οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο;

Εκτιμώ την ανωνυμία και τη διακριτικότητα και ιδιαίτερα αυτή των Εξαρχείων, ενός μικρού χωριού στο κέντρο της Αθήνας όπου είμαστε μεταξύ μας γνωστοί, με μία έντονη αίσθηση ιδιωτικότητας. Είναι μία ιδιαίτερη συνθήκη που βέβαια τον τελευταίο χρόνο αλλάζει. Απολαμβάνω να βρίσκομαι σε θέση παρατηρήτριας, θέση απαραίτητη και στη δουλειά μου, κάτι που φαίνεται έντονα και στο βιβλίο. Αν δεν παρατηρώ εγώ, παρατηρεί κάποιος χαρακτήρας. Οι ήρωές μου παρατηρούν ή παρατηρούνται. Οι ήρωές μου είναι μοναχικοί. 

Η σχέση σας με τον Βόλο είναι ενεργή και ουσιαστική, καθώς εκτός από γενέθλιος τόπος είναι και πόλη που αγαπάτε και επισκέπτεστε. Οι άνθρωποι κάνουν τον τόπο ή τόπος τελικά μάς προσδιορίζει;

Θα έλεγα ότι οι άνθρωποι και οι τόποι αλληλοεπιδρούν και αλληλοπροσδιορίζονται δυναμικά στον χρόνο. Δεν θα ήμουν η ίδια αν δεν ήμουν από τον Βόλο, αν δεν είχα περάσει τα καλοκαίρια μου ξυπόλυτη δίπλα στη θάλασσα, αν δεν είχα ζήσει στα μέρη που έχω ζήσει ως ενήλικη. Ταυτόχρονα, αν δεν υπήρχαν οι συγκεκριμένοι άνθρωποι που συνάντησα στα διαφορετικά μέρη και στάδια της ζωής μου, αυτά τα μέρη θα ήταν ίδια μέσα μου; Εγώ θα ήμουν η ίδια; Θα μπορούσαν να με προσδιορίσουν μόνο οι τόποι; Άλλωστε τι θα είχαν υπάρξει τα Εξάρχεια χωρίς τους ανθρώπους τους και τι οι άνθρωποι των Εξαρχείων χωρίς αυτό τον τόπο. Ίσως ο κάθε άνθρωπος να είναι ένας τόπος και κάθε τόπος ένας άνθρωπος κι έτσι αυτά τα δύο να ενυπάρχουν αδιαχώριστα. 

Επανερχόμαστε στο βιβλίο σας… Διηγήματα από επιλογή γραφής ή ως πρώτο εγχείρημα;

Το διήγημα ως είδος πεζογραφίας το εκτιμώ ιδιαίτερα. Όσο πιο σύντομο – με επιτομή τα διηγήματα Μπονζάι – τόσο πιο σύνθετο και ενδιαφέρον το βρίσκω. Θέλει ακρίβεια και περιεκτικότητα, στοιχεία που εκτιμώ και χαρακτηρίζουν τη γραφή μου. Στη δική μου περίπτωση, η ίδια η ιστορία καθορίζει το μέγεθός της, καθώς όταν γράφω δεν προσχεδιάζω, αλλά με καθοδηγούν οι χαρακτήρες που έχουν ξεκάθαρη φωνή και συνήθως είναι αρκετά έντονες προσωπικότητες. Αφήνω την αφήγηση να πάρει τον χρόνο και τον χώρο που χρειάζεται, γι’ αυτό και στο βιβλίο μου θα δείτε μεγάλες διαφορές στα μήκη των ιστοριών. Διηγήματα, λοιπόν, από απαίτηση του ίδιου του βιβλίου.

Η πολλαπλότητα των θεμάτων μπορεί να δημιουργήσει κοινή βάση και πώς επιλέξατε το διήγημα και τον τίτλο του που έγινε και τίτλος του βιβλίου; 

Η πολλαπλότητα μπορεί να δημιουργήσει κοινή βάση, ωστόσο στο «Ταξίδι στο φούρνο» πιστεύω ότι συνέβη το αντίθετο. Μία κοινή βάση δημιούργησε την πολλαπλότητα ή, αν μου επιτρέπεται, την πολυφωνία. Οι διαφορετικές ιστορίες αποτελούν εναλλακτικές μορφές επεξεργασίας των ίδιων προσωπικών βιωμάτων, σαν εναλλακτικές φωνές. «Ο κύριος Μελέτης» είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της πολυφωνίας που χαρακτηρίζει και καθοδηγεί τη σκέψη μου, και κατά τη γνώμη μου επανασυνθέτει το ίδιο το βιβλίο. Στο μυαλό μου η πολλαπλότητα εμπεριέχεται σε αυτό το σχεδόν μουσικό πολυφωνικό διήγημα. Δεν θα μπορούσε όμως ο τίτλος του βιβλίου να είναι «Ο κύριος Μελέτης», δεν θα μπορούσε να είναι ούτε ο αρχικός τίτλος που είχα σκεφτεί. Το ίδιο το βιβλίο με ανάγκασε να το ονομάσω «Ταξίδι στο φούρνο», από το δεύτερο διήγημα που είναι ένα πραγματικά νοσταλγικό ταξίδι στο φούρνο. Ο φούρνος είναι βασικό κομμάτι των παιδικών μου χρόνων, είναι ο φούρνος της γειτονιάς, σημείο συνάντησης, σημείο αναχώρησης, σημείο θύμησης. Ο φούρνος των γονιών της εφηβικής μου φίλης από όπου περνούσα κάθε πρωί να την πάρω για να πάμε σχολείο. Είναι οι φούρνοι της Ικαρίας που πήγα ως παιδί και χαράχτηκαν μέσα μου.

Η εξαιρετική εικονογράφηση του Γιάννη Κοτινόπουλου που «συνομιλεί» άριστα με τα διηγήματά σας και δημιουργεί ένα διαφορετικό αναγνωστικό και εκδοτικό εγχείρημα πώς προέκυψε;

Από την αρχή της προετοιμασίας αυτού του βιβλίου ήθελα να είναι εικονογραφημένο. Βρίσκω ότι προσθέτει ένα παιχνίδι, μία παιδικότητα αν σκεφτούμε ότι εικονογραφήσεις βρίσκουμε συνήθως στα παιδικά βιβλία. Άλλωστε ήταν και ο Γιάννης στους φούρνους όταν ήμασταν μικρά. Ο Γιάννης είναι παιδικός μου φίλος, εξαιρετικός εικαστικός και ο άνθρωπος που έχει διαβάσει το βιβλίο μου περισσότερες φορές από τον καθένα για να μπορέσει να δημιουργήσει αυτόν τον αισθητικό κόσμο. Τα σχέδιά του είναι σε πλήρη αρμονία με τα κείμενα σε σημείο που βλέποντας τα σχέδια μπορεί κανείς να αισθανθεί την ατμόσφαιρα της εκάστοτε ιστορίας. Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο δεν θα μπορούσαν να είναι καταλληλότερα. Τον ευχαριστώ πολύ για αυτή τη συνεργασία και για όλα τα υπέροχα σχέδια που δημιούργησε.

Στο μυαλό και στο συρτάρι του γραφείου σας υπάρχει άραγε ανέκδοτο υλικό; Διαφαίνεται συνέχεια. Θα υπάρξει;

Υπάρχει ανέκδοτο υλικό στο συρτάρι και στο μυαλό, κάποιο θα παραμείνει εκεί και κάποιο ίσως δημοσιευτεί. Σε αυτή τη φάση, ετοιμάζω ένα δεύτερο βιβλίο – μυθιστόρημα αυτή τη φορά – και ελπίζω σύντομα να ολοκληρωθεί και – γιατί όχι – να ξεπορτίσει.

Πότε γράφετε, πώς γράφετε, γιατί γράφετε;

Δύσκολη ερώτηση. Το πρώτο στάδιο συγγραφής γίνεται στο κεφάλι μου συνήθως περπατώντας, κάνοντας οτιδήποτε βαρετό ή κοιτώντας τη θάλασσα. Αρχικά υπάρχει μία φωνή που κάτι λέει ή έχει κάποια ιδέα. Ένας αφηγητής ή μία αφηγήτρια με έντονη προσωπικότητα και μία ιστορία που πρέπει να ανακαλύψω – και να αποκαλύψω. Συνήθως η φωνή που αφηγείται δεν έχει φύλο. Σε πολλά από τα διηγήματα τα φύλα των φωνών τα αποφάσισα στη μέση ή μετά την ολοκλήρωση του διηγήματος. Αφού έχω τη φωνή και την προσωπικότητα του ατόμου, με την προϋπόθεση ότι αυτή είναι χαρακτηριστική, τότε την ιστορία την καθοδηγεί η ίδια η φωνή, ο χαρακτήρας της. Αν μία προσωπικότητα είναι ξεκάθαρη γίνεται και σε εμένα ξεκάθαρο το τι θα έκανε ή τι δεν θα επέλεγε ποτέ να κάνει, να πει, να σκεφτεί. Όταν η ιστορία έχει προχωρήσει, αρχίζει και μπαίνει στο χαρτί και μετά συνεχίζω από εκεί πιο δομημένα. Όταν κάτσω στο χαρτί σίγουρα δεν θα είναι βράδυ. Προτιμώ άλλες ώρες. Γράφω στη συχνότητα που μου υπαγορεύει η αφήγηση κι επειδή γράφω αρκετά αναστοχαστικά υπάρχουν περίοδοι που δεν γράφω καθόλου, ή κρατάω μόνο σημειώσεις για κάτι που μπορεί να θέλει βαθύτερη προσωπική διεργασία πριν μπει στην ιστορία. Τώρα γιατί γράφω; Για να τακτοποιήσω τον κόσμο (μου).

Διαβάζετε τα διηγήματά σας. Είναι ο δημιουργός και αναγνώστης του δικού του έργου;

Δεν θα έλεγα ότι τα διαβάζω συχνά. Ιδιαίτερα μετά την ολοκλήρωση της επιμέλειας έκανα ένα μεγάλο διάλειμμα πριν με ξαναδιαβάσω. Τις σπάνιες φορές που το κάνω ψυχαγωγούμαι ιδιαίτερα από τις πιο κωμικοτραγικές ιστορίες και συγκινούμαι με τις πιο υπαρξιακές. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω πως σκέφτηκα αυτές τις ιστορίες και ιδιαίτερα γιατί αυτές και όχι κάτι άλλο, ίσως γιατί αφορούν σε μία περίοδο της ζωής μου, η οποία έχει περάσει και με την οποία δεν συνδέομαι πια. Διαβάζοντας το βιβλίο έχω την αίσθηση ότι αυτά τα έχει γράψει κάποια άλλη, κάποια όμως που με ξέρει καλά.