Στα βιβλία και τα σχολικά εγχειρίδια Χημείας, ένα από τα απλούστερα πειράματα που μπορεί κάποιος να κάνει, αφορά στην παρασκευή σαπουνιού. Όμως, εάν κάποιος γυρίσει πίσω τον χρόνο, εύκολα διαπιστώνει ότι στη χώρα μας αυτή η πρακτική είναι κάτι περισσότερο από μία χημική αντίδραση. Για πολλά χρόνια, η χρήση αγνών υλικών με βάση το ελαιόλαδο, κάλυπτε τις ανάγκες των παλαιότερων γενιών. Οι συνταγές των παππούδων αναβιώνουν και τα χειροποίητα σαπούνια έχουν κάνει δυναμική επανεμφάνιση σε προθήκες καταστημάτων, ενώ δεν λείπουν οι νοικοκυρές που επιλέγουν να τα κατασκευάζουν χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους.
O κ. Γιάννης Καραφέρης, καθηγητής των Φυσικών Επιστημών και διευθυντής στο 1ο Γυμνάσιο Βόλου, μεθαύριο το απόγευμα θα διδάξει σε σεμινάριο κατασκευής παραδοσιακού σαπουνιού, το οποίο θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο Ελιάς και Λαδιού Πηλίου στην Άνω Γατζέα, με αφορμή τον σημερινό εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων και της Ημέρας Πολιτισμού στις 21 Μαΐου.
Τα τελευταία χρόνια ο πεπειραμένος εκπαιδευτικός έχει βρεθεί αρκετές φορές στην ίδια θέση. Όμως πέρα από το εκπαιδευτικό σκέλος της δράσης, η παρασκευή σαπουνιού με παραδοσιακή μέθοδο σημαίνει και άλλα πράγματα για τον Γιάννη Καραφέρη, ο οποίος σημείωσε: «Κατάγομαι από τον Πτελεό. Ένα κατεξοχήν ελαιοπαραγωγικό χωριό της Μαγνησίας. Έχω παιδικά βιώματα από τη γιαγιά μου, η οποία έφτιαχνε σαπούνι με βασικό συστατικό το ελαιόλαδο. Για την ακρίβεια, έπαιρνε το κατακάθι από το λάδι, τη λεγόμενη μούργα ή τζουρά κι από αυτό παρασκεύαζε σαπούνι χρησιμοποιώντας τη ψυχρή μέθοδο. Ακόμη τη θυμάμαι που έκοβε σε κομμάτια το σαπούνι που έφτιαχνε με ένα μεγάλο μαχαίρι».
Στη συνέχεια αναφέρθηκε στις μεθόδους παρασκευής που χρησιμοποιούνται και τις διαφορές τους: «Το σαπούνι παράγεται από έλαια και καυστική σόδα με χημική αντίδραση. Η σαπωνοποίηση, όπως είναι γνωστή η διαδικασία στη Χημεία, είναι η χημική αντίδραση εστέρων λιπαρών οξέων, που βρίσκονται στα λάδια με το υδροξείδιο του νατρίου. Τα προϊόντα είναι άλας νατρίου και γλυκερίνη. Υπάρχουν δύο τρόποι που παρασκευάζουμε σαπούνια. Η θερμή και η ψυχρή μέθοδος. Στην πρώτη, αναμειγνύουμε το λάδι με ποτάσα στο καζάνι και ανακατεύουμε το μείγμα στη φωτιά. Έπειτα το αφήνουμε να πήξει κι αφού στερεοποιηθεί, και το κόψουμε, είναι έτοιμο για χρήση. Η θερμή μέθοδος, όμως, ανεβάζει μεγάλες θερμοκρασίες κι επειδή μ’ αυτόν τον τρόπο το λάδι χάνει τις ευεργετικές ιδιότητές του, δεν προτιμάται ιδιαίτερα.
Σήμερα, η επιστήμη μας έχει διδάξει την ψυχρή μέθοδο, στην οποία οι θερμοκρασίες δεν ξεπερνούν τους 40 βαθμούς Κελσίου. Έτσι το λάδι διατηρεί κάθε του ιδιότητα και την απολαμβάνει το σώμα μας σε μορφή ενυδάτωσης, καθαριότητας και χιλίων δύο άλλων πραγμάτων. Ετούτη η μέθοδος είναι πολύ απλή. Ο καθένας μας μπορεί να φτιάχνει στο σπίτι το σαπούνι για να καλύπτει τις ανάγκες της οικογένειάς του, δίχως να φοβάται ότι πρόκειται να πάθει κάτι εξαιτίας κάποιου πρόσθετου χημικού. Στη ψυχρή μέθοδο δουλεύουμε δίχως φωτιά. Ρίχνουμε καυστικό νάτριο στο λάδι αν θέλουμε να έχουμε στέρεο σαπούνι, ενώ εάν το προτιμήσουμε στην υγρή μορφή του, τότε βάζουμε υδροξείδιο του καλίου, την καυστική ποτάσα δηλαδή. Το ανακατεύουμε με το μίξερ για να επιταχύνουμε την αντίδραση, την σαπωνοποίηση. Μετά από λίγη ώρα στερεοποιείται και σε έναν μήνα περίπου είναι έτοιμο για χρήση. Η διαφορά ανάμεσα στις δύο μεθόδους παρασκευής, έχει να κάνει με την ύπαρξη γλυκερίνης στο σαπούνι. Με τη θερμή μέθοδο αποβάλλεται η γλυκερίνη».
Φυσικά πέρα από τα κλασικά συστατικά, τα σαπούνια επιδέχονται και προσμείξεις, όπως με αρωματικά έλαια, με τον κ. Καραφέρη να λέει σχετικά: «Στο 1ο Γυμνάσιο Βόλου, στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, δημιουργήσαμε μία ομάδα, τα «Παιδιά των Βοτάνων». Έχουμε φυτέψει βότανα στο προαύλιο του σχολείου. Από εκεί παίρνουμε π.χ. λεβάντα ή φασκόμηλο και προσθέτουμε αρωματικά στοιχεία στα σαπούνια μας. Από εκεί και πέρα, έγκειται στην ευχέρεια του καθενός για τα υλικά που θα χρησιμοποιήσει. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί να προτιμήσει φοινικέλαιο, αντί για το κλασικό ελαιόλαδο».
Όσο για το εάν η παρασκευή χειροποίητων σαπουνιών είναι μία υπόθεση με μικρό δείκτη δυσκολίας, αλλά και προσιτή οικονομικά για τον κόσμο, ο διευθυντής του 1ου Γυμνασίου Βόλου υπογράμμισε: «Εκείνο που παρατηρώ τα τελευταία χρόνια είναι ότι συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός των γονέων που επιλέγουν να φτιάχνουν σαπούνια στο σπίτι. Υπάρχουν πολλοί που ασχολούνται ερασιτεχνικά, είτε για να καλύπτουν τις ανάγκες τους, είτε για να τα δωρίζουν σε φίλους και γνωστούς. Κι επιπλέον είναι μία οικονομική ενασχόληση, αφού δεν κοστίζει πολλά χρήματα να φτιάξεις σαπούνι».