Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Είχαμε ιδρωκοπήσει γυρίζοντας τις γειτονιές και τα σπίτια, όπου έζησε ο μεγάλος – πραγματικά πολύ μεγάλος – Ενετοκρητικός ποιητής του κρητικού μεσαίωνα, όταν αποκαμωμένοι και λιγάκι ανυπόμονοι ανεβαίναμε τα τριζάτα σκαλοπάτια ενός παλιού σπιτιού στο κέντρο της Σητείας.
Βρισκόμασταν στη διασταύρωση των οδών Κορνάρου και Καζαντζάκη, κάτω από τον αριθμό 95. Το παλιό δίπατο σπίτι είχε υποστεί μια επανορθωτική διαρρύθμιση, καθώς στον όροφο είχε δημιουργηθεί ένας τεράστιος ανοιχτός χώρος που φαινόταν δα ότι μόλις είχε ανακαινισθεί και γι’ αυτό ήταν ακόμη σχεδόν άδειος.
Ο χώρος αποκαλείται πια Στέγη Βιτσέντζου Κορνάρου και είναι μια ζωντανή κοιτίδα πολιτισμού και τέχνης, μνημόνιο στον θρυλικό ποιητή της Κρήτης.
Μπροστά μου, καθώς διέσχιζα την αίθουσα μαζί με την ουσιαστική ξεναγό μας Ιουλία Ζαφειράκη, απλώθηκε ένα μακρόστενο τραπέζι, στην κεφαλή του οποίου δυο άνθρωποι ξεφύλλιζαν ένα Ημερολόγιο που μόλις είχε κυκλοφορήσει.
Ήταν ο Αντώνης Ανηψητάκης μαζί με τον Γιώργη, δυο αξιόλογοι και δραστήριοι Σητειακοί που «τρέχουν» τα θέματα της Στέγης και οι οποίοι μας υποδέχτηκαν με περίσσια ευγένεια και φιλοξενία.
Το πρώτο πράγμα που έκαμαν ήταν να μας δωρίσουν το υπέροχο Ημερολόγιό τους, το εξώφυλλο του οποίου κοσμεί ένα θαυμάσιο ζωγραφικό έργο του Α. Ανδρουλάκη, που έγινε με την παραγγελία της Στέγης Βιτσέντζου Κορνάρου.
Η έκπληξη δυναμώνει με τη θέα του οπισθόφυλλου, που περιέχει εννιά ξεχωριστούς και ξενόγλωσσους τίτλους – μεταφράσεις και εκδόσεις του Ερωτόκριτου.
Αλλά στο εσωτερικό του οπισθόφυλλου, που ο Στέλιος θέλησε με επιμονή να μας διαβάσει ο ίδιος, ακούμε το παρακάτω απόσπασμα που υπογράφει ο λογοτέχνης, επιμελητής και κριτικός (και κρητικός) Γιάννης Κιουρτσάκης και είναι παρμένο από το έργο του «Ελληνισμός και Δύση στο στοχασμό του Σεφέρη»: «Με το πέρασμα του καιρού τα άξια έργα μάς φωτίζουν μ’ ένα φως όλο και περισσότερο νέο, έχουν τη δύναμη να μας συμπληρώνουν και μας ζητούν να τα συμπληρώνουμε…».
Πόσοι ξέρουν ή έχουν ακούσει ότι ο Σαίξπηρ, ο Θερβάντες, ο Γαλιλαίος, ο Θεοτοκόπουλος και ο Βιτσέντζος Κορνάρος, αλλά και πολλοί άλλοι ισάξιοί τους, που ασχολήθηκαν με τα γράμματα, τις επιστήμες και τις τέχνες, ήταν σύγχρονοι και ανήκαν στο ίδιο αναζωογονητικό ρεύμα που ονομάστηκε Αναγέννηση;
Σαν άκουσα την εισαγωγή που μου διάβασε ο Στέλιος απόρησα με τον μελετητή και ζήτησα να μου επαναλάβει το όνομά του.
«Γιάννης Κιουρτσάκης», μου λέει.
Μα ο Γιάννης ο Κιουρτσάκης είναι γνωστός μου. Και μάλιστα έχει σπίτι στο Πήλιο, τι γυρεύει στη Σητεία;
Mα η καταγωγή του είναι απεδώ…
*
Έτσι έμαθα ότι σημαντικό από το έργο της Στέγης οφείλεται στη φιλοπονία, την έρευνα και τον σχολιασμό του πανάξιου αυτού παράγοντα των γραμμάτων και φυσικά οι «γνωριμίες» από δω και πέρα με κοινούς γνωστούς γίνανε εκρηχτικές. Και αναπάντεχες…
Αλλά ας ακούσουμε τι λένε μερικοί από τους επιφανέστερους μελετητές του έργου του Κορνάρου.
Και πρώτος από όλους ο Γιώργος Σεφέρης: «Η γλώσσα του Κορνάρου είναι η τελειότερα οργανωμένη γλώσσα που άκουσε ο μεσαιωνικός κι ο νεότερος Ελληνισμός».
Ο Roderick Beaton χαρακτηρίζει τον Κορνάρο ως «πρωτοπόρο που προλαμβάνει το σύγχρονο μυθιστόρημα».
O David Holton έγραψε πως η γλώσσα του Κορνάρου είναι ένα «πάντρεμα ντόπιας και ιταλικής κουλτούρας, που δεν έχει αναγνωριστεί ακόμη διεθνώς, όπως θα της άξιζε»…
*
O Bιτσέντζος Κορνάρος υπήρξε ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της Κρητικής Αναγέννησης. Γεννήθηκε, όπως θα δούμε παρακάτω, σε ένα ερημικό κι εγκαταλειμμένο χωριουδάκι της Σητείας, την Τραπεζούντα, το 1553 και ήταν γόνος της εξελληνισμένης βενετσιάνικης οικογένειας. Κορυφαίο του έργο υπήρξε το έμμετρο μυθιστόρημα Ερωτόκριτος, που αποτελείται από 10.012 στίχους.
To κρητικό αυτό αριστούργημα οργανώνεται σε πέντε ενότητες, οι οποίες τιτλοποιούνται ως εξής: Έρωτας, παλικαριά, δοκιμασία, πόλεμος, λύτρωση…
Είναι γραμμένο σε δίστιχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο κι έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, διδάσκεται δε στα πανεπιστήμια, χώρια που έχει εμπνεύσει πολλούς μουσικούς, ζωγράφους και καλλιτέχνες
Ο ποιητής έζησε με την οικογένειά του σε ένα μικρό σπιτάκι στο Πισκοκέφαλο Σητείας. Κι από κει έφυγε για να μετακομίσει στον Χάνδακα (Ηράκλειο) όπου έζησε μέχρι το 1613, οπότε και πέθανε.
*
Η Στέγη Βιτσέντζος Κορνάρος ιδρύθηκε στη Σητεία με σκοπό να γίνει κέντρο δημιουργίας, πολιτισμού και ψυχαγωγίας και απώτερη προοπτική και φιλοδοξία να βάλει την ωραία πόλη του Λασιθίου στον πολιτιστικό χάρτη της Ευρώπης.
Ήδη τα πρώτα βήματα έγιναν και τούτοι δω οι άνθρωποι εκτός του ότι συλλογούνται καλά κι ελεύθερα, έχουν μέχρι τώρα επιδείξει τέτοια δραστηριότητα, που το έργο τους φαίνεται και διά γυμνού οφθαλμού.
*
Όμως είναι η ώρα να φύγουμε, για ν’ ακολουθήσουμε τα βήματα του κρητικού ποιητή, στα μέρη δηλαδή που γεννήθηκε, μεγάλωσε, έπαιξε, ανατράφηκε και αντρώθηκε ο ίδιος, καθώς κι εκεί όπου ξετυλίχτηκαν μερικές από τις δυναμικές περιπέτειές του…
Είχαμε ξεκινήσει πρωί από τον Θόλο, που βρίσκεται απέναντι από την ακατοίκητη βραχονησίδα της Ψείρας.
Φτάνοντας στη Σητεία, πρώτη μας υποχρέωση ήταν να συναντήσουμε την Ιουλία Ζαφειράκη, που μας περίμενε μετά βαΐων και κλάδων στην όμορφη παραλία της γραφικής πόλης.
Από εκεί πήραμε τον δρόμο για το Πισκοκέφαλο, τρία χιλιόμετρα δυτικά της Σητείας, όπου συντηρείται το παλιό σπίτι της φαμίλιας του Κορνάρου και το οποίο έχει μετατραπεί σε μουσείο.
Έξω από το σπίτι – μουσείο του Κορνάρου, μας περίμενε η κυρία Κατερίνα Παφύτα, ειδική ξεναγός του Κορνάρου και συγγραφέας του πολύ αξιόλογου βιβλίου «ΠΙΣΚΟΚΕΦΑΛΟ περιδιάβαση στα μονοπάτια της ιστορίας και του πολιτισμού»…
Το παλιό σπίτι ανακαινίστηκε με περίσσια φροντίδα και με σεβασμό στο ύφος της εποχής διατηρώντας πολλά από τα κειμήλια της οικογένειας. Στην είσοδο, αριστερά της ωραίας ξύλινης ταμπλαδωτής πόρτας, υπάρχει το μαρμάρινο οικόσημο της οικογένειας Κορνάρου, ενώ το εσωτερικό του σπιτιού χωρίζεται σε δυο ανεξάρτητα οικήματα, ένα δεξιά, μονώροφο κι ένα δίπατο αριστερά, στο οποίο συνυπάρχουν αρμονικά ταιριασμένα διάφορα παλιά εργαλεία και αντικείμενα οικοσκευής παλιάς τεχνολογίας.
Όλη αυτή την όμορφη παρουσίαση ανέλαβε και εκτέλεσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πισκοκέφαλου «Βιτσέντζος Κορνάρος», τα μέλη του οποίου αμέσως μετά μας δεξιώθηκαν στο κεντρικό καφενείο του πανέμορφου χωριού.
Είχε προηγηθεί ένας ωραίος εσωτερικός περίπατος στα σοκάκια του Πισκοκέφαλου, και μια επίσκεψη στην κεντρική εκκλησία του χωριού, στο ασβεστωμένο αέτωμα του οποίου κάτω από το σταυρό συνυπάρχουν εντοιχισμένα το οικόσημο των Κορνάρων και ένας πέτρινος κύκλος με έξι περιφερειακές τρύπες.
Εξαιρετικά πρωτότυπο τέμπλο διακοσμεί την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, μα εκείνο που ξεχωρίζει είναι το διπλό ξύλινο φρακτό κατασκεύασμα του γυναικωνίτη, θαύμα ξύλινης κατασκευής στην Κρήτη.
*
Τα φιλόξενα μέχρι παρεξήγησης μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου από το Πισκοκέφαλο προσφέρθηκαν να μας ξεναγήσουν στο χωριό που γεννήθηκε ο ποιητής και που είναι ακατοίκητο κι ερειπωμένο, την Τραπεζούντα. Ύστερα από διαδρομή δυόμισι χιλιομέτρων, από το Πισκοκέφαλο, μας οδήγησε σε ένα ερημικό τοπίο, όπου ήταν η Τραπεζούντα κι από την οποία δεν μένει σήμερα τίποτα εκτός από το εκκλησάκι της κορυφής του λόφου. Από εκείνο το σημείο η θέα στον κόλπο της Σητείας είναι μεγαλειώδης.
Ωστόσο η ξενάγησή μας δεν τελείωνε εκεί. Με τη συντροφιά της Ιουλίας Ζαφειράκη και κάποιων μελών του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου κατεβαίνοντας από τον λόφο της Τραπεζούντας κάναμε μια παράκαμψη για να επισκεφτούμε το πανέμορφο μεταβυζαντινό εκκλησάκι των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Ένα καταπληκτικό κτίσμα του 11ου αιώνα σταυροειδές με τρούλο, πνιγμένο από τις χαρουπιές μες στους ελιώνες.
*
Aκολούθησε η επίσκεψη στη Στέγη της Εστίας Βιτσέντζου Κορνάρου, όπου και μας έπιασε η νύχτα.
Μια ολόκληρη μέρα του Μάη είχε αναλωθεί στα στέκια του Βιτσέντζου και στους ωραίους ανθρώπους που συντηρούν τη μνήμη του μεγάλου Ενετοκρητικού ποιητή.
Η επόμενη μέρα ήταν αφιερωμένη στον Μόχλο, το νησάκι με τον υστερομινωικό χαρακτήρα και την πολύ σπουδαία περιήγηση σε αυτό.
Όπως πάντα (και λέω πάντα γιατί δεν είναι η πρώτη φορά), όταν κατηφορίζουμε στον Μόχλο, περνάμε για μια ρακή κι ένα καλημέρισμα από το στέκι του Γιώργη Φραγγιαδάκη.
Ο τελευταίος, που μας έχει ξετρελάνει με τους κρητικούς μεζέδες του, μας προτείνει, αφού ασχολούμαστε με τη μνήμη του Κορνάρου, να επισκεφτούμε τον Ενετικό πύργο, όπου ο Βιτσέντζος φέρεται να μονομάχησε με κάποιον Ενετό, με αποτέλεσμα ο πύργος να αποκτήσει ξεχωριστή αξία, τόσο ιστορική, όσο και αρχιτεκτονική.
Από το λιμανάκι του Μόχλου, παίρνουμε τον παραλιακό δρόμο προς τη Μυρσίνη.
Θα διανύσουμε τριάμισι περίπου χιλιόμετρα, μέχρι που θα βγούμε από τον περιφερειακό άξονα Μόχλου – Τουρλωτής -Σφάκας, κινούμενοι δίπλα από μια αποθήκη παλιών μηχανημάτων.
Θ’ ανεβοκατέβουμε ρεματιές, λόφους και πρανή της κρητικής εξωχώρας για άλλα δυόμισι χιλιόμετρα, περνώντας κάτω από το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου, με σκαστό χωματόδρομο, μέχρι που σε μια στροφή θα μας αιφνιδιάσει η εντυπωσιακή μεγαλοπρέπεια ενός πανύψηλου πύργου, που ξεπηδά ανάμεσα από τη δασιά βλάστηση μιας χαράδρας.
Ο πύργος βρίσκεται σε μια απόμερη γωνιά του κόλπου του Μόχλου, σε απόσταση 24 περίπου χιλιομέτρων από τη Σητεία. Είναι τετράγωνος, πετρόχτιστος και χρησιμοποιήθηκε ως παρατηρητήριο από την περίοδο της Ενετοκρατίας. Είναι διώροφος κι έχει ύψος 12 μέτρα, με δυο εισόδους (μια για κάθε όροφο), ενώ στην κορυφή του φέρει πολεμίστρες.
Δίπλα από τον πύργο υπάρχει το παλιό εξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου, με σπάνιες τοιχογραφίες και μια αναφορά στον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό. Επίσης διατηρείται ένα χάραγμα στον τοίχο, με ημερομηνία 1677 που υπογράφει ο Βιτσέντζος Κορνάρος, πράγμα όμως που δεν ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια.
Οι Οθωμανοί, λέγεται, πως έβαλαν φωτιά στον Πύργο, όπως και οι ντόπιοι, αργότερα, έβαλαν δυναμίτη, αλλά ο Πύργος είχε τέτοια αντοχή που ράγισε μεν αλλά δεν έπεσε ποτέ.
Αναστηλώθηκε το 1920 κι από το 1990 είναι επισκέψιμος…
Μάης του 2021