Χώρος μνήμης Δ. Γ. Κασλά στο Πουρί

Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*

Με αφορμή την ανακοίνωση δημοπράτησης του «Χώρου Μνήμης Δ. Γ. Κασλά» θα ήθελα να καταγράψω κάποιες προσπάθειες που οδήγησαν στην ανάδειξη και τεκμηρίωση της ζωής και του έργου του Δ. Γ. Κασλά μέσα από το προσωπικό του αρχείο.
Αλλά ας ξεκινήσουμε από τον μεγάλο πρωταγωνιστή της ιστορίας, που δεν είναι άλλος από τον Πουριανό Ταγματάρχη Δημήτριο Γ. Κασλά. Το 1920 κατετάγη κληρωτός στη Λάρισα και τέλη Ιουλίου μεταβαίνει στη Σμύρνη, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Εκστρατεία. Τον Ιανουάριο του 1922 συμμετείχε σε στρατιωτικές εξετάσεις και εισήχθη με επιτυχία στον ουλαμό Έφεδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ (έδωσαν εξετάσεις 1200, επέτυχαν 225, σειρά επιτυχίας 97). Στη συνέχεια ακολουθεί η κατάρρευση του μετώπου και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τον Αύγουστο του 1922 μέχρι τον Απρίλιο του 1923. Αμέσως μετά την επιστροφή του από την αιχμαλωσία και σε ηλικία 22 ετών ονομάζεται Έφεδρος Ανθυπολοχαγός. Τον Μάρτιο του 1924 κατατάσσεται στις τάξεις των μόνιμων αξιωματικών του Στρατού και στη συνέχεια ακολουθεί μία εξαιρετική πορεία με σταθμό την περίοδο 1940 -1945. Κατά την κήρυξη του πολέμου το 1940 υπηρετούσε στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων ως λοχαγός και αμέσως μετά ανέλαβε κατά τη διάρκεια των μαχών τη Διοίκηση του ΙΙ/5 τάγματος όπου και προήχθη σε ταγματάρχη για ανδραγαθία στο πεδίο της μάχης. Το αποκορύφωμα της ένδοξης πορείας του τάγματος στο οποίο υπήρξε διοικητής είναι η απόκρουση της επιθέσεως που σχεδιάστηκε και εξαπολύθηκε παρουσία του ίδιου του Μουσολίνι με την ονομασία «Εαρινή Επίθεση» με διάρκεια από 9 έως 25 Μαρτίου 1941. Η επίθεση εκδηλώθηκε κυρίως εναντίον του υψώματος 731, το οποίο υπεράσπιζε το ΙΙ/5 τάγμα με διοικητή τον Δημήτριο Κασλά. Στο ύψωμα 731 συνετρίβησαν οι πανίσχυρες μεραρχίες των Ιταλών.

Στην περιοχή καταγωγής του θρυλικού Ταγματάρχη του υψώματος 731 Δημήτρη Γ. Κασλά, στο δημοτικό διαμέρισμα του Πουρίου, του Δήμου Ζαγοράς – Μουρεσίου, θα δημοπρατηθεί άμεσα από την Περιφέρεια Θεσσαλίας «Χώρος Μνήμης Δ. Γ. Κασλά» στο κτίριο του παλιού δημοτικού σχολείου Πουρίου. Η δημοπράτηση αυτή στηρίχθηκε στην παλαιότερη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ζαγοράς – Μουρεσίου και της Εταιρείας Ανάπτυξης Πηλίου μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος «Leader+». Αυτός ο εκθεσιακός χώρος θα φιλοξενήσει το μεγαλύτερο σύνολο του αρχειακού υλικού, καθώς και ξεχωριστά αντικείμενα. Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό η χρήση της τεχνολογίας θα προσδώσει στον χώρο μνήμης, μια ευκαιρία για περισσότερη διάδραση των επισκεπτών με τα εκθέματα, ενώ παράλληλα θα ενισχύσει την προσπάθεια ανάπτυξης εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αφιερωμάτων, περιοδικών εκθέσεων και άλλων τοπικών δράσεων.

Ο αρχικός σχεδιασμός του χώρου μνήμης περιελάμβανε στην είσοδο του εξωτερικού χώρου του κτιρίου σε ένα στεγασμένο κιόσκι μια σύντομη ιστορική αναδρομή στο χωριό του Πουρίου με κείμενα και φωτογραφίες. Επίσης για τη σύνδεση του χώρου μνήμης με την παλαιότερη χρήση του κτιρίου (δημοτικό σχολείο) υπήρξε ο σχεδιασμός στον χώρο των τζαμιών των παραθύρων του κτιρίου να επενδυθεί με φωτογραφίες μαθητών/τριών του πρώην δημοτικού σχολείου Πουρίου. Επιπρόσθετα στον εξωτερικό χώρο του σχολείου που χρησιμοποιούνταν για βοηθητικές εργασίες, θα δημιουργηθεί ένας χώρος προβολών του ντοκιμαντέρ για τη ζωή και τη δράση του Δ.Γ. Κασλά και ένα μικρό πωλητήριο.
Ωστόσο το περιεχόμενο του χώρου μνήμης Δ. Γ. Κασλά, προϊόν επίμονης έρευνας σε επιστημονικό επίπεδο, ξεκίνησε σαν μια ολοκληρωμένη προσπάθεια ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης του συνόλου του αρχείου του Ταγματάρχη Δημήτρη Γ. Κασλά το 2006. Αρχικά, δε διαφαινόταν το βάθος και το εύρος των πρωτοβουλιών που θα αναπτύσσονταν στη συνέχεια. Βέβαια ο δρόμος ήταν μακρύς, επίπονος και με μεγάλες δυσκολίες. Καταρχήν η μελέτη και η ανάδειξη ενός τέτοιου θέματος παρουσίαζε δυσκολίες επιστημονικής προσέγγισης διότι έπρεπε να συνδυαστούν πτυχές της νεώτερης ιστορίας, ιδιαίτερα ταραγμένων περιόδων όπως ο εμφύλιος, γνώσεις στρατιωτικής ιστορίας, αλλά και γεγονότα της τοπικής ιστορίας. Ένα έργο λοιπόν που έπρεπε να εξεταστεί από διαφορετικά πρίσματα και διαφορετικές τεχνικές. Συνδυασμός αρχειακής εθνογραφίας, προφορικής ιστορίας, επισκόπηση βιβλιογραφίας και προπάντων «συνομιλία» με το ίδιο το αρχειακό υλικό. Σταθμός για την επεξεργασία του υλικού αποτέλεσε η πρώτη μεταπτυχιακή διπλωματική μου εργασία με τίτλο «Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση, Ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού: Η περίπτωση του Αρχείου Γ. Δ. Κασλάς» το 2008.

Εκτός από τη μελέτη, ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου Δ. Γ. που πραγματοποιήθηκαν με τις αντίστοιχες επιστημονικές προδιαγραφές και πρακτικές από το 2006 έως το 2010, στη συνέχεια υλοποιήθηκαν μια σειρά από ενέργειες που μπορούν να χαρακτηρισθούν καλές πρακτικές στον χώρο της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και γενικότερα στην αξιοποίηση ιστορικών – πολιτισμικών αρχείων. Έτσι το 2009, παρουσιάστηκε η πρώτη έκδοση του λευκώματος «Δημήτριος Γ. Κασλάς: Η στρατιωτική διαδρομή, το πρόσωπο, η εποχή», καθώς και το ντοκιμαντέρ «Ταγματάρχης Δημήτρης Κασλάς: Στην κόψη της ιστορίας» σε παραγωγή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Τρικάλων, του Δήμου Ζαγοράς και τέλος του Δήμου Καρδίτσας. Θα πρέπει συνεπώς να σημειωθεί πως τέσσερις αυτοδιοικητικοί φορείς από τη Θεσσαλία, συμπράξαν σε μια τέτοια ιδιαίτερη παραγωγή και αυτό δεν ήταν καθόλου απλή διαδικασία. Επίσης δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι το ντοκιμαντέρ και το λεύκωμα, αποτέλεσε τη βάση για την παραγωγή εκπομπής για το μαρτυρικό ύψωμα 731, από τον δημοσιογράφο και ερευνητή της εκπομπής «Η μηχανή του χρόνου» κ. Χ. Βασιλόπουλο στο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι (ΝΕΤ), αλλά και στο τηλεοπτικό κανάλι Cosmote History (2020).

Σημαντική επίσης δράση υπήρξε και η διανομή του λευκώματος σε όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Περιφερειακής Ενότητας Μαγνησίας και Τρικάλων, καθώς και η αποστολή του σε διάφορες βιβλιοθήκες της Ελλάδος. Σήμερα αρκετά σχολεία της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με αυτό το υλικό εμπνέονται για τη δημιουργία σχολικών εορτών και ερευνητικών εργασιών (project).
Η παρουσία του αρχείου στο διαδίκτυο οργανώθηκε με εργαλεία «web 2.0» και εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι δημιουργήθηκε το 2008 ιστολόγιο για το αρχείο «Δ. Γ. Κασλάς» (http://kaslas.blogspot.gr/), με πλήθος δημοσιευμάτων. Σήμερα το ιστολόγιο τροφοδοτεί με υλικό εκατοντάδες άλλες ιστοσελίδες και ιστολόγια, ενώ η επισκεψιμότητά του έως τον Μάιο του 2016 ξεπερνά τις σαράντα εκατό χιλιάδες επισκέψεις. Επίσης δημιουργήθηκε λήμμα στην ελεύθερη ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια «wikipedia» (http://el.wikipedia.org/wiki/Δημήτριος_Κασλάς), το οποίο τροποποιήθηκε και επεκτάθηκε από διάφορους συντάκτες της εγκυκλοπαίδειας που συνέβαλαν εθελοντικά.
Επιπρόσθετα το 2015 εκδόθηκε από την Περιφέρεια Θεσσαλίας η 2η έκδοση του λευκώματος «Ταγματάρχης Δημήτρης Γ. Κασλάς: ο άνθρωπος, ο στρατιωτικός, η εποχή», η οποία ήταν εμπλουτισμένη και βελτιωμένη στην ενότητα του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων.

Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον αείμνηστο Γιάννη Κασλά (γιος του Ταγματάρχη Δημήτρη Κασλά) και τους συγγενείς της οικογένειας Κασλά και για την εμπιστοσύνη που με περιέβαλαν τόσα χρόνια. Επίσης ευχαριστώ τους εκπαιδευτικούς που στήριξαν αυτή την προσπάθεια, τους πολίτες της Θεσσαλίας και της Ελλάδος που αγκάλιασαν αυτό το τόλμημα καθώς και τους αυτοδιοικητικούς φορείς της Μαγνησίας, της Καρδίτσας και των Τρικάλων που στήριξαν με κάθε τρόπο αυτή την προσπάθεια.
Θεωρώ ότι χρέος όλων μας, είναι να παραδώσουμε ζωντανές και αναλλοίωτες κατά το δυνατόν στις επόμενες γενιές τις μνήμες των προηγούμενων γενεών, καθώς και την ιστορία της πατρίδας μας.

*Ο δρ Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάσκων στο Τμήμα Επικοινωνίας και Ψηφιακών Μέσων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων και επιστημονικός υπεύθυνος του αρχείου Δ.Γ. Κασλάς.